Stolen Generation: Τι ξέρεις για τα “κλεμμένα” παιδιά της Αυστραλίας

“Δεν με ενδιαφέρει να τραβάω εικόνες, αλλά να τις δημιουργώ”. Η Tracey Moffatt είναι μια από τις πιο αναγνωρισμένες και αγαπητές καλλιτέχνιδες της Αυστραλίας. Οι ταινίες της έχουν προβληθεί στο Φεστιβάλ των Καννών, τα έργα της έχουν εκτεθεί στη Νέα Υόρκη και το Παρίσι, και η δουλειά της έχει φτάσει μέχρι τη Μπιενάλε της Βενετίας – μια από τις πιο σημαντικές σκηνές της σύγχρονης τέχνης. 

Δείγμα της δουλειάς της είδαμε στο ΕΜΣΤ στην έκθεση της συλλογής, “ΓΥΝΑΙΚΕΣ, μαζί” . Μια πιο σοβαρή άποψη για το έργο της αποκομίσαμε πρόσφατα στη φωτογραφική εγκατάσταση “Up in the Sky” (1997) που απλώνεται στο Project Room 2 του 3ου ορόφου του Μουσείου. Εκεί, η θεματική της “κλεμμένης γενιάς” στην Αυστραλία μάς θύμισε ότι ακόμα υπάρχουν “τραγωδίες” στον πλανήτη, που δεν τις γνωρίζουμε καν.

Το έργο της Moffatt είναι βαθιά συνδεδεμένο με την Αυστραλία, φωτίζοντας δύσκολα και επώδυνα ζητήματα. Μέσα από τις εικόνες της, η καλλιτέχνις αναδεικνύει τις πολιτικές αφομοίωσης που επιβλήθηκαν στους Αβορίγινες από τους λευκούς αποικιοκράτες, καθώς και τους κοινωνικούς αποκλεισμούς που προέκυψαν από την άσκηση εξουσίας και καταπίεσης. Με έντονο συμβολισμό και κινηματογραφική αισθητική, η δουλειά της δεν αφήνει περιθώρια αδιαφορίας.

Στις 25 εικόνες της φωτογραφικής εγκατάστασης “Up in the Sky” “συναντιούνται” δύο κινηματογραφικές ταινίες: η μετα-αποκαλυπτική σειρά ταινιών δράσης Mad Max (1979) και ο κόσμος στον οποίο κινείται περιπλανώμενος ο εκδικητής μοναχικός πρωταγωνιστής της, και το φιλμ Accattone (1961) του Pier Paolo Pasolini, μια σκληρή ταινία για τον υπόκοσμο της Ρώμης και τη ζωή στους δρόμους. 

Οι πρωταγωνιστές της Moffatt, προερχόμενοι από διαφορετικές ηλικιακές, φυλετικές και κοινωνικές ομάδες, κινούνται σε ένα ζοφερό τοπίο μιας επαρχιακής πόλης της Αυστραλίας, σημαδεμένης από τη φτώχεια και τη βία. Μέσα από αυτούς, η καλλιτέχνιδα θίγει την “τραγωγία” των «Κλεμμένων Γενεών» το 1997 σε μία χρονική στιγμή που το ζήτημα παίρνει δημοσιότητα μέσα από το Κοινοβούλιο της Αυστραλίας.

Τι είναι οι Κλεμμένες Γενιές (γνωστές και ως Κλεμμένα Παιδιά)

Η Tracey Moffatt έχει γεννηθεί στο Μπρίσμπεϊν και είναι η πρώτη ιθαγενής που παρουσίασε ατομική έκθεση στο περίπτερο της Αυστραλίας στη Μπιενάλε της Βενετίας (2017). “Η ιθαγενής προγιαγιά μου δούλευε σε ένα κτήμα με βοοειδή στην άκρη του Κουίνσλαντ και ήταν μαγείρισσα. Στη συνέχεια, η μητέρα μου εργαζόταν επίσης ως οικιακή βοηθός” λέει σε συνέντευξή της και συμπληρώνει ότι αντλεί πάντα έμπνευση από το υπόβαθρό της ως ιθαγενής Αυστραλή.

“Στην παραδοσιακή κουλτούρα των Αβορίγινων όλοι ήταν “καλλιτέχνες” και κανένας δεν ήταν καλλιτέχνης. Νομίζω ότι η αυτοπεποίθησή μου χτίστηκε από τότε που ήμουν παιδί, στο παιχνίδι μου με τη φωτογραφία στην αυλή του σπιτιού μας” λέει η Moffatt, το έργο της οποίας εξετάζει έννοιες όπως: το ταξίδι, τον εκτοπισμό, την απώλεια και τη νοσταλγία. 

Έχοντας ρίζες από τους Αβορίγινες το έργο της συνδέεται με το πολλαπλό τραύμα που προκύπτει από τους ακραίους φυλετικούς και έμφυλους διαχωρισμούς και τη βία που υπέστησαν οι Αβορίγινες από τους λευκούς αποικιοκράτες, εποίκους της στην Αυστραλία. 

Οι Κλεμμένες Γενιές (γνωστές και ως Κλεμμένα Παιδιά) ήταν τα παιδιά μιγάδες των Αβορίγινων της Αυστραλίας και των Νησιών Τόρες Στρέιτ, τα οποία απομακρύνθηκαν από τις οικογένειές τους από τις ομοσπονδιακές και πολιτειακές κυβερνητικές υπηρεσίες της Αυστραλίας και τις εκκλησιαστικές αποστολές, βάσει νόμων των αντίστοιχων κοινοβουλίων. 

Οι επίσημες κυβερνητικές εκτιμήσεις αναφέρουν ότι σε ορισμένες περιοχές ένα στα δέκα έως ένα στα τρία παιδιά των ιθαγενών της Αυστραλίας – που αναφέρονται ως παιδιά της «μισής κάστας» – απομακρύνθηκαν βίαια από τις οικογένειες και τις κοινότητές τους μεταξύ 1910 και 1970. 

Πολυάριθμα σύγχρονα έγγραφα του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα δείχνουν ότι η πολιτική της απομάκρυνσης των μικτής φυλής παιδιών των Αβοριγίνων από τις μητέρες τους σχετιζόταν με την υπόθεση ότι οι Αβοριγίνες πέθαιναν. Ένα από τα εξοργιστικά για τη σημερινή εποχή επιχειρήματα που διατυπώθηκαν από τους λευκούς Αυστραλούς είναι ότι ο καθαρόαιμος φυλετικός πληθυσμός των Αβοριγίνων δεν θα ήταν σε θέση να συντηρηθεί και ήταν καταδικασμένος σε εξαφάνιση. Άρα τα παιδιά των μικτών φυλών θα μπορούσαν να εκπαιδευτούν για να εργαστούν στη λευκή κοινωνία και με την πάροδο των γενεών θα παντρεύονταν λευκούς και θα αφομοιώνονταν.

Τα παιδιά αυτά τα έπαιρνε η αστυνομία, από τα σπίτια τους ή καθώς πήγαιναν στο σχολείο και τα έβαζαν σε ιδρύματα, τα ανέθεταν σε ανάδοχες οικογένειες ή τα υιοθετούσαν μη αυτόχθονες οικογένειες. Πολλά υπέστησαν σκληρή, εξευτελιστική μεταχείριση -συμπεριλαμβανομένης της σεξουαλικής κακοποίησης- και συχνά εκπαιδεύονταν να πιστεύουν ότι οι Αβορίγινες και οι κάτοικοι των νησιών Τόρες Στρέιτ ήταν κατώτεροι.

Αυτές οι πρακτικές – άκουσον άκουσον -εφαρμόστηκαν σε κάποιες περιοχές μέχρι και τη δεκαετία του ‘70.

Το συγκεκριμένο φωτογραφικό έργο της Moffatt δημιουργήθηκε το 1997, και είναι ένα σημαντικό έτος για την Αυστραλία, γιατί την εν λόγω χρονιά δημοσιεύεται και η πρώτη μεγάλης κλίμακας έρευνα-project με τίτλο “Bringing them Home”  και φόκους σε αυτά τα “χαμένα” παιδιά. Είναι η χρονιά που όλοι ζητούν συγγνώμη στους Αβορίγινες.

“Bringing them Home” – Η αναγνώριση για τα παιδιά που δεν θα γυρίσουν σπίτι 

Το μεγάλης κλίμακας πρότζεκτ Bringing Them Home (1997) περιέγραψε τις αυστραλιανές πολιτικές απομάκρυνσης των παιδιών των Αβοριγίνων ως (περίπου) γενοκτονία.

Πρόκειται για μια σοβαρή έρευνα, που χρησιμοποίησε πραγματικές μαρτυρίες και συνεντεύξεις ανθρώπων που υπήρξαν αυτά τα “χαμένα παιδιά”. Η εκπόνησή της αποτελεί φόρο τιμής στη δύναμη και τους αγώνες πολλών χιλιάδων Αβοριγίνων και Νησιωτών του Τόρες Στρέιτ που επλήγησαν από τη βίαιη απομάκρυνση και θρηνούν παιδιά που δεν θα επιστρέψουν ποτέ στο σπίτι τους. Ήταν η πρώτη φορά που οι ιστορίες τους – οι ιστορίες της αρπαγής από τις οικογένειές τους – αναγνωρίστηκαν με τέτοιο τρόπο.

Στις 26 Μαΐου 1997, η έρευνα Bringing Them Home κατατέθηκε στο αυστραλιανό κοινοβούλιο. Αυτή ήταν η πρώτη φορά που αυτό το τραγικό κεφάλαιο παρουσιάστηκε με τόσο δημόσιο και επίσημο τρόπο.

Η έκθεση Bringing Them Home τόνισε ότι πολλά ζητήματα που αντιμετωπίζουν οι κοινότητες των Αβοριγίνων και των Νησιωτών του Στενού Τόρες (συμπεριλαμβανομένης της κατάχρησης ουσιών, των ψυχικών ασθενειών και της οικογενειακής βίας) συνδέονταν στενά με το διαγενεακό τραύμα της αναγκαστικής απομάκρυνσης των παιδιών. Κατέληξε μάλιστα στο συμπέρασμα ότι η πρακτική αυτή ήταν σοβαρή παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Η κοινωνική αφομοίωση δεν έχει θεωρηθεί νομικά ισοδύναμη με γενοκτονία, όμως ας σκεφτεί ο καθένας μας τι σημαίνει μία μέρα η πολιτεία να αρπάξει ένα παιδί στο δρόμο για το σχολείο και να του “αλλάξει” γονείς.