Εθνική Πινακοθήκη: Ο πολιτισμός απέναντι στη σαγήνη του… Μεσαίωνα

Με τα τέσσερα έργα του Χριστόφορου Κατσαδιώτη σπασμένα και πεσμένα στο πάτωμα μπροστά από το Ψηφιακό του Καρουζέλ άνοιξε σήμερα η Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου.

Μπροστά από τα κατεστραμμένα έργα υπήρχε μια ανακοίνωση που εξηγούσε το περιστατικό: «Τη Δευτέρα, 10 Μαρτίου 2025, και ώρα 11:35, η Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου δέχθηκε επίθεση από τον βουλευτή του κόμματος Νίκη, κ. Νίκο Παπαδόπουλο, ο οποίος, με τη συνδρομή ετέρου ατόμου, καθαίρεσε τα έργα τέχνης του Χριστόφορου Κατσαδιώτη με τίτλους: Εικόνισμα 1, Εικόνισμα 16, Εικόνισμα 17 και ο Άγιος Χριστόφορος. Τα έργα παρουσιάζονταν στην έκθεση με τίτλο «Η Σαγήνη του Αλλόκοτου» στο Μεσοπάτωμα, στο πλαίσιο του προγράμματος «Ενδιάμεσος Χώρος». Οι ανωτέρω απέσπασαν βίαια τα έργα από τον τοίχο και τα πέταξαν στο δάπεδο, με συνέπεια τη θραύση τους.
Η επιμελήτρια της έκθεσης και διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης, με τη σύμφωνη γνώμη του καλλιτέχνη, αποφάσισε να διατηρήσει τα έργα στη θέση τους, αφήνοντας ορατά τα ίχνη της βίας και του βανδαλισμού ως «Σύμπτωμα».

Και κάπως έτσι, η βία δεν καταγράφηκε απλώς, αλλά ενσωματώθηκε στην ίδια την επιμέλεια της έκθεσης, ως ένα αδιάψευστο μήνυμα για την επίθεση που υπέστη η Τέχνη και την ανάγκη για την προστασία της από κάθε μορφή βίας και καταπίεσης. Η Τέχνη, ακόμη και σε αυτή τη βανδαλισμένη της μορφή, καλεί σε αντίσταση και υπεράσπιση της ελευθερίας έκφρασης, χωρίς φόβο ή περιορισμούς.

Δύο κόσμοι αντίθετοι και υπαρκτοί

Σήμερα, 12η Μαρτίου 2025, στις 18.00 το απόγευμα, όσοι βρεθήκαμε στην Εθνική Πινακοθήκη γίναμε μάρτυρες της ύπαρξης δύο κόσμων. Μια ομάδα συντηρητικών ανθρώπων, φωνάζοντας συνθήματα υπέρ της Ορθοδοξίας, είχε συγκεντρωθεί κάτω από τα σκαλιά της Πινακοθήκης. Ανάμεσά τους και ένας παπάς ο οποίος δε δίστασε να τελέσει εξορκισμό στα “βλάσφημα” έργα Τέχνης που βρίσκονταν εντός της έκθεσης “Η Σαγήνη του Αλλόκοτου”, τέσσερα εκ των οποίων δέχθηκαν επίθεση από τον Βουλευτή της Νίκης, Νίκο Παπαδόπουλο το πρωί της Δευτέρας 10 Μαρτίου. Η Τέχνη για άλλη μια φορά βρισκόταν στο επίκεντρο της κοινωνικής και πολιτικής αντιπαράθεσης.

Στην είσοδο της Πινακοθήκης παρούσα δήλωνε η διευθύντριά της Συραγώ Τσιάρα, η οποία ανήσυχη παρακολουθούσε τα τεκταινόμενα και έπαιρνε όσα μέτρα προφύλαξης μπορούσε, έτσι ώστε όλοι να είναι ασφαλείς. Γύρω στις 18.00, η αστυνομία έκανε την εμφάνισή της για να περιφρουρήσει διακριτικά την είσοδο. Την ίδια ώρα το Σωματείο Εργαζομένων στη Σύγχρονη Τέχνη (ΣΕΣΤ) είχε προγραμματίσει διαμαρτυρία υπέρ της ελευθερίας της Τέχνης. Μέλη του ΣΕΣΤ μπήκαν στην Πινακοθήκη και ζήτησαν την άδεια από την κ. Τσιάρα να ανοίξουν πανό κατά τη διάρκεια της προγραμματισμένης της ξενάγησης στο κοινό. Με ένα χαμόγελο στα χείλη εκείνη τους την έδωσε και τους ευχαρίστησε για τη στήριξή τους.

Κατεβαίνοντας τα σκαλιά προς τον ενδιάμεσο χώρο, ρώτησα την κ. Τσιάρα αν η ξενάγηση θα είναι η ίδια με τη δημοσιογραφική που είχε λάβει χώρα λίγο πριν τα εγκαίνια της έκθεσης.
“Πλέον τίποτα δεν είναι το ίδιο” μου είπε. “Όλα έχουν αλλάξει μετά την επίθεση που δέχθηκαν τα έργα”.

Μία εικόνα βανδαλισμού που ισοδυναμεί με 1000 λέξεις

Στον ενδιάμεσο χώρο, τα τέσσερα κατεστραμμένα έργα του Χριστόφορου Κατσαδιώτη ήταν πεσμένα μπροστά από το ψηφιακό καρουζέλ του, ο τοίχος που ήταν μέχρι πρότινος κρεμασμένα ήταν κενός. Μόνο τα καρφιά είχαν μείνει. Μία εικόνα βανδαλισμού που ισοδυναμούσε με 1000 λέξεις.

“Θα ήθελα να δείτε την ομαδική αυτή έκθεση στην ουσία της, σαν μία έκθεση που επιχειρεί να προσεγγίσει το αλλόκοτο, το υβριδικό, τον συγκριτισμό, και να σταθείτε στα έργα όλων των καλλιτεχνών και όχι μόνο σε εκείνα του Χριστόφορου Κατσαδιώτη. Δεν ήταν στόχος μου να προκαλέσω και θα ήθελα να δείτε το περιστατικό που συνέβη ως σύμπτωμα» είπε η κ. Τσιάρα.

Σύμπτωμα των καιρών μας; Αναρωτιέμαι. Και πώς θα μπορούσε κάποιος να χαρακτηρίσει αυτούς τους καιρούς που ζούμε, καιρούς όπου τα ακροδεξιά κόμματα γνωρίζουν μεγάλες δόξες και η Τέχνη φιμώνεται κυριολεκτικά και μάλιστα από μέλη του ελληνικού κοινοβουλίου.

Έξω η ομάδα των συντηρητικών ωρυόταν. Ο εξορκισμός με τον Παπά συνεχιζόταν. Μέσα η κ. Τσιάρα συνέχιζε ήρεμη την ξενάγηση. Μας εξηγούσε την έννοια του αλλόκοτου και το σκεπτικό της επιλογής όλων αυτών των έργων της έκθεσης. Ο κόσμος στο μεταξύ πύκνωνε όλο και πιο πολύ και συγκεντρωνόταν τριγύρω.

Φτάνοντας στα έργα του Χριστόφορου Κατσαδιώτη, η κ. Τσιάρα αποκάλυψε πως εδώ και καιρό και η Εθνική Πινακοθήκη και το Υπουργείο Πολιτισμού δεχόντουσαν απειλές για αυτά τα έργα. Για το λόγο αυτό μάλιστα τα είχαν “καρφώσει” όσο καλύτερα μπορούσαν στον τοίχο προκειμένου να τα προστατέψουν. Δεν τα κατάφεραν. Κατάφεραν ωστόσο κάτι εξίσου σημαντικό. Με τον βανδαλισμό τους να ανοίξει ο διάλογος για την τέχνη, την ελευθερία της έκφρασης και τη διαφύλαξή της.

Η κ. Τσιάρα στη συνέχεια τόνισε ότι τα έργα του δεν πρέπει να ερμηνεύονται ως «λατρευτικές εικόνες. Τα έργα του Χριστόφορου Κατσαδιώτη δεν έχουν θρησκευτική αξία. Πρόκειται για καλλιτεχνικά έργα που συνομιλούν με την παράδοση της εικονογραφίας, αλλά μεταφέρονται με νέο νοηματικό περιεχόμενο».

“Η ιστορία των καλλιτεχνών που ενσωματώνουν στοιχεία από παραδοσιακές εικονογραφικές παραδόσεις με νέες έννοιες και μορφές τέχνης είναι παλιά και πολύ σημαντική, και ο Χριστόφορος Κατσαδιώτης βρίσκεται σε αυτή την παράδοση, αναπαριστώντας τις παραδοσιακές εικόνες με τρόπο που προκαλεί την κοινωνική και ψυχική παρατήρηση” είπε χαρακτηριστικά εξηγώντας ότι τα έργα του Κατσαδιώτη μιλούν για τη σύγχρονη κοινωνία, τις αντιφάσεις της και την ανάγκη για καλλιτεχνική και κοινωνική έκφραση.

Μάλιστα πρόσθεσε: «Ο Χριστόφορος, παίρνοντας τον τύπο του εικονίσματος, δεν αποδίδει τον Χριστό ή την Παναγία, αλλά μελετά την ψυχολογική και κοινωνική κατάσταση του σύγχρονου καλλιτέχνη. Η χρήση του γκροτέσκου και της παραμόρφωσης στην τέχνη του Κατσαδιώτη ενσωματώνεται στην παράδοση, δημιουργώντας έργα που μας καλούν να ξαναδούμε την τέχνη και τις έννοιες της θρησκευτικής εικονογραφίας μέσα από μια νέα, σύγχρονη ματιά”.

Η θέση της Εθνικής Πινακοθήκης απέναντι στον βανδαλισμό που υπέστησαν τα έργα είναι ξεκάθαρη: «Αυτά τα έργα παραμένουν εδώ, με την ίδια μορφή που βλέπετε. Δεν θα τα μετακινήσουμε. Η επίθεση που δέχθηκαν τα έργα έχει εκπαιδευτική και παιδαγωγική σημασία. Η τέχνη πρέπει να συνεχίσει να μας προκαλεί και να μας επιτρέπει να εκφραζόμαστε ελεύθερα, χωρίς φόβο ή περιορισμούς» είπε.

Το κοινό χειροκρότησε ένθερμα τα λόγια της Συραγώς Τσιάρα. Και εκείνη βουρκωμένη, μπροστά από το πανό του Σωματείου που έγραφε “Η Ελευθερία της Τέχνης είναι αδιαπραγμάτευτη” ομολόγησε πως είναι συναισθηματικά φορτισμένη από το περιστατικό αυτό και πως η Εθνική Πινακοθήκη θα συνεχίσει να υποστηρίζει τη διαφορετικότητα και την καλλιτεχνική ελευθερία, επισημαίνοντας ότι κάθε καλλιτέχνης έχει το δικαίωμα να εκφράζεται με όποιον τρόπο επιθυμεί, χωρίς να δέχεται επιθέσεις ή να εξαναγκάζεται να υπακούσει σε κοινωνικά ή θρησκευτικά πρότυπα.

Βγαίνοντας από την Πινακοθήκη κοίταξα τη λαμπερή Λαϊκή Αγορά του Παναγιώτη Τέτση που δεσπόζει στην είσοδο. Το χάος της κοσμοσυρροής του αριστουργηματικού αυτού δίπτυχου μέσα από τη χρωματική του πανδαισία με συνεπήρε.
Μετά κοίταξα έξω. Είχε σκοτεινιάσει. Η αστυνομία ακόμη εκεί παρούσα. Κάμερες στοιχισμένες στα σκαλιά περίμεναν κάποια αντίδραση από τους εναπομείναντες “πιστούς” συντηρητικούς που ήθελαν να καταστραφούν τα βλάσφημα έργα. Αυτό το έξω έμοιαζε με μία θαμπή αγορά αντιλήψεων και απόψεων. Η Τέχνη και τα χρώματά της είχαν νικήσει.