Στο Bios το Terras παίρνει σάρκα και οστά

Το TERRAS, η νέα εικαστική παράσταση χορού της χορογράφου – κινηματογραφίστριας Χρυσάνθης Μπαδέκα, παρουσιάζεται στο Bios έως τις 16 Μαρτίου, για πέντε μόνο παραστάσεις. Το έργο διερευνά την ενδοσύνδεση (interconnection) της καταστροφής και της αναγέννησης, μέσα σε ένα πολυμεσικό σύμπαν, αντιπαραβάλλοντας φυσικά φαινόμενα με ανθρώπινες διαβρώσεις και σιωπηρές μαρτυρίες. Αντλώντας στοιχεία από ιστορίες θυμάτων κακοποίησης και φυσικές λειτουργίες, τοποθετεί στο επίκεντρο τη σύγκρουση, την ελαστικότητα του σώματος, την παραμόρφωση αλλά και την πίστη – έως την βεβαιότητα γι’ αυτά που ελπίζουμε.

Τo TERRAS αντηχεί στον καθένα ξεχωριστά και εμπνέει τη μεταμόρφωση, μέσα από την κίνηση του σώματος, την ποιητικότητα της εικόνας, την υπερβατικότητα του ήχου. Συνδυάζοντας την τέχνη του χορού με εικαστικές πρακτικές, η εγκατάσταση – παράσταση αναπτύσσεται μέσα σε ένα κινούμενο εικονικό σύμπαν που κατασκευάζεται από την κίνηση, τον ήχο, την ψηφιακή εικόνα, το φως κι ένα μεταβαλλόμενο σκηνικό – κοστούμι. Όλα τα στοιχεία ενεργοποιούν το σκηνικό χώρο, αναδεικνύοντας ποικίλες πτυχές του κατασκευασμένου τοπίου και στιγμές που ζητούν να αναδυθούν μέσω του σώματος.

Η γέννηση του TERRAS…

Η Χρυσάνθη Μπαδέκα εξηγεί στο NEWS 24/7 πώς γεννήθηκε η ιδέα και ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση στη δημιουργία αυτού του πολυεπίπεδου σκηνικού κόσμου: “Μεταξύ 2020-2022 δούλευα την έννοια the body in emergency (το σώμα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης) μέσα από μία παράσταση μακράς διάρκειας, μία οπτικοακουστική εγκατάσταση και μία εμπειρία VR (εικονικής πραγματικότητας). Η θεματική εκείνη αν και είχε γεννηθεί από το μεγάλο μεταναστευτικό κύμα του 2015 στην Ελλάδα, υλοποιήθηκε τελικά πολύ αργότερα στο Τορίνο.

Πέντε χρόνια μετά, εν μέσω κόβιντ και μεγάλων οικονομικοκοινωνικών αλλαγών σε παγκόσμιο επίπεδο, επανα-αναρωτιόμουν ποιος πραγματικά βρίσκεται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Αν και τελικά το 2020 η θεματική ήταν επίκαιρη για την Ιταλία, καθώς είχε μετακινηθεί το επίκεντρο στην Λαμπεντούζα και τα Ελληνικά media είχαν θάψει το θέμα, εγώ είχα ήδη ξεκινήσει να εστιάζω στην θεματική της βίας. Τον Απρίλιο του 2023 όταν ξανάνοιξε η υπόθεση της ΧΑ, η κατάθεση του Αιγύπτιου εργάτη Αμπουζίντ Εμπάρακ που δέχθηκε δολοφονική επίθεση από τους φασιστές ενώ κοιμόταν, με συγκλόνισε […Τα δόντια μου ήταν σπασμένα, δώδεκα ράμματα στο κεφάλι, τρία κατάγματα στο σαγόνι. Από το κεφάλι μέχρι τα πόδια ήμουν σε μια πολύ κρίσιμη κατάσταση. Όταν συνήλθα, ήταν ένας φίλος μου δίπλα και του είπα ότι θέλω να πάω να πεθάνω στην Αίγυπτο, δίπλα στα παιδιά μου. Ήθελα να δουλέψω, γι’ αυτό ήρθα, όχι για να πεθάνω…[..] Σαν να είμαι μια κότα που την έχουν σφάξει με μαχαίρι. Έχω τρία κομμάτια σίδερο στο στόμα μου.] Παράλληλα, μία ατελείωτη λίστα θυμάτων πολέμου, ρατσισμού, γυναικοκτονιών, ιστοριών παιδοφιλίας, ενδοοικογενειακής βίας, σεξουαλικής ή ψυχικής κακοποίησης, συμβάντα προδοσίας μικρής ή μεγάλης κλίμακας. Τα θύματα μεταλλαγμένα και αδικαίωτα. Οι θύτες ατιμώρητοι, πανίσχυροι και ανενόχλητοι. Μία κοινωνία τεράτων. Και να ακούς συνέχεια ότι αυτές οι ιστορίες υπήρχαν πάντα, που κάνει το σενάριο χειρότερο. Οπότε η σύλληψη της κεντρικής ιδέας του TERRAS, γεννήθηκε περίπου το 2021. Όταν ο πόλεμος διεξάγεται επάνω στο σωμα-μυαλό σου και χάνεις την ελαστικότητά σου, όταν το σώμα σου εξαϋλώνεται, όταν όλα τα κύτταρα σου διαμορφωποιούνται είσαι το ίδιο άτομο; Πώς συνεχίζουμε να ζούμε μέσα σε τόση οδύνη;

Μεγάλη πρόκληση αποτέλεσε η χρονοβόρα διαδικασία για να βρω τους πόρους για να υλοποιηθεί αυτό το πολυμεσικό έργο, που αυτή τη στιγμή υποστηρίζεται από το Υπουργείο Πολιτισμού μεν αλλά με πολύ μικρή επιχορήγηση δε. Εάν δεν υπήρχε το πάθος, η σκληρή δουλειά και η εμπιστοσύνη μεταξύ όλων των δημιουργικών συντελεστών του έργου αλλά και των εξωτερικών συνεργατών (ADAF – Athens Digital Art Festival, stage CULTOPIA, IMA audio lighting) να υποστηρίξουν ποικιλοτρόπως αυτή την απαιτητική παραγωγή, η ιδέα θα είχε μείνει ακόμα στο συρτάρι και δυστυχώς για άλλη μία φορά θα επιβεβαιωνόταν ο ασυγχρονισμός μεταξύ της ζωής που τρέχει μπροστά και αφήνει τον δημιουργό πίσω, αγκυλωμένο, λόγω της έλλειψης ουσιαστικών δομών υποστήριξης τεχνών στην Ελλάδα”.

Τι μας συμβαίνει όταν η βία που ασκείται πάνω μας είναι μεγαλύτερη από αυτή που αντέχει το ατομικό ή συλλογικό μας σώμα-μυαλό;

Και συνεχίζει εξηγώντας τι συμβολίζει ο τιτλος του έργου και ποιος ο νοηματικός του άξονας: “Ο τίτλος του έργου είναι ένα ηχητικό και νοηματικό παιχνίδι και προέρχεται από την παραποίηση της ελληνικής λέξης τέρας και της αγγλικής λέξης terra (=γη).  Η ιδέα εκκινείται πίσω από τον συσχετισμό του γεωφλοιού, που συμπεριφέρεται ελαστικά σε χρονικές κλίμακες χιλιάδων ετών και διαμορφώνεται από διαβρωτικές δυνάμεις, το ανθρώπινο δέρμα, που μας συστήνει και μας περικλείει, και τον σωματικό χώρο ως περιβάλλον και το αντίστροφο. Τόσο ο γήινος φλοιός όσο και το δέρμα, μας προστατεύουν από ακραίες καταστάσεις. Δρουν ως μονωτική ασπίδα, πολύπλευρα και εύστροφα, προστατεύοντας το μικροσκοπικό ανθρώπινο σώμα ή το αστρικό σώμα της γης από ακραίες καταστάσεις. Ευμετάβλητα σώματα που διαμορφώνονται και διαμορφώνουν το περιβάλλον, ένας κύκλος ανάδρασης, που κάνει τον χώρο να σχηματίζει σώμα και να αλλάζει τον κόσμο ταυτόχρονα. Τι θα συμβεί όμως όταν οι δυνάμεις που ασκούνται οδηγούν στην καταστροφή της ελαστικότητας (resilience) του σώματος; Σε μια ολοένα και πιο βίαιη κοινωνία, τι μας συμβαίνει όταν η βία που ασκείται πάνω μας είναι μεγαλύτερη από αυτή που αντέχει το ατομικό ή συλλογικό μας σώμα-μυαλό; Με την παραδοχή ότι είμαστε ένα σύνολο αλληλοκαθοριστικών σχέσεων περιβάλλοντος και οργανισμών, εάν χάσουμε την ανοχή μας, τα χαρακτηριστικά μας, τις αξίες μας, τερατοποιούμαστε, τόσο εμείς όσο και το περιβάλλον γύρω μας. Είμαστε μέρος του τέρατος και το ίδιο το τέρας.

Οι σκέψεις αυτές καθόρισαν ολόκληρη την δραματουργική και σκηνογραφική κατεύθυνση του έργου, ενώ η έννοια της σύγκρουσης ως διαμάχη, πόλεμος, αγώνας, ανταγωνισμός, αντίθετο αποτέλεσαν βασικά στοιχεία του νοηματικού άξονα. Στο TERRAS χορογραφημένα επεισόδια με διαφορετικές χωρικότητες, δημιουργούν ένα αισθητηριακό περιβάλλον για το σωμα-μυαλό, άλλοτε απειλητικό και άλλοτε φιλόξενο. Είναι μία ιστορία πολλαπλών πτυχώσεων και αντιθέσεων, που σταδιακά αποταυτοποιούν την ηρωίδα.

Η Πηνελόπη Μωρούτ μιλά για την προσωπική της διαδρομή στην προετοιμασία του ρόλου “το να εμψυχώσει κανείς έναν ρόλο, ιδιαίτερα στο πλαίσιο μιας πολυμεσικής παράστασης χορού, είναι μια πολυδιάστατη, μη-γραμμική διαδικασία. Η πρώτη μου συνάντηση με τη χορογράφο Χρυσάνθη Μπαδέκα ήταν σημαντική, είδαμε μαζί ένα πρώτο «χάρτη» των εικόνων, των συναισθημάτων, των θεμάτων που θα επεξεργαζόμασταν.

Κατά τη διάρκεια των προβών διαβάσαμε κείμενα, είδαμε βίντεο, δουλέψαμε διαδραστικά· μου έδωσε χώρο να προτείνω, να βάλω το προσωπικό μου στίγμα στο έργο και αυτή η χορογραφική προσέγγιση υπήρξε καταλυτική για να διαμορφώσω το προσωπικό μου συναισθηματικό ταξίδι και να μπορέσω να το υποστηρίξω επί σκηνής. Δύο βασικοί άξονες του TERRAS είναι η σύγκρουση και το δίπολο της ταυτοποίησης/αποταυτοποίησης. Απόρροια αυτών των αξόνων ήταν και πολλά από τα συναισθήματά μου κατά τη διάρκεια της δημιουργίας: άλλοτε με αυτοπεποίθηση, άλλοτε με ματαίωση, διέπλευσα στους τόπους αυτού του ρόλου, ώστε να τους διαχειριστώ τόσο με δυναμισμό όσο και με ευαισθησία. Χρειάζεται να γίνεις ευάλωτος σ’ αυτό το έργο πιστεύω, εντός και εκτός σκηνής. Ευτυχώς, η Χρυσάνθη δημιούργησε ένα ασφαλές περιβάλλον για να γίνει αυτό”.

Μία πολυμεσική αφήγηση

Η Χρυσάνθη Μπαδέκα χρησιμοποιεί τεχνολογία VR, projection mapping και αλγοριθμικές απεικονίσεις. Ποιον ρόλο παίζουν αυτά τα ψηφιακά μέσα στην αφήγηση του έργου; “Στο TERRAS διερευνώ τις έννοιες της ενδοσύνδεσης, της αποταυτοποίησης, της αναστροφής του κύκλου της ζωής. Ωστόσο ο βασικός στόχος, κατά το σχεδιασμό του πολυμεσικού έργου, προσανατολίστηκε στην υποκειμενική και εσωτερική διέγερση του θεατή, παρά σε μία αντικειμενική και συνειδητή απόκριση που βασίζεται στη λογική νόηση. Θέλησα να χτίσω ένα παράδοξο εσωτερικό δράμα που ρέει και αλλάζει, με τη σύσταση της χορογραφίας, της ψηφιακής εικόνας, της μουσικής, του φωτός κι ενός αρθρωτού κοστουμιού, απεικονίζοντας τη μεταβαλλόμενη ατμόσφαιρα και διάθεση του έργου. Έτσι για να εξυπηρετήσω τις ανάγκες του έργου, χρησιμοποίησα την εικονική πραγματικότητα (VR) ως εμπειρία της ηρωίδας επάνω στην σκηνή αλλά και ως δραματουργική είσοδο-έξοδο ανάμεσα στον φυσικό και εικονικό χώρο.

Ταυτόχρονα η χρήση της κυκλικής σκηνικής επιφάνειας καθώς και του αρθρωτού κοστουμιού της χορεύτριας, σε συνδυασμό με το projection mapping διπλής προβολής και τον ογκομετρικό σχεδιασμό του φωτός μέσω hase (καπνός), μου έδωσε την δυνατότητα να θραυσματοποιήσω το ανθρώπινο σώμα, το χρόνο, το χώρο ή ακόμα και να φέρω ψηφιακές οπτικοποιήσεις με χρήση αλγορίθμων, που ενοποιούν φυσικά, χωρικά και χρονικά νοήματα. Όλα τα στοιχεία μαζί ενισχύουν την σύνδεση του θεατή με την ευρύτερη κλίμακα του σύμπαντος, δημιουργώντας συνάφεια και επικοινωνία μεταξύ του ανθρώπου και του συμπαντικού χώρου. Οι προβολές δεν χρησιμοποιήθηκαν ως φαντασμαγορία, αλλά ως λειτουργία συνένωσης διαφορετικών χωρικών περιβαλλόντων, που η πραγματική τους απόσταση στο φυσικό περιβάλλον είναι μεγάλη ή επίσης και ως δυνατότητα παράθεσης στοιχείων που συνενώνουν εννοιολογικά ένα κινητικό συμβάν, εμπλουτίζουν τα ερεθίσματα που λαμβάνει το κοινό”.

Στο TERRAS βλέπουμε το σώμα ως πομπό και δέκτη, ως όχημα μεταμόρφωσης. Πόσο σημαντική είναι η φυσική διάσταση της performance σε μια εποχή όπου η τεχνολογία συχνά κυριαρχεί στη σκηνή;

Η Χρυσάνθη Μπαδέκα εξηγεί: “αντιμετωπίζω την τεχνολογία ως προέκταση του ανθρώπινου σώματος. Σε μία εποχή διασύνδεσης, που η σχέση ανθρώπου-μηχανής αποτελεί πυρηνικό συστατικό του κοινωνικού και πολιτικοοικονομικού μας συστήματος, δεν μένει τίποτα άλλο παρά να γνωρίσουμε βαθεία την λειτουργία και τους αυτοματισμούς της και να την οικειοποιηθούμε δημιουργικά. Το πεδίο του χορού είναι ήδη πλούσιο σε χορογραφική εμπειρία. Ως χορογράφοι που αναζητούμε συνεχώς νέα μέσα καινοτομίας, που σχετίζονται με την κίνηση, πώς μπορούμε να συνδέσουμε διαφορετικά τη φαντασία, την τεχνολογία, το φυσικό σώμα και να εμπλουτίσουμε τη σχέση τους, τοποθετώντας το κοινό σε μία ενεργητική θέση; Και δεν αναφέρομαι στην διάδραση μόνο με τον παλιό παραδοσιακό τρόπο, αλλά και ως μία κατάσταση που δημιουργεί μία συλλογική εμπειρία επαύξησης, που μπορεί να συγκινήσει τα σώματα με τη χρήση των τεχνολογικών μέσων, να συνενώσει την νόηση μας με τον κόσμο, να μετακινήσει το κοινό.

Αντιλαμβάνομαι τον χορό ως μέσο για να αναδείξουμε την επικοινωνία και τις δυναμικές σχέσης του νου και του σώματος, του εαυτού και του κόσμου, του ατομικού και της κοινότητας. Το σώμα είναι πλούσιο σε ενσώματη γνώση και ο χορός της χορογραφίας δεν είναι στατικός. Είναι ένα πεδίο ζωντανής ανταλλαγής με το κοινό. Μία παράσταση χορού είναι ένα συνεργατικό φαινόμενο και μεταδίδει γνώση, από εμάς τους συντελεστές προς το κοινό και το αντίστροφο. Ενεργοποιεί τον σωματικό μας χώρο, αντηχεί μέσα μας. Με ή χωρίς την τεχνολογία, είναι σημαντικό ο χορός να εμπνέει τους ανθρώπους να επιστρέψουν την εστίαση τους στο σώμα, στις αξίες και στην ενδοσύνδεση του είδους μας με την φύση και τις επιστήμες”.

Η κίνηση στο έργο λειτουργεί ως γλώσσα επικοινωνίας ανάμεσα στον χώρο, το σώμα και τα πολυμέσα. Πώς βίωσε η Πηνελόπη Μωρούτ την αλληλεπίδραση με τα ψηφιακά στοιχεία της παράστασης;
“Είναι μια ιδιαίτερη συνθήκη το να συνδιαλέγεται κανείς με τόσα πολλά ψηφιακά μέσα. Η κίνηση είναι αδιαπραγμάτευτα η κοινή γλώσσα επικοινωνίας μεταξύ των διατομεακών στοιχείων, όμως, αυτό που υπήρξε για μένα μεγάλη πρόκληση ήταν ότι το σώμα και η παρουσία μου αποτελούσε συχνά ένα επιμέρους κομμάτι της συνολικής εικόνας, την οποία μπορούσα να δω μόνο εκ των υστέρων, σε βίντεο. Μεμονωμένα γνώριζα όλα τα υλικά τα οποία θα συμπεριλαμβάνονταν στη δραματουργία του έργου – από τις VR εμπειρίες και τη χρήση των VR sets ζωντανά μέχρι τα 3D visuals και τις οπτικοακουστικές προβολές. Είναι, όμως, πολλές οι τεχνικές λεπτομέρειες που πρέπει να προσέξω, ώστε να λειτουργήσει μια εικόνα για το βλέμμα του θεατή: το δικό μου ταξίδι δεν είναι το ίδιο με αυτό του κοινού, δεν βιώνω το πέρας του χρόνου με τον ίδιο τρόπο. Χρειάζεται φαντασία και συνάμα σωστή ισορροπία μεταξύ των υλικών, ώστε να δημιουργηθεί ένας καλά αντιληπτός διάλογος μεταξύ των υλικών, αναλογικών και ψηφιακών, έμψυχων και άψυχων. Σε όλη αυτή την απαιτητική διαδικασία βοήθησε η όμορφη συνεργασία και καθοδήγηση που είχα από τη Χρυσάνθη και την ευχαριστώ βαθιά γι’ αυτό” απαντά.

Ο ρόλος της δεν βασίζεται σε έναν συμβατικό αφηγηματικό άξονα, αλλά στη σωματικότητα και στην αλληλεπίδραση με τον ήχο, το φως, τον χώρο. “Πιστεύω ότι η κίνηση έχει τεράστια δύναμη: το σώμα «μιλάει» ούτως  ή άλλως, είτε αρθρώνουμε με λέξεις τη σκέψη μας είτε όχι. Προσπαθήστε να κρατήσετε το σώμα εντελώς ακίνητο, καθώς εκφράζετε συναισθήματα χαράς ή θυμού, ενόσο λέτε μια ιστορία. Είναι αδύνατο. Το σώμα συμμετέχει, κινείται, εξιστορεί· το κινούμενο σώμα είναι αληθινό σε όλες του τις εκφάνσεις – από την καθημερινότητα μέχρι τη σκηνή.  Έτσι και στο TERRAS: μπορεί να μην υπάρχει ένας συμβατικός αφηγηματικός άξονας, όμως, το σώμα ξεδιπλώνει μέσω της κίνησης την ιστορία αυτή, η οποία ζωντανεύει, γίνεται απτή σε συνδυασμό με τον ήχο, το φως, το χώρο, την εικόνα” καταλήγει η Μωρούτ.

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ

Ιδέα, χορογραφία, σκηνική εγκατάσταση: Χρυσάνθη Μπαδέκα
Ερμηνεία: Πηνελόπη Μωρούτ
VR design, algorithmic visualizations & projection mapping : Γιάννης Κρανιδιώτης
3D visuals & projection mapping: Κωστής Εμμανουηλίδης
Ηχητικός σχεδιασμός: Λάμπρος Πηγούνης
Φωτισμοί: Μαρία Αθανασοπούλου
Κοστούμι: Ηλιάννα Σκουλάκη
Σχεδιασμός & υλοποίηση σκηνικής εγκατάστασης: Γιάννης Κρανιδιώτης
Internship, βοηθός χορογράφου: Margarida Ferreirinha
Αφίσα: Flujine
Επεξεργασία οπτικοακουστικού υλικού επικοινωνίας: Χρυσάνθη Μπαδέκα
Παραγωγή: ΜΟΖ