Καρκίνος τραχήλου μήτρας: Γιατί στην Ελλάδα καθυστερεί η εξάλειψή του

Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας (KTM) είναι μία νόσος που στοιχίζει τη ζωή σε τουλάχιστον 260 γυναίκες στην Ελλάδα κάθε χρόνο, όμως, είναι και μία πάθηση η οποία μπορεί να προληφθεί με τον εμβολιασμό ή να θεραπευτεί εφόσον η γυναίκα κάνει τις απαραίτητες προληπτικές εξετάσεις και τον εντοπίσει σε πρώιμο στάδιο.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) είχε θέσει στόχο -για τον οποίο είχε δεσμευτεί η κυβέρνηση- χρησιμοποιώντας κυρίως τον εμβολιασμό, αλλά παράλληλα τα προγράμματα πρόληψης, η νόσος να εξαλειφθεί μέχρι το 2023.

«Ο ΠΟΥ έχει δημιουργήσει ένα πολύ συγκεκριμένο πλαίσιο με διαφορετικά βήματα που πρέπει να ακολουθήσει η κάθε χώρα-μέλος, που σημαίνει ότι πρέπει να εγκρίνει και να τρέξει προγράμματα εμβολιασμού και πρόληψης και γι’ αυτά προτείνονται κατευθυντήριες οδηγίες. Το θέμα είναι ότι υπάρχουν χώρες που δεν έχουν επιτύχει τις οδηγίες-στόχο σε αυτόν τον τομέα. Και ως εκ τούτου, θα πρέπει τώρα να κάνουν περισσότερα. Αγόρια και κορίτσια θα πρέπει να εμβολιάζονται σε συγκεκριμένη φάση της ζωής τους. Στην Ελλάδα υπάρχει και πρόγραμμα και μεγάλη προσπάθεια από την πλευρά της κυβέρνησης για να επιτευχθεί ο στόχος, και ο ΠΟΥ θέλει να συνεργαστεί περισσότερο με τους αρμόδιους», λέει στο NEWS 24/7 o δρ. João Breda, επικεφαλής του γραφείου Ποιότητας Φροντίδας και Ασφάλειας Ασθενών του ΠΟΥ στην Αθήνα και Ειδικός Σύμβουλος του Περιφερειακού Διευθυντή του ΠΟΥ.

Όμως, τελικά, τα προγράμματα εμβολιασμού και πρόληψης για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας στην Ελλάδα, βγήκαν εκτός του συγκεκριμένου προγραμματισμού, παρόλο που η χώρα μας καταβάλει σοβαρές προσπάθειες από το 2008.

«Η Ελλάδα έχει μείνει λίγο πιο πίσω στον στόχο από άλλες ευρωπαϊκές χώρες, συνεργαζόμαστε με το υπουργείο Υγείας και επιστήμονες για να είμαστε σίγουροι ότι μπορούμε να επιτύχουμε τους στόχους, αλλά φυσικά δεν μπορείς να κάνεις τις αλλαγές αυτές από τη μία μέρα στην άλλη, χρειάζεται χρόνος, αφοσίωση και επενδύσεις», αναφέρει ο δρ. Breda.

Από την πλευρά του ο Θεόδωρος Αγοραστός, καθηγητής Μαιευτικής-Γυναικολογίας Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) και πρόεδρος της Ελληνικής HPV Εταιρείας, αναφέρει ότι η διάθεση του εμβολίου κατά του HPV ξεκίνησε στην Ελλάδα το 2008, αρκετά νωρίς σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες. Μάλιστα αρχικά η σύσταση ήταν για δωρεάν εμβολιασμό μόνο των κοριτσιών και των νέων γυναικών 12-26 ετών.

«Δυστυχώς, η τότε συνεχής και εντατική ενημέρωση των επαγγελματιών υγείας, κυρίως των παιδιάτρων και γυναικολόγων, δεν συνοδεύτηκε ούτε στην αρχή, αλλά ούτε και στην συνέχεια, από μια παράλληλη επίσημη καμπάνια ενημέρωσης του ευρέος κοινού από την Πολιτεία για την ύπαρξη και ένδειξη χορήγησης στα κορίτσια και στις νέες γυναίκες του “πρώτου εμβολίου εναντίον καρκίνου”, δηλαδή για την δυνατότητα πρωτογενούς πρόληψης ενός από τους συχνότερους καρκίνους της γυναίκας μέσω ενός εμβολίου. Ακολούθησαν διαδοχικές επικαιροποιήσεις των ενδείξεων και του πληθυσμού-στόχου για HPV εμβολιασμό από την Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών (ΕΕΕ), με επέκταση της ένδειξης και για τα δυο φύλα, δυστυχώς, όμως, η εμβολιαστική κάλυψη και των κοριτσιών και των αγοριών μέχρι σήμερα είναι πολύ χαμηλή», εξηγεί ο κ. Αγοραστός.

Μάλιστα, οι ειδικοί εκτιμούν ότι αν δεν υπάρξουν άλλου είδους πολιτικές από το υπουργείο Υγείας, ο στόχος θα επιτευχθεί όχι ένα, ούτε δύο, αλλά 22 χρόνια μετά, δηλαδή το 2047.

Που «κόλλησε» το πρόγραμμα για την εξάλειψη του καρκίνου τραχήλου της μήτρας

Σύμφωνα με τον κ. Αγοραστό, υπάρχουν δύο βασικοί παράγοντες που δεν έχουν επιτρέψει στη χώρα μας να εξαλείψει τη νόσο και να σώζονται εκατοντάδες ζωές κάθε χρόνο.

Ο πρώτος είναι η έλλειψη επίσημης και σωστής ενημέρωσης του κοινού και ιδιαίτερα των γονέων και των εφήβων εκ μέρους της Πολιτείας για την σημασία και τα πολλαπλά οφέλη του HPV εμβολιασμού.

«Αυτή εκτιμώ ότι είναι η κύρια αιτία για την χαμηλή εμβολιαστική κάλυψη που έχουμε σήμερα στην Ελλάδα, καθώς ο στόχος του ΠΟΥ ήταν το 90% των κοριτσιών έως 15 ετών να έχει κάνει το εμβόλιο κατά του HPV μέχρι το 2030. Η ανάληψη αυτού του καθήκοντος ενημέρωσης του κοινού από μέρους των Επαγγελματιών Υγείας και των σχετικών ΜΚΟ (Ενώσεων Ασθενών και Συλλόγων Καρκινοπαθών) είναι προφανές ότι δεν επαρκεί, παρ’ όλες τις φιλότιμες προσπάθειες όλων, οι οποίες καταβάλλονται συνεχώς από το 2008 μέχρι σήμερα. Εξάλλου, όπως αναφέρεται ρητά και στον Ν. 4675/2020 (Άρθρο 4,3Α, iiiγ) “…Αποτελεί υποχρέωση της Πολιτείας η προσωποποιημένη ενημέρωση ενός εκάστου πολίτη για τον χρόνο και τον τρόπο συμμετοχής του στα προαναφερόμενα Εθνικά Προγράμματα”», λέει ο καθηγητής Αγοραστός

Σημειώνεται ότι και οι πρόσφατες (2024) σχετικές οδηγίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου προς τα κράτη-μέλη συστήνουν την ενίσχυση στοχευμένων προσπαθειών επικοινωνίας και προβολής στο αντικείμενο αυτό και προτείνουν την «πλήρη αξιοποίηση των ευκαιριών χρηματοδότησης από τον προϋπολογισμό της Ένωσης για την εφαρμογή προγραμμάτων HPV εμβολιασμού, συμπεριλαμβανομένων δραστηριοτήτων επικοινωνίας για την προώθησή τους, για τη μείωση των ανισοτήτων στον τομέα της υγείας που συνδέονται με την πρόσβαση στον εμβολιασμό και τη διαθεσιμότητά του».

Ο δεύτερος λόγος είναι οι μεμονωμένες ομάδες με αντιεμβολιαστικές αντιλήψεις. «Αυτές  υπήρξαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν, δεν αποτελούν όμως καθοριστικό παράγοντα ως προς τον επηρεασμό του κοινωνικού συνόλου για να αποδεχθεί τον HPV εμβολιασμό. Η σωστή και έγκυρη ενημέρωση είναι σε θέση να αντιμετωπίσει αυτόν τον κίνδυνο», σχολιάζει ο κ. Αγοραστός.

Η ανάληψη του καθήκοντος thw ενημέρωσης του κοινού από μέρους των Επαγγελματιών Υγείας και των σχετικών ΜΚΟ (Ενώσεων Ασθενών και Συλλόγων Καρκινοπαθών) είναι προφανές ότι δεν επαρκεί, παρόλες τις φιλότιμες προσπάθειες όλων, οι οποίες καταβάλλονται συνεχώς από το 2008 μέχρι σήμερα.

Εξάλλου, όπως αναφέρεται ρητά και στον Ν. 4675/2020 (Άρθρο 4,3Α, iiiγ) «Aποτελεί υποχρέωση της Πολιτείας η προσωποποιημένη ενημέρωση ενός εκάστου πολίτη για τον χρόνο και τον τρόπο συμμετοχής του στα προαναφερόμενα Εθνικά Προγράμματα». Αυτό εξάλλου απέδειξε και η πρόσφατη εμπειρία κατά την πανδημία COVID, όπου η ενημέρωση του κοινού από την Πολιτεία είχε άμεση επιτυχία και απέδωσε τα αναμενόμενα.

Παράλληλα και οι πρόσφατες (2024) σχετικές οδηγίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου προς τα κράτη-μέλη συστήνουν την ενίσχυση στοχευμένων προσπαθειών επικοινωνίας και προβολής στο αντικείμενο αυτό και προτείνουν την «πλήρη αξιοποίηση των ευκαιριών χρηματοδότησης από τον προϋπολογισμό της Ένωσης για την εφαρμογή προγραμμάτων HPV εμβολιασμού, συμπεριλαμβανομένων δραστηριοτήτων επικοινωνίας για την προώθησή τους, για τη μείωση των ανισοτήτων στον τομέα της υγείας που συνδέονται με την πρόσβαση στον εμβολιασμό και τη διαθεσιμότητά του».

Όπως φαίνεται, ιδιαίτερη μνεία γίνεται στις συστάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου προς τα κράτη-μέλη ως προς την αναγκαιότητα καταπολέμησης των ανισοτήτων στην πρόσβαση στον HPV εμβολιασμό και ύπαρξης ειδικής φροντίδας για τις ευαίσθητες-ειδικές πληθυσμιακές ομάδες (Ρομά, μετανάστες, πρόσφυγες κ.ά.), μέριμνες, οι οποίες δεν διακρίνονται ιδιαίτερα στις αντίστοιχες προσπάθειες της ελληνικής πολιτείας.

ΟΟΣΑ: Απαιτείται περισσότερη δράση για την αύξηση της HPV εμβολιαστικής κάλυψης στην Ελλάδα

Η σημαντικότητα για αντιμετώπιση του HPV γίνεται ξεκάθαρη και από την πρόσφατη έκθεση του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ ) για την εικόνα του καρκίνου στην Ελλάδα.

«Απαιτείται περισσότερη δράση για την αύξηση της εμβολιαστικής κάλυψης κατά του ιού των ανθρώπινων θηλωμάτων. Πρόσφατα στοιχεία που βασίζονται σε συνταγές δείχνουν ότι η εμβολιαστική κάλυψη είναι 55 % για τα κορίτσια ηλικίας 11-18 ετών και μόνο 44 % για τα κορίτσια ηλικίας 11-14 ετών, ποσοστό σημαντικά χαμηλότερο από τον στόχο του ΠΟΥ για πλήρη εμβολιασμό του 90 % των κοριτσιών έως την ηλικία των 15 ετών. Διάφοροι παράγοντες συμβάλλουν σε αυτά τα χαμηλά ποσοστά κάλυψης, όπως η έλλειψη αποτελεσματικών εκστρατειών ευαισθητοποίησης, οι ανεπαρκείς γνώσεις και η ανεπαρκής εκπαίδευση σε θέματα υγείας, τα εμπόδια στην πρόσβαση, πολιτισμικά στοιχεία και η περιορισμένη παροχή πληροφοριών από τους παρόχους υγείας», αναφέρει ο ΟΟΣΑ στην έκθεσή του.

Όπως προκύπτει από την ίδια έκθεση, κάποια πράγματα έχουν αφεθεί τόσο στην τύχη τους, που ακόμη και τα στοιχεία της εμβολιαστικής κάλυψης στην Ελλάδα δεν είναι επίσημα, δηλαδή δεν υπάρχουν δημοσιευμένα αντίστοιχα στοιχεία από την ΗΔΙΚΑ.

Παρά τη σύμφωνα με τον νόμο υποχρεωτική ηλεκτρονική συμπλήρωση του Μητρώου Εμβολιασμών και του Ηλεκτρονικού Βιβλιαρίου Υγείας Παιδιού κατά τον εμβολιασμό, μέχρι στιγμής δεν έχει ληφθεί επαρκής μέριμνα για την τήρηση αυτής της επιταγής από τους επαγγελματίες υγείας, με αποτέλεσμα την απουσία επίσημων στατιστικών στοιχείων για την παρακολούθηση και αποτίμηση της εξέλιξης του προγράμματος για τον HPV εμβολιασμό και τις πιθανές αναγκαίες βελτιωτικές παρεμβάσεις.

Πώς θα «τρέξει» πιο γρήγορα το πρόγραμμα εμβολιασμού έναντι του HPV

Είναι ασφαλώς θετικό το ότι από το 2008 στην Ελλάδα υπάρχει ο HPV εμβολιασμός στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών της χώρας, με συνεχείς επικαιροποιήσεις εκ μέρους της ΕΕΕ.

Τόσο η ένταξη του εμβολιασμού των αγοριών, όσο και η παράταση της δωρεάν αναπλήρωσης των δόσεων μέχρι το τέλος του 2025 αποτελούν επίσης θετικές παρεμβάσεις.

Εκτός από την απολύτως αναγκαία διενέργεια στοχευμένων εκστρατειών ενημέρωσης του ευρέος κοινού εκ μέρους της Πολιτείας, παράλληλα με ανάλογες προσπάθειες εκ μέρους των σχετιζόμενων με τον HPV εμβολιασμό επιστημονικών και κοινωνικών φορέων, υπάρχουν και άλλα θέματα προς βελτίωση.

«Η επέκταση του ηλικιακού εύρους προς δωρεάν αναπλήρωση του εμβολιασμού, έτσι ώστε να συμπεριλαμβάνονται και οι νεαροί ενήλικες, π.χ. μέχρι των 25 ετών, σύμφωνα και με τις πρόσφατες (2024) οδηγίες της ΕΕ, οι οποίες υιοθετήθηκαν και από το Συμβούλιο της Ευρώπης, όπως επίσης και η διευκρίνιση από πλευράς της ΕΕΕ ότι υπάρχει ένδειξη για HPV εμβολιασμό και των ενηλίκων, ανδρών και γυναικών, τουλάχιστον μέχρι την ηλικία των 45 ετών, χωρίς, βέβαια, απαίτηση οικονομικής αποζημίωσης από την Πολιτεία ή τα Ταμεία», είναι κάποια από τα βασικά σύμφωνα με τον κ. Αγοραστό.

Όσον αφορά στον Προσυμπτωματικό Έλεγχο, όπως αναφέρουν οι ειδικοί, είναι γνωστό ότι η εξασφαλισμένη χρηματοδότηση και η συνεχής μακροχρόνια εφαρμογή είναι από τις βασικές αρχές και προϋποθέσεις που αναγνωρίζει ο ΠΟΥ.

«Η Ελλάδα είναι στον σωστό δρόμο με τα προγράμματα πρόληψης, εμβολιασμού και αντιμετώπισης της νόσου. Τα προγράμματα αυτά θα πρέπει να τρέξουν για πολλά χρόνια, δεν ήρθαν για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα», ξεκαθαρίζει ο κ. Breda.

Ωστόσο, όπως αναφέρει ο κ. Αγοραστός, σύμφωνα με τα αναφερόμενα στον Ν. 4958 και στην σχετική ΚΥΑ Αριθμ.16076/2024, το λεγόμενο Εθνικό Πρόγραμμα Προσυμπτωματικού Ελέγχου για καρκίνο τραχήλου μήτρας, ως μέρος του Προγράμματος ΠΡΟΛΑΜΒΑΝΩ (Εθνικό Πρόγραμμα Πρόληψης “Σπύρος Δοξιάδης”), «δεν αφορά σε ένα ολοκληρωμένο μακροπρόθεσμο πρόγραμμα προληπτικού ελέγχου του γυναικείου πληθυσμού για τον ΚΤΜ, αλλά πρόκειται τελικά μόνο για μια δράση Δημόσιας Υγείας, η οποία βασίζεται σε περιορισμένη χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF_165: Συνολική Δημόσια Δαπάνη: 103.195.355,24€) και έχει περιορισμένη διάρκεια (Η Δράση άρχεται τον Μήνα Απρίλιο 2024 και λήγει 31 Δεκεμβρίου 2025)».

Βέβαια, η αναπληρώτρια Υπουργός Υγείας Ειρήνη Αγαπηδάκη, έχει δηλώσει ότι «τα προγράμματα αυτά θα συνεχίζουν και σε βάθος χρόνου, δεν γίνονται μια κι έξω».

Πάραυτα, το υπουργείο Υγείας έχει δηλώσει ότι «έχει υιοθετήσει τους στόχους του ΠΟΥ για την εξάλειψη του καρκίνου τραχήλου μήτρας και είναι βασική του επιδίωξη μέχρι το 2030 να έχει συμμετάσχει στο Πρόγραμμα Προσυμπτωματικού Ελέγχου το 70% των γυναικών».

Δεδομένου ότι η σχετική δράση Δημόσιας Υγείας λήγει στις 31 Δεκεμβρίου 2025 (Ν. 4958/2022, ΚΥΑ 16076/2024),9 πώς περιμένει η Πολιτεία να εξετασθεί το 70% ή 90% των επιλέξιμων Ελληνίδων μέχρι το 2030 με το νέο σχήμα Προσυμπτωματικού Ελέγχου;

Παράλληλα, «ενώ στις νέες οδηγίες Προσυμπτωματικού Ελέγχου για ΚΤΜ ο ΠΟΥ, αλλά και η ΕΕ, συστήνεται η διενέργεια ελέγχου (με HPV DNA testing) μόνο σε γυναίκες >30 ετών ανά 5-10 έτη, στις προτεινόμενες οδηγίες της Δράσης  του Υπουργείου, προτείνεται επί πλέον και ο έλεγχος με Pap test των γυναικών 21-29 ετών και μάλιστα ανεξαρτήτως του εάν έχουν εμβολιαστεί κατά του HPV. Δεδομένου, όμως, ότι ο κίνδυνος για καρκίνου του τραχήλου της μήτρας σε νέες (τουλάχιστον 21-25 ετών) και μάλιστα εμβολιασμένες γυναίκες έχει αποδειχθεί πλέον ότι είναι εξαιρετικά χαμηλός (0-0,05%), ο αριθμός δε των γυναικών που εμβολιάζονται αυξάνει καθημερινώς, δεν φαίνεται να πληρούνται πλέον τα κριτήρια, που πρεσβεύει ο ΠΟΥ και όλοι οι διεθνείς οργανισμοί, για ένδειξη εφαρμογής ενός Προγράμματος Προσυμπτωματικού Ελέγχου στις ηλικίες αυτές», εξηγεί ο καθηγητής.

Γενικά, με βάση τα μέχρι σήμερα ιδιαίτερα ενθαρρυντικά αποτελέσματα από χώρες με υψηλότατη εμβολιαστική κάλυψη των κοριτσιών (περίπου 90%, π.χ. Σκωτία, Σουηδία, Νορβηγία), στις οποίες ουσιαστικά μηδενίστηκε ο αριθμός περιστατικών καρκίνου του τραχήλου της μήτρας σε εμβολιασμένες γυναίκες κάτω των 27 ετών, θεωρείται δεδομένο, ότι η πλήρης (>90%) κάλυψη με εμβολιασμό κατά του HPV όλων των επερχόμενων γενεών κοριτσιών και αγοριών, με συμβολή και της επερχόμενης ανοσοποίησης αγέλης, θα οδηγήσει στην έλλειψη αναγκαιότητας εφαρμογής Προσυμπτωματικού Ελέγχου για μια πλέον «σπάνια» νόσο και στην βαθμιαία κατάργησή του.

«Ως εκ τούτου, όλες οι προσπάθειες πρέπει να συντείνουν προς την μεγαλύτερη δυνατή αύξηση της εμβολιαστικής κάλυψης των παιδιών-εφήβων και νέων ενηλίκων, με κύριο υπεύθυνο φορέα για την πραγματοποίηση αυτού του στόχου την επίσημη Πολιτεία», καταλήγει ο κ. Αγοραστός.

Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας στην Ελλάδα σε αριθμούς

Σύμφωνα με τον ΠΟΥ στην ΕΕ, το 1,9% των καρκίνων αποδίδεται στον ιό HPV.

1. Επιβάρυνση της νόσου: Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Globocan (Παγκόσμιο Παρατηρητήριο Καρκίνου), στην Ελλάδα διαγιγνώσκονται ετησίως 473 περιπτώσεις καρκίνου του τραχήλου της μήτρας και 260 γυναίκες πεθαίνουν από τη νόσο.
2. Πρόγραμμα εμβολιασμού: Η Ελλάδα ήταν από τις πρώτες χώρες παγκοσμίως που εισήγαγε το εμβόλιο κατά του HPV. Αρχικά, με στόχο τα κορίτσια στην εφηβεία και το πρόγραμμα περιλαμβάνει πλέον και τα αγόρια. Το εμβόλιο διατίθεται δωρεάν σε όλα τα παιδιά και τους εφήβους ηλικίας 9-11 ετών. Όσοι έχασαν τον εμβολιασμό σε αυτές τις ηλικίες, μπορούν ακόμα να το λάβουν δωρεάν μέχρι την ηλικία των 18 ετών. Εξακολουθούν να υπάρχουν χαμηλά επίπεδα απορρόφησης του εμβολίου, καθώς σύμφωνα με τον ΠΟΥ, βλέπουμε αριθμούς που κυμαίνονται από 40%-55% σε ορισμένες ηλικιακές ομάδες, αλλά αυτό εξακολουθεί να είναι πολύ χαμηλότερο από το συνιστώμενο από τον ΠΟΥ 90% και τα στοιχεία είναι συχνά αντικρουόμενα.
3. Η Ελλάδα δεν υποβάλλει στοιχεία για την κάλυψη του εμβολίου HPV στον ΠΟΥ μέσω του κοινού εντύπου αναφοράς ανοσοποίησης του ΠΟΥ και της UNICEF. Αυτό το κενό σημαίνει ότι ο ΠΟΥ δεν μπορεί να παρακολουθήσει την πρόοδο της Ελλάδας προς τον στόχο του 2030 για την επίτευξη 90% κάλυψης με εμβολιασμό κατά του HPV μεταξύ των εφήβων κοριτσιών έως την ηλικία των 15 ετών. Είναι σημαντικό για το υπουργείο Υγείας να παρακολουθεί την εμβολιαστική κάλυψη μεταξύ του επιλέξιμου πληθυσμού για να αξιολογηθεί η πρόοδος προς τον στόχο εξάλειψης. Επιπλέον, η υποβολή δεδομένων κάλυψης στον ΠΟΥ θα συνεισφέρει πολύτιμες πληροφορίες για την παγκόσμια κοινότητα εμβολιασμού.