Ο ανασχηματισμός ως παραστατική διακυβέρνηση;

Σύμφωνα με τον Μακιαβέλι, ο ηγεμόνας «δεν χρειάζεται να έχει όλες τις αρετές, είναι όμως απολύτως αναγκαίο να φαίνεται ότι τις έχει».

Αυτή η διαπίστωση συνοψίζει ιδανικά τη θεωρία της παραστατικής διακυβέρνησης, η οποία περιγράφει πώς το κράτος, όταν δεν διαθέτει επαρκείς πόρους ή διοικητική/συντονιστική ικανότητα, επιλέγει συμβολικές ενέργειες για να κατευνάσει τις πιέσεις της κοινωνίας, χωρίς να επιλύει τα βαθύτερα προβλήματα.

Η παραστατική διακυβέρνηση ενεργοποιείται όταν οι προσδοκίες των πολιτών ξεπερνούν την πραγματική ικανότητα του κράτους να ανταποκριθεί σε αυτές. Αντί για ουσιαστικές λύσεις, η κυβέρνηση καταφεύγει σε “θεατρικές” κινήσεις που δίνουν την εντύπωση της άμεσης ανταπόκρισης. Με απλά λόγια: το κράτος “παίζει θέατρο”, προσπαθώντας να πείσει τους πολίτες ότι η διακυβέρνηση είναι αποτελεσματική.

Η πολιτική κατάσταση στη χώρα, με αφορμή την τραγωδία στα Τέμπη, φαίνεται να επιβεβαιώνει πλήρως τη θεωρία αυτή. Η κυβέρνηση βρέθηκε –και ενδεχομένως θα συνεχίζει να βρίσκεται–  υπό πρωτοφανή κοινωνική πίεση, καθώς η τραγωδία αποκάλυψε βαθιές δομικές αδυναμίες στη διαχείριση υποδομών και ασφάλειας. Την ίδια στιγμή, το κράτος αποδείχθηκε ανέτοιμο και ανεπαρκές να διαχειριστεί την κρίση ουσιαστικά και αποτελεσματικά.

Υπό αυτές τις συνθήκες, η κυβέρνηση –όπως αναμενόμενα συμβαίνει σε παρόμοιες συνθήκες– επιλέγει την προσφιλή τακτική του ανασχηματισμού. Στόχος αυτής της κίνησης δεν είναι μόνο να ανανεωθεί το επιτελικό σχήμα, αλλά πρωτίστως να δημιουργηθεί μια νέα, δυναμική “σκηνή” για να επανακτήσει τη χαμένη της αξιοπιστία.

Σύμφωνα με δημοσιεύματα, αναμένονται σημαντικές μετακινήσεις υπουργών όπως του Κωστή Χατζηδάκη ή του Τάκη Θεοδωρικάκου, ενώ ο Κωνσταντίνος Κυρανάκης προορίζεται για τη θέση του υφυπουργού Μεταφορών. Τέτοιες μετακινήσεις μοιάζουν εντυπωσιακές, αλλά ο συμβολικός τους χαρακτήρας είναι σαφώς μεγαλύτερος από τον ουσιαστικό.

Επιπλέον, το Υπουργείο Μεταφορών, στην καρδιά της κρίσης των Τεμπών, φαίνεται να παραμένει σχεδόν ανέγγιχτο σε επίπεδο δομικής αναδιάρθρωσης. Οι πρώτες σκέψεις για διαχωρισμό των αρμοδιοτήτων υποχώρησαν, γεγονός που υπογραμμίζει τον “θεατρικό” χαρακτήρα της όλης πρωτοβουλίας: Η αλλαγή προσώπων κινδυνεύει να υποκαταστήσει την ουσιαστική μεταρρύθμιση δομών και διαδικασιών.

Ωστόσο, η κυβέρνηση δεν βρίσκεται μόνη στη “σκηνή”. Τα κόμματα της αντιπολίτευσης συμμετέχουν επίσης στην παραστατική αυτή διακυβέρνηση, είτε ως κομπάρσοι είτε ως υποστηρικτικοί ρόλοι. Παρότι η κριτική τους είναι έντονη, συχνά περιορίζεται σε επικοινωνιακά τεχνάσματα –όπως η πρόταση δυσπιστίας– και όχι σε ουσιαστικές προτάσεις για την ενίσχυση της ικανότητας του κράτους. Έτσι, ακόμη και η αντιπολίτευση καταλήγει να συμβάλλει έμμεσα στη διαιώνιση του ίδιου φαύλου κύκλου, καθώς ανακυκλώνει το θέαμα αντί να απαιτεί ουσιαστικές τομές.

Σύμφωνα με τις πρόσφατες δημοσκοπήσεις, η πλειοψηφία των πολιτών επιθυμεί πρόωρες εκλογές, ενώ η υποστήριξη προς το κυβερνών κόμμα έχει μειωθεί στο 23%. Το “κοινό” δεν πείθεται πλέον από το “θέατρο” της κυβερνητικής δράσης. Πρόκειται για την εκδήλωση αυτού που η θεωρία ονομάζει επιτελεστική κατάρρευση, δηλαδή το σημείο όπου η παραστατική διακυβέρνηση δεν μπορεί πλέον να πείσει τους πολίτες.

Η εσωτερική αμφισβήτηση, όπως εκφράζεται από φωνές όπως του Αντώνη Σαμαρά ή του Γιάννη Οικονόμου, αποκαλύπτει βαθύτερα ενδοκυβερνητικά ρήγματα που ίσως να μην μπορούν να επιλυθούν με έναν απλό ανασχηματισμό.

Για να ξεπεραστεί η κρίση εμπιστοσύνης που βιώνει η χώρα, απαιτείται κάτι περισσότερο από μια αλλαγή προσώπων. Απαιτούνται βαθιές δομικές μεταρρυθμίσεις που θα ενισχύσουν πραγματικά την ικανότητα του κράτους, καθώς και ένας διαρκής, ανεξάρτητος έλεγχος από την κοινωνία των πολιτών.

Μια τέτοια μετάβαση, από την παραστατική στην ουσιαστική διακυβέρνηση, προϋποθέτει τη σύγκρουση με παγιωμένα συμφέροντα και τη ριζική αναδιάρθρωση θεσμών και πρακτικών. Διαφορετικά, η χώρα θα συνεχίσει να βρίσκεται αντιμέτωπη με επαναλαμβανόμενες κρίσεις και πολιτικές παραστάσεις που δεν καταφέρνουν τίποτα περισσότερο από την προσωρινή καθησύχαση της κοινής γνώμης.

Με την υπόθεση των Τεμπών, η αυλαία της παράστασης έπεσε. Τώρα οι πολίτες καλούνται να επιλέξουν: Θα συνεχίσουν να παρακολουθούν ένα έργο που έχει εξελιχθεί σε τραγωδία, ή θα απαιτήσουν επιτέλους μια νέα διακυβέρνηση, όπου το κράτος δεν θα υποδύεται αλλά θα υπηρετεί πραγματικά τους πολίτες;