Από την απογοήτευση στην φροντίδα

Τα αποτελέσματα της δημοσκόπησης της Real Polls που δημοσιεύτηκε στο Protagon καταγράφουν, μεταξύ άλλων, τα αισθήματα της απογοήτευσης, της αγανάκτησης και του φόβου ως κυρίαρχα, ενώ ένα ιδιαίτερα μικρό ποσοστό πολιτών διατηρεί την αισιοδοξία του. Η δημόσια συζήτηση για το τραγικό δυστύχημα στα Τέμπη, τις ευθύνες και τις ανεπάρκειες των θεσμών, σαν υπόκωφο υπόστρωμα, εντείνει την απογοήτευση. Αλλά και ο τρόπος με τον οποίο διεξάγεται αυτή η συζήτηση –εγκλωβισμένη σε αλληλοκατηγορίες, απαισιόδοξες προφητείες και φαινόμενα διάψευσης– καθιστά την απογοήτευση αναπόφευκτη.

Από μια πραγματιστική φιλοσοφική σκοπιά, το εθνικό θυμικό, έτσι όπως αποτυπώνεται στη συγκεκριμένη δημοσκόπηση, μαρτυρά μια κοινωνική και πολιτική συγκυρία που έχει αποκτήσει ιδιαίτερη βαρύτητα. Από την ίδια σκοπιά, όμως, ας μην ξεχνάμε ότι η συλλογική μας διάθεση ούτε «είναι», ούτε «δεν είναι» σταθερή. Συνεχώς μετασχηματίζεται από τις ιστορίες που λέμε και τις αφηγήσεις που νοηματοδοτούν την κοινή εμπειρία μας. Είναι, με άλλα λόγια, απότοκο του λεξιλογίου με το οποίο περιγράφουμε και ερμηνεύουμε τις τρέχουσες αντιξοότητες.

Σύμφωνα με τη σκέψη του Gabor Maté, οι κοινωνίες, όπως και τα άτομα, μπορεί να φέρουν τραύματα που επηρεάζουν τη συλλογική ψυχολογία, συχνά εν αγνοία μας. Το βίωμα του θυμού, του φόβου και της ματαίωσης μπορεί να απηχεί ανεπίγνωστα στρώματα οδύνης, η οποία δεν έχει βρει ακόμα το κατάλληλο κανάλι για να θεραπευτεί. Η αξία της πραγματιστικής οπτικής έγκειται στη δύναμη της φροντίδας – όχι μόνο σε ατομικό αλλά σε συλλογικό και θεσμικό επίπεδο. Όπως λέει ο Maté, η πραγματική κατανόηση των τραυμάτων μπορεί να μας οδηγήσει σε πράξεις συμπόνιας που φροντίζουν τα «τραυματισμένα» σημεία του κοινωνικού σώματος, αντί να τα αγνοούν ή το χειρότερο να τα περιθωριοποιούν.

Το θέμα είναι ότι τα υπάρχοντα λεξιλόγιά μας ίσως να αδυνατούν να εμπνεύσουν ή να γιατρέψουν. Οι δυνατές φωνές διαμαρτυρίας –το όντως αποκαλυπτικά ενωτικό «οξυγόνο» –για τις υποδομές ή την κρατική ανεπάρκεια αποτελούν σημάδι ότι αναζητούμε μια νέα αφήγηση: μια ιστορία που τονίζει ότι η ελπίδα εξαρτάται από απτές βελτιώσεις στη ζωή μας. Σ’ αυτό το πλαίσιο, χρειάζεται ένας διαρκής ανασχηματισμός του δημόσιου λόγου – όχι απλώς σε επίπεδο ιδεών, αλλά και στην πράξη της αλληλοϋποστήριξης. Αντλώντας έμπνευση και από τη σκέψη του Maté, μπορούμε να μιλήσουμε για αλληλέγγυα φροντίδα ή κοινοτικό ίαμα ως νέα θεμέλια για το κοινωνικό μας συμβόλαιο.

Μικρές, συγκεκριμένες πρωτοβουλίες –τοπικές δράσεις, ομάδες πολιτών, εκστρατείες ενημέρωσης– αναδεικνύουν μια νέα γλώσσα αντοχής κι επινοητικότητας. Σε μια περίοδο όπου το δυστύχημα στα Τέμπη επισκιάζει μεγάλο μέρος της δημόσιας ατζέντας, ο διάλογος για μεταρρυθμίσεις θεσμών και νοοτροπιών αναδεικνύεται ως πεδίο γόνιμο για ψυχική και κοινωνική επούλωση.

Στη διαδικασία αυτή, δεν χρειαζόμαστε «τα καλά νέα της ημέρας» αλλά ιστορίες φροντίδας, δράσης και ενσυναίσθησης, που θα δώσουν στους πολίτες τον ενεργό ρόλο του συνδιαμορφωτή, αντί για τον ρόλο του θύματος. Όπως υπονοούν οι ιδέες του Gabor Maté, όσο βαθύτερα κατανοούμε τα τραύματά μας, τόσο εγγύτερα βρισκόμαστε στη δυνατότητα να τα επουλώσουμε, και άρα, να παράσχουμε κοινό όραμα για μια νέα συλλογική στροφή πέρα από τους γνώριμους περιορισμούς.