ΡΟΜΕΟ ΚΑΣΤΕΛΟΥΤΣΙ: “ΓΙΑ ΜΕΝΑ Η ΑΓΑΠΗ ΕΙΝΑΙ Ο ΜΟΝΑΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΥΠΑΡΞΗΣ ΣΤΗ ΓΗ”

Ένα δημοσιογραφικό τραπέζι – έστω και μέσω zoom- με τον Ρομέο Καστελούτσι δεν είναι ποτέ μια τυπική συζήτηση. Ο Ιταλός σκηνοθέτης, εικαστικός και δραματουργός, είναι ένας από τους πιο επιδραστικούς δημιουργούς του σύγχρονου θεάτρου, ένας καλλιτέχνης με ξεκάθαρη θέση απέναντι στα πράγματα, με μια οπτική που δοκιμάζει τα όρια της τέχνης και της θεατρικής εμπειρίας.

Η δουλειά του χαρακτηρίζεται από βαθιά φιλοσοφική διάθεση, εικαστική ακρίβεια και μια ριζοσπαστική προσέγγιση στη σκηνική γλώσσα. Στο επίκεντρο του έργου του βρίσκεται πάντα το σώμα – ένα σώμα που άλλοτε μιλάει, άλλοτε σωπαίνει, που διαλύεται και επανασυντίθεται μέσα σε εικόνες που προκαλούν συγκίνηση και αναταραχή.

Από τη θρυλική Socìetas Raffaello Sanzio μέχρι τις ανατρεπτικές του σκηνοθεσίες σε μεγάλες ευρωπαϊκές σκηνές, ο Καστελούτσι επανεφευρίσκει την έννοια της θεατρικής εμπειρίας, μετατρέποντάς την σε μια βαθιά, σχεδόν σωματική αίσθηση για το κοινό.

Τώρα, καταπιάνεται με ένα από τα πιο ριζοσπαστικά κείμενα της Δυτικής λογοτεχνίας, τη Βερενίκη του Ρακίνα, και το μεταμορφώνει σε ένα υποβλητικό σκηνικό σύμπαν, όπου η Ιζαμπέλ Ιπέρ γίνεται η προσωποποίηση του θρήνου, της εγκατάλειψης και της σπαρακτικής μοναξιάς. Οι ανδρικοί ρόλοι στέκονται σιωπηλοί γύρω της, σαν σκιές, ενώ η ίδια σμιλεύει τη σιωπή σε κάτι εκκωφαντικό.

Η Βερενίκη του Καστελούτσι, μια συμπαραγωγή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, παρουσιάζεται στην Κεντρική Σκηνή από 26 έως 30 Μαρτίου, σε μια παράσταση που μας θέτει το αναπόφευκτο ερώτημα: Τι είναι πιο ζωντανό; Αυτό που ζούμε ή αυτό που φανταζόμαστε;

Ένα μανιφέστο έρωτα και απώλειας, που ισορροπεί ανάμεσα στην αλήθεια και το όνειρο, την τρυφερότητα και την παράνοια. Το σύμπαν του Καστελούτσι αποκαλύπτεται μέσα από τη δραματουργική του αφαίρεση, τα υποβλητικά κοστούμια της διάσημης Ολλανδής σχεδιάστριας μόδας Iris van Herpen και τη μουσική του Scott Gibbons, που ντύνει με ήχους τη σιωπή και τη θλίψη.

Η σκηνοθετική προσέγγιση της Βερενίκης

Ο Romeo Castellucci μάς μίλησε για τη σκηνοθετική του προσέγγιση στην “Βερενίκη” του Ρακίνα, υπογραμμίζοντας ότι δεν επέλεξε ακριβως το έργο, αλλά πως το ίδιο έργο τον επέλεξε.

“Η Βερενίκη είναι ένα υπέροχο έργο για τη ματαίωση της γλώσσας. Κατά τη γνώμη μου, είναι ένα μνημείο μοναξιάς. Οι λέξεις σχηματίζουν έναν κυκλικό κόσμο, όπου όσο περισσότερο μιλούν οι χαρακτήρες, τόσο πιο μόνοι γίνονται. Η επικοινωνία εδώ λειτουργεί αντιφατικά: αντί να ενώνει, απομονώνει. Για μένα, αυτή η μοναξιά της γλώσσας, αυτή η αίσθηση ότι η γλώσσα γίνεται έρημος, είναι βαθιά τραγική – ακόμα και με την αρχαιοελληνική έννοια της τραγωδίας. Και ταυτόχρονα, είναι κάτι εξαιρετικά σύγχρονο. Είναι ένα συναίσθημα που όλοι κουβαλάμε μέσα μας.

Για αυτόν τον λόγο, επέλεξα να κρατήσω το κείμενο της Βερενίκης αυθεντικό, αλλά εξαφάνισα όλους τους άλλους χαρακτήρες. Ήθελα να την αφήσω μόνη, σαν ένα νησί αποκομμένο από τον υπόλοιπο κόσμο. Θέλω το κοινό να νιώσει ότι συνομιλεί με φαντάσματα, ότι είναι ολοκληρωτικά μόνη” αναφέρει.

Η παράσταση εστιάζει στην κεντρική ιδέα της εξόδου. Η Βερενίκη πρέπει να φύγει, και αυτή η έξοδος γίνεται η κύρια κίνηση του έργου. Ωστόσο, η αναχώρησή της αποκτά διαστάσεις θριάμβου, καθώς επιλέγει να εγκαταλείψει τη Ρώμη και να αφήσει πίσω της την πολιτική και ανδρική κυριαρχία που την περιβάλλει.

Όπως μας είπε ο Ιταλός σκηνοθέτης ”πάντα ανακαλύπτω ένα σύγχρονο πνεύμα σε έργα του παρελθόντος. Γι΄αυτό και το αναχρονιστικό στοιχείο του Ρακίνα τού φαίνεται ιδιαίτερα επίκαιρο. Το να κοιτάς το παρόν από μια απόσταση επιτρέπει την καλύτερη κατανόησή του”...

Η συνεργασία του Καστελούτσι με την Ιζαμπέλ Ιπέρ

Ο Καστελούτσι αναφορικά με τη συνεργασία του με την Ιζαμπέλ Ιπέρ, τόνισε ότι “η Βερενίκη δεν θα είχε νόημα χωρίς αυτήν. Η Ιπέρ φέρει στη σκηνή μια ανθρώπινη παρουσία ριζοσπαστική, γενναιόδωρη και ευάλωτη, που μοιάζει με φωτιά, μια καθαρή ενσάρκωση του ίδιου του θεάτρου”.

Η επιλογή να πλαισιώσει την Βερενίκη με δεκατέσσερις σιωπηλούς άνδρες εξυπηρετεί την αίσθηση ότι οι υπόλοιποι χαρακτήρες είναι φαντάσματα, απομεινάρια μιας πολιτικής εξουσίας που την καταδικάζει σε εξορία. “Η Ρώμη και η πολιτική της δομή εμφανίζονται ως ο πραγματικός αντίπαλος του έργου, όχι κάποιος άλλος χαρακτήρας” σημειώνει.

Η Βερενίκη βιώνει μια σύγκρουση ανάμεσα στην αγάπη και το κράτος. Το κράτος για τον Καστελούτσι είναι ένας “Λεβιάθαν” που δεν αφήνει χώρο για αγάπη. Η γλώσσα γίνεται δηλητήριο, προκαλώντας βαθιές πληγές. Το έργο, χωρίς δράση, μοιάζει με ένα παράλυτο δράμα, όπου η ίδια η γλώσσα καταρρέει, προετοιμάζοντας την αναχώρηση της ηρωίδας.

Τι είναι όμως αγάπη για τον Καστελούτσι;

Στην ερώτηση του NEWS 24/7 για το αν θεωρεί την αγάπη μια θεμελιώδη αλήθεια ή μια ψευδαίσθηση που κατασκευάζουμε στο μυαλό μας, είπε πως “Για μένα, η αγάπη είναι ο μοναδικός λόγος ύπαρξης στη Γη. Όμως, η αγάπη σημαίνει και πάλη. Δεν υπάρχει αγάπη που να είναι απόλυτα σωστή – τουλάχιστον στη δυτική λογοτεχνία και κουλτούρα, η αγάπη είναι πάντα κάτι «λανθασμένο». Αλλά αυτό το «λάθος» είναι που της δίνει την ομορφιά της. Η αγάπη είναι πάντα κάπως «λάθος», γιατί συνδέεται με την τρέλα, την παράδοση, την απώλεια της λογικής. Όταν αγαπάς, η λογική καταρρέει.

Αυτό συμβαίνει και με τη Βερενίκη. Είναι, κατά κάποιον τρόπο, τρελή – αλλά με μια αυστηρά δομημένη μορφή, σαν γεωμετρία. Η γλώσσα του Ρακίνα, η ποίησή του, το αλεξανδρινό μέτρο δημιουργούν μια απόλυτα ισορροπημένη φόρμα. Αλλά κάτω από αυτήν την τελειότητα, υπάρχει μια άβυσσος, ένας ερωτισμός. Ο Ρακίνας φημίζεται για αυτή την αντίθεση: μια γλώσσα αυστηρά ελεγχόμενη που καλύπτει έναν πρωτογενή, σχεδόν ζωώδη, παρορμητισμό. Αυτή η αντίφαση είναι εκπληκτική, γιατί η αγάπη εμπεριέχει πάντα κάτι επικίνδυνο.

Αν αγαπάς πραγματικά, είσαι έτοιμος να πεθάνεις για αυτό. Είναι επικίνδυνο, και αυτό είναι εμφανές μέσα στο έργο. Για μένα, η γλώσσα είναι η αρχιτεκτονική αυτού του κόσμου – δεν είναι μόνο το περιεχόμενο, αλλά το ίδιο το οικοδόμημα. Στην παράσταση, ξεκινάμε με μια αυστηρή προσέγγιση της γλώσσας, ακολουθώντας το ρυθμό της, που είναι σχεδόν μετρονομικός, σαν μια παλλόμενη καρδιά.

Σταδιακά, όμως, η Βερενίκη χάνει τον έλεγχο. Χάνεται στη γλώσσα, όπως ένα πλοίο που εγκαταλείπει το λιμάνι και παρασύρεται στη θάλασσα. Στο τέλος, η εγκατάλειψη της γλώσσας είναι το τίμημα που πρέπει να πληρώσει για να βρει τον εαυτό της. Για να επιβιώσει, πρέπει να απορρίψει τα πάντα, ακόμα και τον ίδιο της τον λόγο”.

Οι αντιδράσεις του κοινού στην παράσταση του Καστελούτσι

Ο Ιταλός σκηνοθέτης μίλησε και για τις αντιδράσεις του κοινού στην παράσταση. “Οι πρώτες μέρες στη Γαλλία συνοδεύτηκαν από διαμαρτυρίες, κάτι που ο ίδιος θεώρησε θετικό. Οι θεατές περίμεναν μια παραδοσιακή ερμηνεία και απογοητεύτηκαν από την έλλειψη “εικονογράφησης”. Για μένα, όμως, το θέατρο δεν είναι απλή αναπαράσταση, αλλά ένα βίωμα που πρέπει να περνά μέσα από το σώμα του καλλιτέχνη και του θεατή” είπε.

Η σχέση της Βερενίκης με την πολιτική επικαιρότητα

Τέλος, σχολίασε τη σχέση του έργου με την πολιτική επικαιρότητα, όπως τη σύγκριση της Bérénice με τη Μήδεια, αλλά και το πώς η απόρριψή της από τη Ρώμη λόγω ξενικής καταγωγής αγγίζει θέματα ξενοφοβίας που παραμένουν επίκαιρα. Ωστόσο, δεν επιχείρησε να κάνει μια άμεση πολιτική δήλωση. Η τέχνη γι αυτόν δεν πρέπει να είναι ακτιβιστική, αλλά μια εμπειρία που οδηγεί σε συνειδητοποίηση και στοχασμό.
“Η Βερενίκη, με την απόφασή της να φύγει, αντιπροσωπεύει μια εναλλακτική στάση απέναντι στην εξουσία. Δεν παίζει το ίδιο παιχνίδι, δεν υποτάσσεται ούτε επαναστατεί μέσα στο σύστημα. Επιλέγει έναν άλλον δρόμο, μια προσωπική και υπαρξιακή απάντηση, μακριά από τους μηχανισμούς της εξουσίας” αναφέρει.

Και καταλήγει ότι “η πολιτική δράση ανήκει στον δρόμο, στα δικαστήρια, στα κοινοβούλια, αλλά όχι στην τέχνη, η οποία οφείλει να είναι ένα πιο ριζοσπαστικό και εσωτερικό πεδίο. Για εκείνον, η “Bérénice” είναι μια πρόσκληση να δούμε τα πράγματα από απόσταση, να αντιληφθούμε την απομόνωση της γλώσσας και της ύπαρξης, και να αναζητήσουμε μια νέα, δική μας απάντηση”.