Πατρίς, θρησκεία, λογοκρισία

Το Σημείο για τη Μελέτη και την Αντιμετώπιση της Ακροδεξιάς, σε συνεργασία με το NEWS 24/7, παρουσιάζει τα… σουξέ του αντιδραστικού λόγου: Ένα από αυτά αφορούν την τέχνη.

«Το κράτος δεν επιτρέπεται να επιδοτεί και προβάλλει, με έξοδα των φορολογουμένων, τον πνευματικό τσαρλατανισμό, που καμώνεται την “Τέχνη”, προσβάλλοντας το εθνικό και θρησκευτικό συναίσθημα, για να σκανδαλίσουν και να αποκομίσουν οι φορείς του αναγνωρισιμότητα και χρήμα» (Φαήλος Κρανιδιώτης στο Χ/twitter, 12.3.2025).

No Fake

Η τέχνη μιλά με σύμβολα, όχι κυριολεκτικά· δεν πράττει, δεν προσβάλλει. Και κυρίως, δεν βιαιοπραγεί. Αυτός που βιαιοπραγεί είναι όποιος βανδαλίζει και καταστρέφει τα έργα τέχνης.

Η τέχνη εκτίθεται και εμείς αν θέλουμε επισκεπτόμαστε τους εκθεσιακούς χώρους και σχηματίζουμε άποψη για αυτό που βλέπουμε. Μπορεί να μας αρέσει ή να μην μας αρέσει, και μπορούμε να εκφράσουμε ελεύθερα την άποψή μας. Ακόμη κι αν προσβληθούμε, μπορούμε να το πούμε ελεύθερα.

Σε μια έκθεση τα έργα δεν εκτίθενται για να προσβάλουν, να σκανδαλίσουν, να εξυβρίσουν, αλλά για να εκφραστεί η συνεισφορά του καλλιτέχνη στη συζήτηση που θέλει να ανοίξει κάθε έκθεση.

Όταν κάποιος καταστρέφει ένα έργο τέχνης, το οποίο είχε το δικαίωμα και την επιλογή να μην το δει, καταπατά το δικαίωμα όλων των άλλων να το δουν.

Το κράτος συντηρεί, με έξοδα των φορολογουμένων, μουσεία, πινακοθήκες, χώρους τέχνης. Η Εθνική Πινακοθήκη έχει μόνιμες συλλογές και οργανώνει περιοδικές εκθέσεις, όλα αυτά με λεφτά του κράτους. Δεν μπορούμε επιλεκτικά να επικαλούμαστε «τα χρήματα των φορολογουμένων» όταν δεν μας αρέσουν ορισμένα έργα σε μια έκθεση. Ή θέλουμε το κράτος να συντηρεί την Πινακοθήκη ή είμαστε κατά αυτού – και άρα κατά των κρατικών μουσείων γενικά.

Στη χώρα μας έχουμε ελευθερία της έκφρασης κα ελευθερία της τέχνης, που κατοχυρώνονται στο Σύνταγμα. Οι ελευθερίες αυτές δεν περιορίζονται από τη θρησκευτική συνείδηση: δεν είσαι ελεύθερος να εκφραστείς και να δημιουργήσεις μόνο αν είσαι με τη «σωστή» θρησκεία, αν συμμερίζεσαι τη θρησκευτική πίστη των περισσότερων. Δεν υπάρχουν απαγορεύσεις στην τέχνη.

Οι απαγορεύσεις υπήρχαν παλιότερα και λέγονταν λογοκρισία. Άρα κάθε προσπάθεια φίμωσης και απαγόρευσης της τέχνης είναι λογοκρισία και μας επιστρέφει σε παλιότερες, αυταρχικές εποχές. Οι κοινωνίες της Δύσης έχουν αφήσει πίσω τους τη λογοκρισία – με εξαίρεση μεμονωμένες περιπτώσεις, που τελικά τις καταδίκασε η Ιστορία. Εάν αρχίσουμε να δεχόμαστε λογοκριτικές πράξεις, επιστρέφουμε στο σκοτάδι.

Η λογοκρισία είναι βασικό χαρακτηριστικό των ολοκληρωτικών καθεστώτων – και του ναζιστικού. Θυμίζουμε την καύση των βιβλίων το 1933 στο Βερολίνο και σε άλλες πόλεις της Γερμανίας, πράξη-σύμβολο για τη φίμωση της ελευθερίας της σκέψης. Αν φαίνεται υπερβολική η σύγκριση του Παπαδόπουλου με τους ναζί, ας θυμηθούμε τα επεισόδια που έκανε η Χρυσή Αυγή το 2012 έξω από το θέατρο Χυτήριο ή αντίστοιχες κινητοποιήσεις του νεοφασιστικού Ιερού Λόχου στη Θεσσαλονίκη για να απαγορευθούν «βλάσφημες» παραστάσεις ή ταινίες. Θα αφήσουμε στους φασίστες να αποφασίζουν τι θα βλέπουμε και τι όχι;

Who’s fake?

Θυμίζουμε εδώ ότι ο Χριστιανισμός, τον οποίον επικαλέστηκε ο βουλευτής Νίκος Παπαδόπουλος του ακροδεξιού κόμματος Νίκη, είναι η θρησκεία της μη βίας. Δεν υποστηρίζει ποτέ πράξεις βίας και προτρέπει στην αγάπη και τη διαλλακτικότητα. Άρα βέβηλος είναι όποιος βιαιοπραγεί στο όνομα της θρησκείας. Κανένας θεός δεν έχει ανάγκη εισαγγελέα.

Ακούγεται επίσης ότι δεν είναι αρκετά τολμηρό να βεβηλώνεις χριστιανικές εικόνες και σύμβολα, ενώ πιο «αντρίκιο» και «παντελονάτο» είναι να κάνεις το ίδιο με σύμβολα του Ισλάμ. Άρα η βεβήλωση είναι κάτι αποδεκτό, αρκεί να είναι στη θρησκεία των άλλων. Σύμφωνα με αυτή την άποψη, είναι καλή ιδέα να ασκούμε βία και να λογοκρίνει ο κάθε ιδιώτης την τέχνη καταπώς νομίζει: αν κάτι δεν του αρέσει, πάει και το σπάει. Νόμος της ζούγκλας. Όσοι προβάλλουν αυτό το επιχείρημα, ζηλεύουν άραγε τον τρόπο με τον οποίο φανατικοί μουσουλμάνοι αντιδρούν όταν θεωρούν ότι βεβηλώνει η τέχνη τη θρησκεία τους; Ας θυμηθούμε τη δολοφονική επίθεση στο γαλλικό Charlie Hebdo, με 12 νεκρούς. Και: από πότε έγιναν τα ανελεύθερα, θεοκρατικά καθεστώτα το μέτρο σύγκρισης για εμάς;

Behind the fake

Σημειώνουμε εδώ ότι το ακροδεξιό κόμμα Νίκη επιδίδεται σε προσπάθειες ώστε η βλασφημία και η καθύβριση θρησκεύματος, που από το 2019 δεν θεωρούνται αδικήματα, έπειτα από μεγάλο νομικό αγώνα, να επανέλθουν στον Ποινικό Κώδικα ως αδικήματα. Να επιστρέψουμε δηλαδή σε πιο σκοτεινές εποχές, όπου, αν βρίσεις τον Αλλάχ, τον Χριστό ή την Παναγία, μπορεί να συλληφθείς.

Τέλος, μια ακόμη σημείωση: ο Νικόλαος Παπαδόπουλος, βουλευτής της Νίκης, διάλεξε να κάνει αυτή την πράξη σε μια χρονική στιγμή που ολόκληρη η κοινωνία είναι στραμμένη στην τραγωδία των Τεμπών και στο αίτημα για απόδοση δικαιοσύνης. Σύμφωνα με δική του δήλωση, το θέμα είναι το ίδιο σοβαρό, αν όχι περισσότερο. Εξισώνει δηλαδή τη σημασία ενός τραγικού δυστυχήματος με 57 νεκρούς με την επίδραση που του φαίνεται ότι έχει ένα έργο τέχνης στην πίστη του.