Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός: Τι σημαίνει για ΑΟΖ και τον διάλογο με Τουρκία

Με την κατάθεση του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού, η κυβέρνηση πιέζει την Τουρκία για μία συμφωνία για οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών στο Αιγαίο, αν και δεν κάνει το βήμα της ανακήρυξης ΑΟΖ.

Στο ερώτημα εάν ο χάρτης του ΘΧΣ αποτυπώνει την ΑΟΖ της Ελλάδας στο σύνολο της ελληνικής επικράτειας (στο Ιόνιο, στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο) από το υπουργείο Εξωτερικών ανέφεραν:

“Η διαδικασία οριοθέτησης των θαλασσίων ζωνών έχει διαφορετικό αντικείμενο από τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό , ο οποίος αφορά τη διαδικασία με την οποία οι αρμόδιες αρχές των κρατών-μελών αναλύουν και οργανώνουν τις ανθρώπινες δραστηριότητες στις ανωτέρω θαλάσσιες περιοχές για την επίτευξη των οικολογικών, οικονομικών και κοινωνικών στόχων.

Συνεπώς, ο χάρτης που αποτυπώνει τον ελληνικό Θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό δεν συνιστά οριοθέτηση ΑΟΖ”.

Στο ερώτημα εάν αποτυπώνει όμως επέκταση της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 ναυτικά μίλια (στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο), το υπουργείο Εξωτερικών διευκρινίζει ότι:

“Η επέκταση των χωρικών υδάτων έως τα 12 ναυτικά μίλια είναι αναφαίρετο δικαίωμα της χώρας μας που απορρέει από τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας. Είναι ένα δικαίωμα για την άσκηση του οποίου η Ελλάδα επιφυλάσσεται όταν και όπως το κρίνει εθνικά συμφέρον με βάση τους κανόνες που απορρέουν από το Διεθνές Δίκαιο.”

Είναι όμως η πρώτη φορά που αποτυπώνονται σε επίσημο ρυθμιστικό κείμενο της Ε.Ε. τα απώτατα δυνητικά όρια της ελληνικής υφαλοκρηπίδας, (δηλαδή πλήρης επήρεια της ηπειρωτικής χώρας και των νησιών σε θαλάσσιες ζώνες).

Οι θαλάσσιες περιοχές που αποτυπώνονται στον χάρτη, συμπεριλαμβάνουν τις ελληνοϊταλικές συμφωνίες οριοθέτησης ΑΟΖ του 1977 και του 2020 και την ελληνοαιγυπτιακή συμφωνία του 2020, ενώ συμπίπτουν με τα όρια που απορρέουν από τον νόμο 4001/2011.

Σε ό,τι αφορά μη οριοθετημένες περιοχές, αποτυπώνεται η μέση γραμμή που καθορίζει το εξωτερικό όριο της ελληνικής υφαλοκρηπίδας, μέχρι τη σύναψη συμφωνιών οριοθέτησης με γειτονικά κράτη, των οποίων οι ακτές είναι παρακείμενες ή αντικείμενες με τις ελληνικές ακτές.

Πώς συνδέεται όμως η κατάρτιση του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού με την κυριαρχία και την άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων;

“Ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός και η εξειδίκευση του με χάρτη αποτελεί αποτύπωση των δραστηριοτήτων σε όλες τις θαλάσσιες ζώνες της χώρας – όχι άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων. H κυριαρχία δεν είναι αντικείμενο σχεδιασμού. Προϋπάρχει και δεν επηρεάζεται από αυτόν”, λένε από το υπουργείο Εξωτερικών.

Οι ίδιες πηγές απέφευγαν να απαντήσουν ευθέως στο ερώτημα γιατί η κυβέρνηση καταθέτει τώρα τον Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό, δηλαδή με καθυστέρηση, δεδομένου ότι ήδη έχει επιβληθεί στη χώρα μας πρόστιμο από την Κομισιόν.

“Η κυβέρνηση κλείνει εκκρεμότητες του παρελθόντος. Υπερασπίζεται τα εθνικά συμφέροντα στην πράξη και με ουσιαστικό τρόπο, όχι με επικοινωνιακές φωτοβολίδες”, έλεγαν από το υπουργείο Εξωτερικών.

Μηνύματα στην Τουρκία για συνέχιση του διαλόγου

Τόσο το Μαξίμου όσο και το υπουργείο Εξωτερικών ξεκαθάριζαν πάντως ότι η κυβέρνηση δεν εγκαταλείπει τον ελληνοτουρκικό διάλογο:

“Το ότι λύνουμε εκκρεμότητες του παρελθόντος δεν σημαίνει ότι δεν επιδιώκουμε τον ελληνοτουρκικό διάλογο. Το ότι διαφωνούμε δεν σημαίνει ότι δεν συζητάμε. Το ότι συζητάμε δεν σημαίνει ότι κάνουμε εκπτώσεις από τις θέσεις μας και αυτό αποδεικνύεται στην πράξη.

Η Ελλάδα επιθυμεί θετικό κλίμα στις σχέσεις με την Τουρκία και έχει ταχθεί από την αρχή υπέρ της ελληνοτουρκικής συνεννόησης με βάση το Διεθνές Δίκαιο και την καλή γειτονία” έλεγαν από το υπουργείο Εξωτερικών.

“Εξάλλου, ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός αφορά μια ουσιαστική υποχρέωση της χώρας μας έναντι της Ε.Ε. που απορρέει από συγκεκριμένες ευρωπαϊκές οδηγίες και εντάσσεται στο πλαίσιο επίτευξης σειράς  Ευρωπαϊκών Στρατηγικών, όπως η Πράσινη Συμφωνία και η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη Θαλάσσια Ασφάλεια (EUMSS-EU Maritime Security Strategy)”, προσέθεταν οι ίδιες πηγές.

“Το ότι λύνουμε εκκρεμότητες δεν σημαίνει ότι δεν θέλουμε θετικό κλίμα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις””Το ότι λύνουμε εκκρεμότητες δεν σημαίνει ότι δεν θέλουμε θετικό κλίμα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις”, τόνιζαν και κυβερνητικές πηγές.

enotites

Το χρονικό για τον ΘΧΣ

Υπενθυμίζεται ότι στα τέλη Απριλίου έληγε η προθεσμία που έχει δοθεί στη χώρα μας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για την κατάθεση του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού.

Παρότι οι χάρτες ήταν έτοιμοι, η κυβέρνηση δεν τους είχε μέχρι σήμερα υποβάλλει γιατί η κατάθεση τους συνδέεται εμμέσως σε κάθε περίπτωση με την ΑΟΖ και άρα θα προκαλούσε αντίδραση της Τουρκίας. Λόγω της μη κατάθεσης μέχρι σήμερα του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού μάλιστα είχε επιβληθεί στη χώρα μας πρόστιμο από την Κομισιόν.

Υπενθυμίζεται δε πως όταν η Κομισιόν δημοσιοποίησε πέρυσι τους χάρτες των θαλασσίων περιοχών των κρατών μελών της ΕΕ στο πλαίσιο των μελετών της για τον Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό, η Άγκυρα είχε διαμαρτυρηθεί, επαναφέροντας τη θεωρία των “γκρίζων ζωνών” στο Αιγαίο.

Τελικά ο Κυριάκος Μητσοτάκης έδωσε σήμερα το πράσινο φως για να προχωρήσει ο ΘΧΣ, αν και την ίδια στιγμή φαίνεται πως έχει παγώσει το καλώδιο ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδας- Κύπρου.

Σημειωτέον επίσης ότι σήμερα η τουρκική εφημερίδα Milliyet δημοσίευσε το χάρτη του τουρκικού ΘΧΣ, ο οποιος φυσικά κινείται στη λογική της “γαλάζιας πατρίδας” και στη μέση γραμμή, με στόχο τους φυσικούς πόρους του Αιγαίου. Γεγονός, που σε συνδυασμό με τη λήξη της προθεσμίας στα τέλη Απριλίου, προφανώς και έπαιξε ρόλο στην απόφαση να προχωρήσει σήμερα η κυβέρνηση στην επίλυση της εκκρεμότητας με τον ΘΧΣ.

Οι συμβουλές Καραμανλή για ΘΧΣ

Τη συμβουλή να προχωρήσει στην κατάθεση του ΘΧΣ είχε δώσει δημοσίως στην κυβέρνηση ο πρώην πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής, προτείνοντας όμως να συνοδευτεί και από ανακήρυξη ΑΟΖ.

Σε ομιλία του σε εκδήλωση για την απελευθέρωση της Καρπάθου, στις 8 Δεκεμβρίου 2024, ο κ. Καραμανλής είχε υπογραμμίσει ότι οριοθέτηση της ΑΟΖ ή προσφυγή στη Χάγη θα πρέπει να διασφαλίσει ότι θα ληφθεί υπόψη το δικαίωμα της Ελλάδας για επέκταση των χωρικών της υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια

Είχε υπογραμμίσει επίσης την αναγκαιότητα: “Η Ελλάδα να καθιστά σαφές ότι είναι αποφασισμένη να διεκδικήσει το μέγιστο της οριοθέτησης που της επιτρέπει το Διεθνές Δίκαιο. Γιατί, σε μια διαπραγμάτευση, είναι καίριες οι προπαρασκευαστικές ενέργειες που κάνεις, ώστε να μεγιστοποιήσεις τα κέρδη σου. Αλλά και τα μηνύματα που περνάς προς την άλλη πλευρά και προς τη διεθνή κοινότητα.”

Ο κ. Καραμανλής είχε επισημάνει επομένως ότι: “Θα πρέπει να καταθέσουμε στην Ευρωπαϊκή Ένωση τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό της χώρας, συμμορφούμενοι με την αντίστοιχη κοινοτική οδηγία. Είμαστε υποχρεωμένοι να το κάνουμε αυτό και είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να αποτυπωθούν τα δικαιώματά μας με τη σφραγίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο πλαίσιο αυτό, μπορεί επίσης κάλλιστα να ενταχθεί η ενεργοποίηση της ανακήρυξης της ΑΟΖ με βάση τη μέση γραμμή, κατά τον Ν. 4001/2011 και τους όρους και τις προϋποθέσεις του Διεθνούς Δικαίου της θάλασσας. Είναι απολύτως σύμφωνη με το Διεθνές Δίκαιο και δεν εμποδίζει την όποια διαπραγμάτευση.”

Είχε σημειώσει τέλος ότι: “Ο Χάρτης της Σεβίλλης που απεικονίζει ακριβώς την ΑΟΖ που δικαιούται η Ελλάδα χρησιμοποιείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και πρέπει να τον αξιοποιούμε. Πρέπει να προχωρήσει το κλείσιμο των κόλπων και η χάραξη ευθειών γραμμών βάσης που θα επεκτείνουν το χώρο που δικαιούται η Ελλάδα. Και ένα ακόμη πολύ βασικό. Οφείλουμε να διαφυλάξουμε και να ενισχύσουμε την οικονομική δραστηριότητα σε κάθε νησί και βραχονησίδα.”

ΥΠΕΝ: 6 ερωταπαντήσεις για τον ΘΧΣ

1.  Τι είναι ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός;

Ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός (ΘΧΣ) αποτυπώνει τις ανθρώπινες δραστηριότητες σε όλες τις θαλάσσιες ζώνες της χώρας μας, με γνώμονα την προστασία του περιβάλλοντος σ’ αυτές.

Ταυτόχρονα, προσδιορίζει τη συμβατότητα και την παράλληλη ανάπτυξη των δραστηριοτήτων αυτών, με γνώμονα πάντοτε τη βιώσιμη ανάπτυξη των θαλασσίων περιοχών και την αξιοποίηση των θαλασσίων πόρων. Το γεωγραφικό πεδίο εφαρμογής του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού καθορίστηκε σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και με το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, ιδίως δε με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS).

Η διαδικασία αυτή προβλέπεται στην οδηγία 2014/89/ΕΕ και εκπληρώνεται, με αυτόν τον τρόπο, η ευρωπαϊκή υποχρέωση της χώρας μας. Η ορθή μεταφορά της οδηγίας στο εθνικό δίκαιο είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη βιώσιμης γαλάζιας οικονομίας, τη βιώσιμη διαχείριση των θαλάσσιων πόρων και τη διατήρηση υγιών θαλάσσιων οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η οδηγία αυτή δεν θίγει τα κυριαρχικά δικαιώματα και τη δικαιοδοσία των κρατών μελών επί των θαλάσσιων υδάτων, τα οποία απορρέουν από τις σχετικές διατάξεις του διεθνούς δικαίου, ιδίως δε από την UNCLOS.

2.  Ποιος είναι ο στόχος του;

Η οργάνωση του θαλάσσιου χώρου, η ομαλή αλληλεπίδραση χερσαίων και θαλάσσιων δραστηριοτήτων, με στόχο την προστασία του περιβάλλοντος και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Κατά την εκπόνηση του ΘΧΣ θα ληφθούν υπόψη κοινωνικές, οικονομικές, ενεργειακές και περιβαλλοντικές παράμετροι, για δραστηριότητες όπως:

• η προστασία του θαλασσίου περιβάλλοντος από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής -μεταξύ άλλων- δια του ορισμού θαλάσσιων πάρκων,
• η διαφύλαξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και ιδιαίτερα των ενάλιων αρχαιοτήτων,
• η βελτίωση και προστασία των θαλασσίων μεταφορών,
• η βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη,
• η εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων της χώρας και ιδιαίτερα των δυνητικών κοιτασμάτων φυσικού αερίου αλλά και των υπεράκτιων αιολικών μας πάρκων,
• η ιχθυοκαλλιέργεια,
• η ενίσχυση των διασυνοριακών υποδομών κοινού ενδιαφέροντος με άλλα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της άμεσης περιφέρειάς της.

Με τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό, δίνεται η δυνατότητα μίας συντεταγμένης -και όχι αποσπασματικής- οριοθέτησης ανθρώπινων δραστηριοτήτων.

Η ορθή μεταφορά της οδηγίας στο εθνικό δίκαιο είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη βιώσιμης γαλάζιας οικονομίας, τη βιώσιμη χρήση των θαλάσσιων πόρων και τη διατήρηση υγιών θαλάσσιων οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.

Σε συνέχεια των στρατηγικών προτεραιοτήτων που έθεσε ο Πρωθυπουργός στο 9ο «Our Ocean Conference», ο Σχεδιασμός αποτελεί μέρος μιας ολιστικής πολιτικής χωροταξικού σχεδιασμού της χώρας σε θάλασσα και στεριά, που προοδευτικά υλοποιείται από την ελληνική Κυβέρνηση.

3. Γιατί κατατίθεται τώρα ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός;

Ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός αποτελεί έναν Οδικό Χάρτη αξιοποίησης των θαλασσίων πόρων μας. Συνεπώς, η σχεδίασή του αποτέλεσε αντικείμενο μακράς διαβούλευσης με συναρμόδια Υπουργεία, φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης, καθώς και με τις τοπικές κοινωνίες. Ο ΘΧΣ αποκτά ακόμα μεγαλύτερη αξία, αν συνυπολογιστεί ότι η χώρα μας διαθέτει τη μεγαλύτερη ακτογραμμή στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τα περισσότερα καταγεγραμμένα νησιά.

4. Γιατί χωρίστηκε ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός σε 4 χωρικές ενότητες;

Γιατί, με αυτόν τον τρόπο, απεικονίζεται η διοικητική διάρθρωση των αντίστοιχων Περιφερειών. Θα ακολουθήσει η έκδοση των αντίστοιχων θαλάσσιων χωροταξικών πλαισίων, όπως συνέβη και με τα Περιφερειακά Χωροταξικά Πλαίσια (12 από τα συνολικά 13 έχουν ήδη δημοσιευθεί, ενώ δρομολογείται και το 13ο).

5. Πού δημοσιεύεται ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός; Πώς θα ενημερωθούν οι πολίτες;

Δημοσιεύεται σε ΦΕΚ, όπως προβλέπεται στην Ελλάδα, ενημερώνεται η Ευρωπαϊκή Ένωση και αναρτάται στις σχετικές διαδικτυακές πλατφόρμες της. Παράλληλα θα υπάρξουν και δράσεις ενημέρωσης από το ΥΠΕΝ.

6. Έχει γεωπολιτική σημασία ο ΘΧΣ;

Το γεωγραφικό πεδίο εφαρμογής του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού καθορίστηκε σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία της Ένωσης και με το διεθνές δίκαιο της θάλασσας, ιδίως, δε, με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS).

Είναι η πρώτη φορά που αποτυπώνονται σε επίσημο ρυθμιστικό κείμενο της ΕΕ τα όρια της ελληνικής υφαλοκρηπίδας, δηλαδή πλήρης επήρεια της ηπειρωτικής χώρας και των νησιών.

Ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός υλοποιεί μία σειρά από ευρωπαϊκές στρατηγικές και αποτελεί τμήμα του ευρωπαϊκού κεκτημένου.