Η Δήμητρα Τρυπάνη και η Ηρώ Μπέζου δημιουργούν μια ραδιοφωνική όπερα που ακούγεται και με τα μάτια κλειστά

Όταν η συνθέτρια Δήμητρα Τρυπάνη και η ηθοποιός – συγγραφέας Ηρώ Μπέζου ένωσαν τις δυνάμεις τους, γεννήθηκε μια παράσταση που ξεπερνά τα όρια του θεάτρου και της μουσικής. «Το Φουλάρι» είναι μια ραδιοφωνική όπερα, ένα έργο που ακούγεται, βιώνεται και φαντάζεται περισσότερο παρά βλέπεται.

Η παράσταση παρουσιάζεται στο Ολύμπια Δημοτικό Μουσικό Θέατρο «Μαρία Κάλλας» και είναι ένα υβριδικό έργο, το οποίο συνδυάζει πολυφωνική σύνθεση, πειραματική δραματουργία και μια μοναδική ακουστική εμπειρία. Στη σκηνή, δώδεκα ερμηνευτές από τον χώρο της μουσικής, του θεάτρου και του χορού, μαζί με ένα 45μελές πολυφωνικό σύνολο και ένα 7μελές μουσικό σύνολο, δημιουργούν έναν κόσμο που ισορροπεί ανάμεσα στον ρεαλισμό και το παράλογο.

Η ιστορία περιστρέφεται γύρω από έναν συγγραφέα που καλείται να παρευρεθεί σε μια κοσμική εκδήλωση, αλλά η δυσκολία του στην επικοινωνία οδηγεί σε αλυσιδωτές παρεξηγήσεις και απρόβλεπτες καταστάσεις. Ο ήχος γίνεται το βασικό αφηγηματικό μέσο, καθώς το έργο στηρίζεται στη μέθοδο «From Ear to Body» της Δήμητρας Τρυπάνη, μια πρωτοποριακή προσέγγιση που εξερευνά τη σύνδεση της ακουστικής αντίληψης με το σώμα και τη σκέψη.

Δήμητρα Τρυπάνη: “Το κοινό του Φουλαριού καλείται να «δει» το έργο με τα αυτιά του”

Η Δήμητρα Τρυπάνη εξηγεί στο NEWS 24/7 πώς προέκυψε η ιδέα να δημιουργήσει μια “ραδιοφωνική όπερα” λέγοντας: “Εδώ και δεκαοκτώ χρόνια ασχολούμαι καλλιτεχνικά και ερευνητικά με ένα είδος μουσικής παράστασης που το ονομάζω «παράσταση ήχου», δηλαδή μια παράσταση προορισμένη πρωτίστως για να ακουστεί και όχι να ιδωθεί.

Στο πλαίσιο αυτής της πολυετούς έρευνας, το Φουλάρι παρέμεινε πιστό στον ακουσματικό προσανατολισμό των προηγούμενών μου έργων, αλλά διαμόρφωσε και κάποια ηχητικά χαρακτηριστικά που φλερτάρουν χιουμοριστικά με κάποιες από τις συμβάσεις του οπερατικού είδους, τις οποίες αξιοποιεί για να κάνει πιο ανάγλυφο το όριο μεταξύ ρεαλιστικού και μη ρεαλιστικού, το οποίο διατρέχει το έργο.

Η πρόκληση στην διαχείριση του Φουλαριού ως ραδιοφωνικής όπερας έχει να κάνει με τον τρόπο με τον οποίο η εικόνα της παράστασης επί σκηνής (φώτα, σκηνικό, κίνηση) συνδιαλέγεται με τον πληθωρικό ήχο του έργου, έτσι ώστε να συλλειτουργήσει υπαινικτικά μα κατευθυντικά, βοηθώντας τους ακροατές-θεατές να φτιάξουν στη φαντασία τους τον κόσμο του Φουλαριού”.

Και συνεχίζει μιλώντας για τη μέθοδο “From Ear to Body” που χρησιμοποίησε στη διδασκαλία του έργου: “Το “From Ear to Body” είναι μια μέθοδος ακουστικής επανεκκίνησης, δηλαδή αποσκοπεί στο να «ξανακουρδίσει» το αυτί δημιουργώντας νέους διαφορετικούς τρόπους σύνδεσής του με τον εγκέφαλο, να συνδέσει την ακουστική αντίληψη με το σώμα, αλλά και να επανορίσει το τι σημαίνει «χορικότητα», ήχος δηλαδή που προκύπτει από την απολύτως κουρδισμένη συνύπαρξη και σύμπραξη μιας ομάδας ανθρώπων.

Είναι μία μέθοδος που ξεκίνησα να διαμορφώνω πριν από ακριβώς 20 χρόνια στη Βρετανία και έχει πια αποκτήσει παγιωμένα χαρακτηριστικά, τόσο στις ασκήσεις που περιλαμβάνει όσο και στην ηχητική αισθητική που απορρέει από τη χρήση τους”.

Πώς όμως επέλεξε να ενσωματώσει 10 τραγούδια του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης στη σύγχρονη σύνθεσή της;
“Ανέκαθεν είχα μεγάλη αγάπη και θαυμασμό προς την αναγεννησιακή μουσική. Έχω την τύχη να έχω φίλους και παλιούς φοιτητές που γνωρίζουν σε βάθος τον πλούσιο αυτόν μουσικό κόσμο και δίπλα τους έμαθα και μαθαίνω κι εγώ όλο και περισσότερα. Τα μεσαιωνικά και αναγεννησιακά τραγούδια του Φουλαριού είναι βέβαια πολυφωνικά επεξεργασμένα και επανενορχηστρωμένα για να συλλειτουργήσουν μέσα στο σύγχρονο πρωτότυπο συνθετικό πλαίσιο του έργου.

Οπότε «δραπετεύουν» για λίγο από την εποχή τους και έρχονται στο σήμερα αποκτώντας το δικαίωμα να ακουστούν σαν να είναι τωρινά. Τα συγκεκριμένα τραγούδια επιλέχθηκαν και με βάση τη σύνδεση του νοήματος των στίχων τους με το έργο και τους χαρακτήρες του” αναφέρει η Δήμητρα Τρυπάνη.

Ο χαρακτήρας της ραδιοφωνικής όπερας δίνει έμφαση στον ήχο και τη φαντασία του ακροατή. Η συνθέτρια πιστεύει πως “ζώντας σε μία εποχή που η εικόνα έχει κυριεύσει και κυριαρχήσει στα πάντα – βλέπετε το ίντερνετ, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τις τηλεοπτικές πλατφόρμες κ.λπ. – το να μπορέσει ένας άνθρωπος να επικοινωνήσει με άλλους ανθρώπους ή με την Τέχνη μέσω του αυτιού και όχι του ματιού μου φαίνεται από τη μια πολύ δύσκολο, από την άλλη απολύτως αναγκαίο.

Ο ήχος έχει το χάρισμα να μην κουβαλάει αναγκαστικά την κυριολεξία της εικόνας. Επιτρέπει στον ακροατή να φτιάξει στο μυαλό του τον κόσμο που θέλει, το χρόνο που θέλει, τα χρώματα που θέλει, άρα επιτρέπει στη φαντασία μια πολύτιμη νοητική και συναισθηματική ελευθερία.

Το κοινό του Φουλαριού καλείται λοιπόν να «δει» το έργο με τα αυτιά του, να βιώσει τα συναισθήματα των χαρακτήρων μέσα από τον ήχο των φωνών τους, να φτιάξει τον κόσμο του Φουλαριού και τα χρώματά του κόσμου αυτού μέσα στο μυαλό του όπως ο καθένας και η καθεμιά επιθυμεί”.

Το έργο στηρίχθηκε σε έναν εντατικό κύκλο εργαστηρίων. Πώς διαμορφώθηκε η συνεργασία με τους ερμηνευτές και ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση αυτής της διαδικασίας;

“Η συνεργασία καταρχάς με τους δώδεκα βασικούς ερμηνευτές του έργου είναι μια σταθερή πηγή χαράς, γέλιου και αγάπης. Είμαι τυχερή που με έχουν τιμήσει με τη συνεργασία και τη σκληρή δουλειά τους δώδεκα άνθρωποι τους οποίους αγαπώ, θαυμάζω και θεωρώ φίλους μου. Με κάποιους έχουμε συμπλεύσει σε αρκετά προηγούμενα έργα και είναι συγκινητικό να βλέπει κανείς το πώς σε κάθε νέο εγχείρημα είναι πια καταγεγραμμένη και δεδομένη η εμπειρία και η γνώση των προηγούμενων φορών.

Στο Φουλάρι όμως έχουμε και μία μεγάλη ομάδα 42 συμμετεχόντων από διαφορετικά πεδία – επαγγελματίες χορευτές, ηθοποιούς, μουσικούς, εκπαιδευτικούς, σπουδαστές καλλιτεχνικών σχολών – οι οποίοι επίσης μας τίμησαν με τη συμμετοχή και την ηρωική τους δουλειά, και χωρίς τους οποίους το Φουλάρι σίγουρα δεν θα ήταν το γεμάτο ζωή και ενέργεια έργο που είναι τώρα. Η μεγαλύτερη πρόκληση της διαδικασίας ήταν αυτό το πολυπληθές σύστημα ετερόκλιτων ανθρώπων να γίνει μια δεμένη ομάδα που να αγαπήσει το Φουλάρι, να το πιστέψει και να φέρει εις πέρας σαν μία φωνή, ένας νους και ένα σώμα αυτό το δύσκολο έργο. Θέλω να ελπίζω ότι το κοινό που θα έρθει να δει την παράσταση θα νιώσει αυτό το δέσιμο, την αγάπη και την άρτια ομαδική δουλειά όλων αυτών των άξιων και ταλαντούχων ανθρώπων” απαντά.

Ηρώ Μπέζου: “Ακολουθούμε έναν νέο άνδρα και βουλιάζουμε μέσα στην φαντασία του”

Η Ηρώ Μπέζου αναφέρει το τι ήταν αυτό που την ενέπνευσε να γράψει το κείμενο για “Το Φουλάρι” λέγοντας “η Δήμητρα (Τρυπάνη) μου έκανε την τιμή να με εμπιστευτεί για να γράψω το κείμενο όπου θα βάσιζε την επόμενη της δουλειά. Δεν θα το έκανα αν δεν με κινητοποιούσε κάτι προσωπικό και η αλήθεια είναι ότι αρχικά μου φαινόταν χαοτικό να γράψω γενικά και αόριστα ένα κείμενο για μουσική παράσταση, δεδομένου ότι δεν είμαι επαγγελματίας συγγραφέας και κινούμαι κυρίως ενστικτωδώς σ’ αυτόν τον τομέα.

Αλλά όταν αρθρώθηκε από την Δήμητρα η φράση “ένας συγγραφέας καλείται σε μια κοσμική εκδήλωση” ένιωσα ότι είχαμε ελπίδες. Από κει και πέρα αλληλεπιδράσαμε αβίαστα και ομαλά, τής έστελνα ό,τι ολοκλήρωνα και καταλάβαμε σύντομα ότι εχουμε συντονιστεί. Σχεδόν τίποτα δεν χρειάστηκε να αλλάξει

Πώς προσέγγισε όμως τη συγγραφή ενός κειμένου που προορίζεται κυρίως για ακουστική εμπειρία; Η Ηρώ Μπέζου απαντά πως “ευτυχώς γνώριζα τη δουλειά της Δήμητρας από μέσα και καταλάβαινα πάνω κάτω τι θα της είναι χρήσιμο. Θεωρώ πως ό,τι έχω αποπειραθεί να γράψω έχει την πρόθεση μιας έμμεσης μουσικότητας κι ενός ρυθμού, παρότι δεν έχω μουσικές γνώσεις. Αντιλαμβάνομαι τον ήχο ως κάτι καθοριστικό στο θέατρο και ως ηθοποιός.

Απο κει και πέρα, ήταν δεδομένο ότι εκείνη θα είχε απεριόριστη ελευθερία να παίξει με το κείμενο όπως πιστεύει η ίδια ότι πρέπει, να “τεντώσει” λέξεις και φράσεις, να επαναλάβει και να πολλαπλασιάσει ό,τι θέλει. Ήταν δεδομένο ότι θα άφηνα χώρο. Και το ίδιο το κείμενο αφήνει χώρο, έχει συνειδητά κενά δηλαδή, τρύπες που προορίζονται να γεμίσουν με τον ήχο. Δεν είναι ένα λογοτεχνικό κείμενο που στέκει αυθύπαρκτο. Είναι ολοκληρωμένο μόνο μέσα από την μελοποίησή του. Ένας καμβάς”.

Ποιες όμως πτυχές της ανθρώπινης φύσης εξερευνά το Φουλάρι; “Εμείς ακολουθούμε έναν νέο άνδρα και βουλιάζουμε μέσα στην φαντασία του. Θα εστίαζα στην λέξη “σύγκρουση”. Ο ήρωας συγκρούεται ασταμάτητα, γι’ αυτό και υποφέρει. Ταλαντεύεται βασανιστικά ανάμεσα στην επιθυμία να ανήκει και στην περιφρόνηση για τους άλλους, ανάμεσα στον πόνο της μοναξιάς και την χαρά της μοναξιάς, ανάμεσα στην ανασφάλεια και την αλαζονία, και πολλά άλλα. Αρνείται να αποδεχτεί τον εαυτό του. Γι αυτό και έχει μαζί του συνεχώς τον καλύτερό του φίλο, -το ακριβώς αντίθετό του- απ’ τον οποίον είναι εξαρτημένος και τελικά τον αποτινάσσει” αναφέρει.

Ο ήρωας αυτός είναι ένας συγγραφέας που παλεύει με την κοινωνική του αλληλεπίδραση. Είναι αυτό ένα σχόλιο πάνω στη θέση του δημιουργού μέσα στον κόσμο;
Η Ηρώ Μπέζου απαντά “όχι απαραίτητα. Μού φαίνεται αλαζονικό να θεωρούμε ότι θα τοποθετηθούμε γενικώς πάνω στην έννοια του δημιουργού. Απλώς η δημιουργία προϋποθέτει ρίσκο και έκθεση και για μια οριακή ψυχοσύνθεση σαν του ήρωά μας, όλα αυτά είναι διογκωμένα. Θεωρεί ότι βρίσκεται στο κέντρο του κόσμου. Δεν τον συναντάμε την στιγμή της δημιουργίας, αλλά στην εποχή “ανάμεσα” στο πρώτο και το δεύτερο έργο του -το οποίο ούτε ο ίδιος δεν ξερει αν θα υπάρξει.

Σίγουρα υπάρχει σχολιασμός της επιπόλαιης κοινής γνώμης και της γραφικής πλευράς του διανοουμενίστικου κόσμου, αλλά δεν είναι εκεί το κέντρο. Ο ίδιος “θέλει και δεν θέλει” να ανταμειφθεί απ’ αυτόν τον κοινωνικό περίγυρο. Δεν έχει λυτρωθεί απο αυτόν τον χαλκά. Ας πούμε ότι τον βοηθάμε να περάσει στην αντίπερα όχθη”.

Βαλέρια Ισάεβα

Συντελεστές:

Μουσική και Σκηνική Σύνθεση/Διδασκαλία/Διεύθυνση: Δήμητρα Τρυπάνη
Πρωτότυπο κείμενο: Ηρώ Μπέζου, Φωτισμοί: Ελίζα Αλεξανδροπούλου
Σκηνικά/Κοστούμια: Άρτεμις Φλέσσα, Επιμέλεια κίνησης: Μαριάννα Καβαλλιεράτου, Σχεδιασμός ήχου: Κώστας Μπώκος,
Διεύθυνση Καλλιτεχνικής Παραγωγής/Βοηθοί Σκηνοθέτη: Καλλιρρόη Παπαδοπούλου, Πανίνα Καρύδη, Σύμβουλος Πολυφωνικού Συνόλου: Μιράντα Καλδή

Ερμηνεύουν: Γιώργος Νικόπουλος, Χρήστος Θάνος, Ελπινίκη Σαριπανίδου, Φάνης Ζαχόπουλος, Ελένη Βεργέτη, Βάλια Καράγιωργα, Νίκος Ζιάζιαρης, Φώτης Σιώτας, Βάσια Ζορμπαλή, Ηρώ Μπέζου, Αλίκη Σιούστη, Ειρήνη Μπιλίνη-Μωραΐτη

Μουσικό Σύνολο: Άρπα: Γωγώ Ξαγαρά, Βιολί: Φαίδων Μηλιάδης, Βιολί: Λαέρτης Κοκολάνης, Βιόλα: Αγγέλα Γιαννάκη, Βιολοντσέλο: Δημήτρης Τραυλός, Κοντραμπάσο: Νίκος Τσουκαλάς, Πληκτροφόρο: Αλίκη Σιούστη, Κρουστά: Ζωή Τσακωνιάτη, Ειρήνη Μπιλίνη-Μωραΐτη

Πολυφωνικό Σύνολο: Soprano: Κατερίνα Γεβετζή, Έλλη Ζιάζιαρη, Λίνα Καλπαζίδου, Δέσποινα-Ειρήνη Πουλιάση, Ναταλία Ρουτσολιά, Μαρίνα Στεργίου, Ειρήνη Τζαμτζή. Mezzo Soprano: Αθανασία Κυμπούρη, Άννα Μεσαναγρενού, Δάφνη Παγουλάτου, Ερωφίλη Παναγιωταρέα-Αγγελέτου, Μαρία Σαπλαούρα, Εύη Σαραντάκου, Ειρήνη-Βασιλική Τσιολίγκα. Alto: Άννα-Μαρία Ακριτίδου, Δανάη Γραμμένου, Στέλλα Καράπτη, Δώρα Κουντουρά, Βανέσσα Κουρτέση, Μάρω Κωνσταντινοπούλου, Ελευθερία Μεσημέρη, Μαντώ Μιχαλιού, Ζωή Μούση, Ναταλία Μπάκα, Αθηνά Τασούλα, Βασιλική Σινάνογλου, Δήμητρα Τσαγκαράκη, Ζωή Τσακωνιάτη, Μαρία Τσιλίρα. Tenor: Νίκος Αντωνόπουλος, Πάνος Βουτσινάς, Σταύρος Γεωργιόπουλος, Γιάννα Καλή, Νεφέλη Παρασκευά, Βαγγέλης Τζωρτζακάκης, Ντορίτα Χωραφά. Bass: Ελισσαίος Βλάχος, Δημήτρης Κυραναστάσης, Ιωάννης Κωσταρίκας, Δημήτρης Πολίτης, Γιώργος Σαββίδης, Δημήτρης Τάσαινας.