Τι είναι τα στοιχεία σπάνιων γαιών και γιατί τα θέλει ο Τραμπ από την Ουκρανία

Δεν προκαλεί αίσθηση ότι η Ουκρανία βρίσκεται ψηλά στην ατζέντα του Ντόναλντ Τραμπ, του οποίου οι πολιτικές και στρατηγικές βλέψεις για την περιοχή έρχονται στο φως. Από την προεκλογική κιόλας περίοδο, ο νυν Αμερικανός πρόεδρος διεμήνυε ότι από τις πρώτες του κινήσεις θα είναι η «άμεση» λήξη του πόλεμου (έχοντας φυσικά άγνοια για την περιπλοκότητα του ζητήματος).

Τι θέλουν όμως οι ΗΠΑ από την Ουκρανία; Η απάντηση είναι επίτευξη κερδών από βραχυπρόθεσμες συμφωνίες, ανάμεσα στις οποίες βρίσκεται – όπως μεταδίδει ο Guardian – και η προμήθεια στοιχείων σπάνιων γαιών.  Η Ουκρανία έχει μεγάλες ποσότητες αυτών των στοιχείων και οι ΗΠΑ θέλουν να εξασφαλίσουν την προμήθειά τους καθώς είναι απαραίτητα για τη βιομηχανία υπολογιστών, μπαταριών και προηγμένης τεχνολογίας ενέργειας, (και δεδομένου του ανταγωνισμού με την Κίνα, που ελέγχει μεγάλο μέρος της παγκόσμιας αγοράς τους).

Τι είναι τα στοιχεία σπάνιων γαιών – Είναι όντως σπάνια;

Τα στοιχεία σπάνιων γαιών είναι μια ομάδα 17 βαρέων μετάλλων που περιλαμβάνει μεταξύ άλλων το δυσπρόσιο, το νεοδύμιο, το προμήθιο, το δημήτριο κ.ά. Χρησιμοποιούνται στις σύγχρονες τεχνολογίες, για την κατασκευή κινητών τηλεφώνων, ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ηλεκτρικών οχημάτων, ακόμη και όπλων. Αν και ονομάζονται “σπάνια”, πολλές φορές βρίσκονται σε μεγάλες ποσότητες στην επιφάνεια της Γης παγκοσμίως, αλλά η εξόρυξή τους μπορεί να είναι δύσκολη ή περιβαλλοντικά επιβλαβής.

Σε εκτίμησή της το 2024, η Γεωλογική Υπηρεσία των ΗΠΑ υπολόγισε ότι υπάρχουν 110 εκατ. τόνοι στοιχείων σπάνιων γαιών παγκοσμίως, εκ των οποίων τα 44 εκατ. βρίσκονται στην Κίνα. Περίπου 22 εκατ. τόνοι υπολογίζονται στη Βραζιλία, 21 εκατ. στο Βιετνάμ, ενώ η Ρωσία έχει 10 εκατ. κι η Ινδία επτά εκατ. τόνους.

Η εξόρυξή τους απαιτεί βαριά χρήση χημικών ουσιών, που έχει σαν αποτέλεσμα την παραγωγή τεράστιων ποσοτήτων τοξικών αποβλήτων και την πρόκληση περιβαλλοντικών καταστροφών. Ως αποτέλεσμα, πολλές χώρες παραμένουν επιφυλακτικές στο να αναλάβουν το σημαντικό κόστος της παραγωγής τους.

Επιπλέον, τα στοιχεία σπάνιων γαιών συχνά βρίσκονται σε εξαιρετικά χαμηλές συγκεντρώσεις στα κοιτάσματα, γεγονός που σημαίνει ότι πρέπει να βρεθούν μεγάλες ποσότητες πετρωμάτων για να παραχθεί το εξευγενισμένο προϊόν, συχνά σε μορφή σκόνης.

Γιατί τα θέλει ο Τραμπ

Κάθε ένα από τα 17 στοιχεία σπάνιων γαιών χρησιμοποιείται στη βιομηχανία και μπορεί να βρεθεί σε μια ευρεία ποικιλία καθημερινών και προηγμένων συσκευών, από λάμπες φωτισμού μέχρι κατευθυνόμενους πυραύλους.

Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι το ευρώπιο χρησιμοποιείται στην κατασκευή οθονών τηλεόρασης, το δημήτριο χρησιμοποιείται σε χρώσεις υάλου και σε είδη κεραμευτικής, και το λανθάνιο χρησιμοποιείται ως πρόσθετο στα φωτοβολταϊκά τόξα που χρησιμοποιούν τα κινηματογραφικά στούντιο για τεχνητό φωτισμό (επειδή βελτιώνει τις ιδιότητες του γυαλιού χρησιμοποιείται αντί των αλκαλίων για την παρασκευή ανθεκτικών γυαλιών και οπτικών οργάνων).

Οι μοναδικές ιδιότητες που έχουν τα στοιχεία σπάνιων γαιών μπορούν να υποκατασταθούν μόνο με απαγορευτικό κόστος.

Το νεοδύμιο και το δυσπρόσιο, για παράδειγμα, επιτρέπουν την κατασκευή σχεδόν μόνιμων, υπερ-ισχυρών μαγνητών που απαιτούν ελάχιστη συντήρηση και είναι ιδανικά για την τοποθέτηση ανεμογεννητριών στη θάλασσα για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας μακριά από τις ακτές.

Ο Τραμπ δήλωσε τη Δευτέρα (03/02) ότι ήθελε να επιτευχθεί μια συμφωνία στην οποία το Κίεβο θα εγγυόταν την προμήθεια στοιχείων σπάνιων γαιών με αντάλλαγμα αμερικανική βοήθεια, μια ιδέα που είχε προτείνει ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι το 2024.

Το μονοπώλιο της Κίνας

Ενώ τα αποθέματα σπάνιων γαιών είναι άφθονα σε άλλες περιοχές, πολλές εταιρείες βρίσκουν πιο φθηνό να στείλουν το ανεκμετάλλευτο μεταλλευματικό υλικό τους στην Κίνα για επεξεργασία, ενισχύοντας περαιτέρω την εξάρτηση του κόσμου.

Οι ΗΠΑ και η ΕΕ προμηθεύονται τη μεγαλύτερη ποσότητα από την Κίνα, αλλά και οι δύο προσπαθούν να ενισχύσουν την παραγωγή τους και να ανακυκλώνουν καλύτερα αυτά που χρησιμοποιούν για να μειώσουν την εξάρτησή τους από το Πεκίνο.

Στην κορύφωση της εμπορικής διαμάχης ΗΠΑ-Κίνας το 2019, τα κινεζικά κρατικά μέσα ενημέρωσης υπέδειξαν ότι οι εξαγωγές σπάνιων γαιών προς τις ΗΠΑ θα μπορούσαν να περικοπούν ως αντίποινα για τα αμερικανικά μέτρα. Η Ιαπωνία ένιωσε προσωπικά τον πόνο από μια διακοπή το 2010, όταν η Κίνα σταμάτησε τις εξαγωγές σπάνιων γαιών λόγω μιας εδαφικής διαμάχης.

Από τότε, το Τόκιο έχει πιέσει σκληρά για την διαφοροποίηση των προμηθευτών, υπογράφοντας συμφωνίες με την αυστραλιανή εταιρεία Lynas για παραγωγή στη Μαλαισία.