ΟΙ ΠΟΛΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΠΙΟ ΚΑΘΑΡΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΙΟ ΒΡΩΜΙΚΟ ΑΕΡΑ

Επειδή όλοι έχουμε πολλά πράγματα στο κεφάλι μας και δεν έχουμε την «πολυτέλεια» να θυμόμαστε πολλά δεδομένα, θα περάσω στο θέμα μου με τον πιο απλό, λιτό και κατανοητό τρόπο που μπορώ: ο βρώμικος αέρας είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος παράγοντας κινδύνου για θάνατο, μετά την υψηλή αρτηριακή πίεση.

Για να γίνω και πιο συγκεκριμένη, ο αέρας που αναπνέουμε στοιχίζει 7.000.000 ζωές κάθε χρόνο, ενώ είναι υπεύθυνος για 6.000.000 πρόωρους τοκετούς και 3.000.000 ελιποβαρή μωρά στο ίδιο διάστημα.

Εν τω μεταξύ, όλα αυτά δεν συμβαίνουν κάπου αλλού εκεί έξω. Η ατμοσφαιρική ρύπανση αφορά και την Ελλάδα, με πρόσφατη ανάλυση να μας κατατάσσει στην 46η θέση λίστας για την ποιότητα του αέρα, σε 138 χώρες. Μόλις επτά πέρασαν το πάσο, δηλαδή ήταν εντός των ορίων που συστήνει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, για την προστασία της υγείας του είδους που λέγεται άνθρωπος.

ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ «ΒΡΩΜΙΚΟΣ ΑΕΡΑΣ»

Αν ζήσατε την εμπειρία, δεν γίνεται να μη θυμάστε τις ώρες που μας είχε “πνίξει” η αφρικανική σκόνη πριν λίγο καιρό. Αυτή είναι μια… εκδοχή ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Δυστυχώς για όλους μας, δεν είναι η μόνη.

Καθημερινά τα εντός μας δοκιμάζονται από τον αέρα που αναπνέουμε, μέσω των πολλών βλαβερών ρύπων που υπάρχουν στην Ελλάδα και απειλούν την υγεία μας.

Σήμερα θα εστιάσουμε στον πιο υποχθόνιο εχθρό: τη «ρύπανση από σωματίδια» (particle pollution ή particulate matter ή αερολύματα –PM).

Αφορά σωματίδια που αιωρούνται στον αέρα και προέρχονται κυρίως, από ανθρωπογενείς πηγές -τις εξατμίσεις των αυτοκινήτων, τη βιομηχανική δραστηριότητα κλπ.

Πρόκειται για έναν γενικό όρο που συμπεριλαμβάνει μείγμα στερεών και υγρών σταγονιδίων που αιωρούνται στον αέρα που αναπνέουμε, σε εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους. Υπό την όποια συνθήκη ο αέρας περιέχει σωματιδιακή ρύπανση, που προέρχεται από διάφορες πηγές.

Η συνηθέστερη αφορά δραστηριότητες που σχετίζονται με την καύση, όπως οι πυρκαγιές.

Λόγω της ποικιλίας των πηγών, τα σωματίδια που κυκλοφορούν έχουν πολλά μεγέθη και σχήματα. Κάποια είναι τόσο μικρά που είναι ορατά μόνο μέσω ηλεκτρονικού μικροσκόπιου.

Πώς απειλεί την υγεία μας ο αέρας που αναπνέουμε

Τα κοινώς λεγόμενα μικροσκοπικά τοξικά σωματίδια, έχουν διαμέτρου έως 2.5 microns, δηλαδή, το 1/20 μιας ανθρώπινης τρίχας. Είναι γνωστά ως PM2.5 (το PM αντιστοιχεί στο particulate matter) και αποτελούν το κύριο συστατικό του καπνού της πυρκαγιάς.

Γενικά, τα μικροσκοπικά σωματίδια μπορούν να αποτελούνται από διαφορετικά επιβλαβή συστατικά, όπως οξέα (π.χ. θειικό οξύ), ανόργανες ενώσεις (π.χ. θειικό αμμώνιο, νιτρικό αμμώνιο και χλωριούχο νάτριο), οργανικές χημικές ουσίες, αιθάλη, μέταλλα, σωματίδια εδάφους ή σκόνης και βιολογικά υλικά (π.χ. γύρη και σπόρια μούχλας).

Μετρήσεις που έχουν γίνει σε σπίτια και γραφεία έχουν δείξει πως τα PM2.5 είναι εδώ και χρόνια πάνω από το όριο που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Ένωση.

Αυτό αφορά την υγεία όλων, καθώς λόγω του μεγέθους τους μπορούν εύκολα να διεισδύσουν σε σπίτια και κτίρια, αυξάνοντας τις συγκεντρώσεις σωματιδίων σε εσωτερικούς χώρους. Το μέγεθος τους ευνοεί και τη διείσδυση στην ανθρώπινη αναπνευστική οδό.

Mόλις τα εισπνεύσουμε, μπορούν να απορροφηθούν βαθιά στην κυκλοφορία του αίματος και να προκαλέσουν δυνητικά εκτεταμένα προβλήματα υγείας.

Η ρύπανση από σωματίδια έχει αυξήσει τα περιστατικά άσθματος σε όλη την Ευρώπη -συμπεριλαμβανομένης της Αθήνας. Ερεθίζει τη μύτη και το φάρυγγα, αυξάνει τις εισαγωγές σε νοσοκομεία για πνευμονικές παθήσεις, προκαλεί πρόωρους θανάτους από καρδιακές και πνευμονικές παθήσεις και έχει πιθανή σύνδεση με το άσθμα. Επίσης έχει επιπτώσεις στο κεντρικό νευρικό σύστημα και στο αναπαραγωγικό σύστημα, ενώ συνδέεται με χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια.

Οι χώρες με τον πιο καθαρό και τον πιο βρώμικο αέρα

Το 2021 είχε εκτιμηθεί πως ποσοστό μεγαλύτερο του 92% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε περιοχές, στις οποίες η ποιότητα του εξωτερικού αέρα είναι κάτω από τα συνιστώμενα όρια που ορίζει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας.

Από τον περασμένο Φεβρουάριο ο ΠΟΥ συνεργάζεται με το Swiss Tropical and Public Health Institute (Swiss TPH), ώστε να ενημερώνει για την ποιότητα του αέρα σε κάθε χώρα. Στη σχετική ανακοίνωση είχε επισημανθεί ότι μπροστά στην απειλή, αυξήθηκαν κατά 17% οι χώρες που εφαρμόζουν πρότυπα για τους ρύπους. Στη λίστα δεν είναι η Ελλάδα.

Πριν λίγες ώρες δημοσιεύτηκε η ανάλυση που έκανε η IQAir, ελβετική εταιρεία τεχνολογίας ποιότητας αέρα, σε 8.954 πόλεις που βρίσκονται σε 138 χώρες και περιοχές.

Στην ανακοίκωση ο διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας, Frank Hammes εξήγησε ότι «η ατμοσφαιρική ρύπανση δεν μας σκοτώνει αμέσως. Χρειάζονται ίσως δύο με τρεις δεκαετίες για να δούμε τις επιπτώσεις στην υγεία, εκτός αν είναι πολύ ακραία. Η αποφυγή του είναι ένα από εκείνα τα προληπτικά πράγματα που οι άνθρωποι δεν σκέφτονται μέχρι πολύ αργά στη ζωή τους».

Μόλις 7 πληρούν τις κατευθυντήριες γραμμές του ΠΟΥ για τα PM2.5.

Είναι οι Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Μπαχάμες, Μπαρμπέιντος, Γρενάδα, Ισλανδία και Εσθονία.

Στην άλλη άκρη της λίστας είναι το Τσαντ, το Μπαγκλαντές, το Πακιστάν, η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και η Ινδία.

Η χώρα της Ευρώπης με τον πιο μολυσμένο αέρα είναι το Σεράγεβο. Κράτησε τον τίτλο που είχε κατακτήσει πρώτη φορά πέρυσι. Τα επίπεδα είναι ανάλογα με εκείνα στο Πεκίνο.

Εν τω μεταξύ, όπως είπε στην Guardian η Zorana Jovanovic Andersen, περιβαλλοντική επιδημιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης «οι πολίτες των Βαλκανικών χωρών της Ανατολικής Ευρώπης και των χωρών εκτός ΕΕ αναπνέουν τον πιο μολυσμένο αέρα στην Ευρώπη. Επιπροσθέτως, υπάρχει 20πλάσια διαφορά στα επίπεδα PM2.5 μεταξύ των πιο μολυσμένων και των λιγότερο μολυσμένων πόλεων».

O πιο καθαρός και ο πιο επικίνδυνος αέρας στην Ελλάδα

Πάντα σύμφωνα με την ανάλυση της IQAir για την ποιότητα του αέρα, με βάση τις μέσες ετήσιες συγκεντρώσεις PM2.5, η Ελλάδα είναι στην 46η θέση της λίστας των 138 χωρών.

Aναφέρεται πως το 2024 η χώρα μας είχε μέση συγκέντρωση PM2.5 13,2 μg/m³ που εμπίπτει στην κατηγορία «μέτριας» ποιότητας αέρα, σύμφωνα με τις οδηγίες του ΠΟΥ.

Δεν έχουμε από τις χειρότερες ποιότητες αέρα, συγκριτικά με τι άλλο υπάρχει στον κόσμο, ωστόσο η συγκέντρωση των επικίνδυνων τοξικών σωματιδίων υπερβαίνει την κατευθυντήρια γραμμή του ΠΟΥ (5 μg/m³).

Γεγονός, που όπως τονίζεται, προκαλεί δυνητικούς κινδύνους για την υγεία («η παρατεταμένη έκθεση σε επίπεδα PM2.5 πάνω από τις οδηγίες του ΠΟΥ μπορεί να συμβάλει σε αναπνευστικές και καρδιαγγειακές παθήσεις»), ειδικά για ευαίσθητες ομάδες.

Σε ό,τι αφορά τις πηγές, διευκρινίζεται πως η κατάσταση μας επηρεάζεται από ανθρωπογενείς παράγοντες όπως είναι η αστική κυκλοφορία και οι βιομηχανικές δραστηριότητες, αλλά και από φυσικούς -πχ η σκόνη της Σαχάρας.

Οι πόλεις της Ελλάδας που έχουν τις υψηλότερες συγκεντρώσεις PM2.5 είναι τα αστικά κέντρα, με την αστική κίνηση και οι εκπομπές βαρέων οχημάτων σε πυκνοκατοικημένες περιοχές, να είναι εκ των κυρίων παραγόντων. Μετά είναι οι βιομηχανικές ζώνες.

Οι πόλεις με τον πιο επικίνδυνο αέρα -τα υψηλότερα ποσοστά PM2.5- είναι

• η Θεσσαλονίκη (τα ιστορικά δεδομένα δείχνουν ετήσιους μέσους όρους PM2,5 περίπου 23,3 μg/m³, με μηνιαίες κορυφές που ξεπερνούν τα 35 μg/m³ κατά τους ψυχρότερους μήνες, όταν τα επίπεδα αυξάνονται λόγω της θέρμανσης των κατοικιών -βλ. κυρίως ξυλόσομπες και τζάκια).
• η Αθήνα (τα επίπεδα επιδεινώνονται από γεωγραφικούς παράγοντες, όπως τα γύρω βουνά, τα οποία μπορούν να παγιδεύσουν τους ρύπους και περιστασιακά επεισόδια μεταφοράς σκόνης από τη Σαχάρα).
• η Πάτρα (παρουσιάζει υψηλά επίπεδα PM2,5 λόγω της κυκλοφορίας, των εκπομπών ρύπων από τη ναυτιλία και των βιομηχανικών δραστηριοτήτων, με τη χειμερινή θέρμανση και τις τοπικές μετεωρολογικές συνθήκες να επιδεινώνουν την κατάσταση).
• ο Βόλος (επηρεάζεται από βιομηχανικές και λιμενικές δραστηριότητες και την αστική κίνηση).
• τα Ιωάννινα (τα επίπεδα αυξάνονται το χειμώνα λόγω της καύσης βιομάζας -βλ. ξύλο. Η τοποθεσία των Ιωαννίνων σε κοιλάδα μπορεί να παγιδεύσει ρύπους, επιδεινώνοντας την ποιότητα του αέρα κατά τη διάρκεια στάσιμων καιρικών συνθηκών) και
• η Ξάνθη (όπως σε όλες τις άλλες περιπτώσεις, τα επίπεδα αυξάνονται τους ψυχρότερους μήνες λόγω θέρμανσης με τη χρήση βιομάζας).

Σε ό,τι αφορά τις πόλεις ή περιοχές της Ελλάδας με τον πιο καθαρό αέρα, πάντα σύμφωνα με την πρόσφατη έκθεση, είναι η Σκύρος, τα Χανιά, το Ρέθυμνο, ο Άγιος Γερμανός στην Πρέσπα, η Νάξος και η Καλαμάτα. Εξηγείται πως έχουν μικρότερους πληθυσμούς, χαμηλότερες εκπομπές από τη θέρμανση κατοικιών, ελάχιστη βιομηχανική δραστηριότητα και γεωγραφικά πλεονεκτήματα -οι παράκτιες και νησιωτικές τοποθεσίες επωφελούνται από τις θαλάσσιες αύρες που διασκορπίζουν τους ρύπους, ενώ οι αγροτικές περιοχές έχουν λιγότερες πηγές ρύπανσης.

Η ενημέρωση που δεν υπάρχει, ενώ θα έπρεπε

Οι άνθρωποι που έκαναν την ανάλυση πρότειναν τη χρήση καθαριστών αέρα για εσωτερικούς χώρους και δη σε περιόδους κακής ποιότητας, για την οποία μαθαίνουμε από τους υπολογιστές μας -έχουν σχετική ένδειξη- και όχι από κάποια κυβερνητική υπηρεσία.

Υπό φυσιολογικές συνθήκες θα έπρεπε να ενημερωνόμασταν στα δελτία για την ποιότητα του αέρα ή και μέσω εφαρμογής στα κινητά που υπάρχει σε πολλές άλλες χώρες, καθώς τις ημέρες με τα επικίνδυνα ποσοστά συγκέντρωσης PM2.5 να αποφεύγουμε τις υπαίθριες δραστηριότητες και δη αν έχουμε αναπνευστικές παθήσεις.

Δηλαδή, θα έπρεπε να ενημερωνόμαστε για λόγους υγείας.