ANDOR: ΠΩΣ ΓΡΑΦΤΗΚΕ ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΞΕΓΕΡΣΗΣ ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑ ΤΗΣ DISNEY

«Οι στιγμές ειρήνης και ευημερίας στην ανθρώπινη Ιστορία είναι πραγματικά λίγες», λέει ο Τόνι Γκίλροϊ μιλώντας για τις ιδέες πίσω από τη 2η σεζόν του Andor, της βραβευμένης κατασκοπικής περιπέτειας από το σύμπαν του Star Wars, που προβάλλεται σε μέρες στο Disney+.

Είναι κάπως εντυπωσιακό αυτό που ο βετεράνος σεναριογράφος και σκηνοθέτης καταφέρνει να ολοκληρώσει, παίζοντας με διαφορετικούς κανόνες σε μια μικρή, σκονισμένη γωνιά ενός σύμπαντος που όλο και περισσότερο μοιάζει για τους εκάστοτε δημιουργούς να αποτελεί αφορμή απλώς για εξεζητημένο παιχνίδι με action figures.

Όμως ο Γκίλροϊ, του οποίου τα credits συμπεριλαμβάνουν τα σενάρια της ορίτζιναλ Bourne τριλογίας, και τη σκηνοθεσία του φοβερού Michael Clayton, είναι απολύτως ειλικρινής όταν η κουβέντα έρχεται στο σύμπαν του Star Wars: Βασικά, με έναν διπλωματικό και ευγενικό τρόπο, λέει ξεκάθαρα πως δεν τον συγκινεί, ούτε τον συγκίνησε ποτέ.

Κι αυτό είναι κάτι που φαίνεται στο Andor – και το λέμε φυσικά σαν κοπλιμέντο. «Όταν κάτι δεν λειτουργεί, δεν βοηθάει να είσαι φαν», μας λέει, κι έχει απόλυτο δίκιο. Σε μια τόσο περίπλοκη μηχανή όσο αυτή η σειρά, ο Γκίλροϊ είχε ψυχραιμία και καθαρό κεφάλι έχοντας να διαχειριστεί ένα τεράστιο μπάτζετ και τις ανάγκες και ντιρεκτίβες του ντισνεϊκού κολοσού. Οι αναφορές του χτίζοντας αυτή την κατασκοπική περιπέτεια, δεν ήταν τα φωτόσπαθα και το σόι των Σκαϊγουόκερ – ήταν η βιογραφία του Ζαπάτα και οι τακτικές προπαγάνδας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Στο Andor, ακολουθούμε τις περιπέτειες ενός πιλότου (στον ρόλο είναι φανταστικός ο Ντιέγκο Λούνα) καθώς από περιθωριακός ληστής που ζούσε μέρα με τη μέρα, βρίσκει τον εαυτό του όλο και περισσότερο χωμένο στο χτίσιμο μιας οργανωμένης αντίστασης απέναντι στην αυταρχική Αυτοκρατορία.

Μέσα από τις δύο σεζόν γινόμαστε μάρτυρες πολλών σχεδίων (από ληστείες μέχρι επιχειρήσεις εκκένωσης), πολλών θυσιών και ακόμα περισσότερων αδύνατων (ηθικών) διλημμάτων. Η ιστορία κλιμακώνεται καθώς τελικά οδηγούμαστε στα γεγονότα της ταινίας Rogue One (όπου ο Andor είναι ένας από τους κεντρικούς χαρακτήρες), έχοντας επί της ουσίας παρακολουθήσει μια μεθοδική αφήγηση πάνω στη θυσία και την απώλεια της αντίστασης – και στους μηχανισμούς ελέγχου του καθεστώτος.

Καθώς η 2η και τελευταία σεζόν έρχεται στο Disney+, ο Τόνι Γκίλροϊ μίλησε στους ψηφοφόρους των Χρυσών Σφαιρών για το πώς έχτισε τη σειρά, για τις πολιτικές πτυχές της αφήγησης, για τους ήρωες που δεν κατέγραψε ποτέ η Ιστορία, και για τη σχέση του Andor (και του ίδιου) με το υπόλοιπο Star Wars σύμπαν.

«Το Andor είναι σα να επιπλώνεις τις Βερσαλλίες: Δεν μπορείς να βάλεις έπιπλα ΙΚΕΑ»

Ο Τόνι Γκίλροϊ μας μιλά για το πώς χτίστηκε η σειρά, πώς διαχειρίστηκε ένα τεράστιο μπάτζετ με ακρίβεια και αποτελεσματικότητα, και για τις επιρροές του που φτάνουν από τους Sopranos μέχρι το Babylon Berlin.

Τι έχετε μάθει όλα αυτά τα χρόνια για το ρόλο του παραγωγού σε σχέση με το μπάτζετ; Επειδή αυτές οι σειρές γίνονται όλο και μεγαλύτερες και το κοινό απαιτεί περισσότερα. Εσείς πρέπει να κρατήσετε ενδιαφέρον το αποτέλεσμα.

Όταν ξεκινήσαμε ήταν σχεδόν σαν το Περλ Χάρμπορ. «Θέλουμε ένα τεράστιο show, ας χτίσουμε έναν καθεδρικό ναό, κατασκευάστε ένα αεροπλανοφόρο». Το Game of Thrones μεσουρανούσε. Αυτή ήταν λοιπόν η εντολή. Η κλίμακα ήταν το παν. Έτσι, φτιάξαμε ένα σχήμα παραγωγής που θα έκανε την 1η σεζόν.

Μέχρι όμως να κυκλοφορήσει η 2η σεζόν, τα πράγματα έχουν αλλάξει πάρα πολύ. Τα πάντα έχουν μειωθεί. Το streaming δεν είναι η χρυσή χήνα που όλοι πίστευαν ότι θα είναι. Αυτό ήταν μια πραγματικά μεγάλη αφύπνιση για όλους, και χρειάστηκαν δύσκολες αποφάσεις για εμάς, για τη Disney. Εμείς ζητούσαμε χρήματα και αλλού απολύονταν άνθρωποι. Είναι πολύ περίπλοκο. Και δεν είχαμε το ενδεχόμενο μιας φτηνότερης εκδοχής. Είναι σα να επιπλώνεις τις Βερσαλλίες: Δεν μπορείς να βάλεις έπιπλα ΙΚΕΑ.

Η φιλοσοφία μας λοιπόν ήταν αυτό που μας επέτρεψε να συνεχίσουμε. Ποτέ δεν σπαταλήσαμε ούτε δεκάρα. Ποτέ δεν σπαταλήσαμε τίποτα. Ξαναγυρίσαμε μόνο ένα πράγμα στην εναρκτήρια σεκάνς, επειδή πιστεύαμε ότι οι σκηνοθέτες ήταν μετρημένοι και θέλαμε να είναι τολμηροί. Αλλά χρησιμοποιήσαμε τα πάντα. Θα έλεγα ότι ήμασταν μια από τις πιο ακριβείς και αποδοτικές σειρές που είχαν ποτέ στο δίκτυο.

Ήμασταν πολύ ακριβοί, αλλά κάθε τι που παίρνουμε βγαίνει στην οθόνη. Νομίζω ότι αυτό είναι το κλειδί για να δουλεύεις σε μεγάλες σειρές. Ξέρω ότι υπάρχουν πολλές άλλες μεγάλες σειρές που έχουμε παρακολουθήσει και βλέπεις σπατάλες, βλέπεις ανακύκλωση, βλέπεις ανακατασκευές και reshoots. Εμείς δεν κάναμε ποτέ κάτι τέτοιο. Ό,τι κάναμε ήταν ακριβές, μέχρι τέλους.

Νομίζω ότι αυτό, μαζί με την στήριξη της κριτικής που πήραμε από την 1η σεζόν, αυτά ήταν τα πράγματα που μας άφησαν να ξεγλιστρήσουμε και τους έδωσαν την αυτοπεποίθηση να ρισκάρουν πάνω μας.

Φαίνεται ότι από όταν ήσασταν μικρό παιδί, στις ταινίες και τις σειρές που παρακολουθούσατε, υπήρχε η αναφορά στον Ήρωα και σε αυτό που ο Ήρωας εκπροσωπούσε. Τώρα που εσείς δημιουργείτε τον ήρωα, ποια είναι κάποια από τα πρότυπα που είναι σημαντικά; Επειδή φαίνεται ότι σε αυτά τα χρόνια που μεσολάβησαν, οι ήρωες έχουν γίνει λίγο πιο ευάλωτοι.

Πρέπει να υπάρχει κάτι σε αυτούς, που οι άνθρωποι θέλουν να γίνουν. Νομίζω ότι αυτό είναι απαραίτητο. Αλλά νομίζω ότι υπάρχει και μια άλλη απάντηση. Νομίζω ότι οι Sopranos έκαναν κάτι τόσο θεμελιώδες για κάθε συνάντηση και κάθε συζήτηση που συνέβη έκτοτε [στο Χόλιγουντ]. Έχω ένα σκίτσο από το New Yorker στον τοίχο του γραφείου μου και είναι δύο άνθρωποι των σπηλαίων και στον τοίχο υπάρχει ένας κυνηγός που ετοιμάζεται να καρφώσει ένα μαμούθ. Και ο ένας τύπος λέει στον άλλον: «Μπορείς να κάνεις τον κυνηγό πιο συμπαθή;»

[γελάει]

Όλοι έπρεπε να είναι συμπαθητικοί. Και μετά τον Τόνι Σοπράνο, όλοι συνειδητοποίησαν ότι πρέπει να είναι συναρπαστικοί. Πρέπει να είσαι σε θέση να βρεις κάτι για να τους καταλάβεις. Έτσι, νομίζω ότι το επίπεδο πολυπλοκότητας που έχουμε τώρα, πρέπει να το κρατήσουμε. Πρέπει να είσαι σε θέση να θέλεις να είσαι αυτό το άτομο.

Η 2η σεζόν του Andor έχει μεγαλύτερες συνδέσεις με μοτίβα κατασκοπείας και πολιτικού θρίλερ. Υπήρχαν συγκεκριμένες ταινίες ή τηλεοπτικές σειρές που αποτέλεσαν δημιουργική έμπνευση;

Ναι, φυσικά όλα τα κατασκοπικά. Αυτό κάνω πάντα δηλαδή, δεν χρειάστηκε να μελετήσω περισσότερα τα κατασκοπικά, αυτό από πάντα. Αλλά πολλά πράγματα που ήξερα για τη γαλλική αντίσταση ήταν ενδιαφέροντα για κάποια από τα πράγματα που κάναμε.

Μια επιρροή ήταν η σειρά Le Village Français [σσ. γαλλική σειρά του 2009]. Λατρεύω αυτή τη σειρά και την έβλεπα περίπου την εποχή που έφτιαχνα το Andor. Η γυναίκα μου και εγώ, την παρακολουθήσαμε όλη την ώρα. Έμαθα από αυτή τη σειρά ότι προσπαθείς όσο δυνατόν να έχεις τους χαρακτήρες να μπορούν να παίρνουν όσο γίνεται περισσότερες αποφάσεις. Δεν θέλεις να επιβάλλεις τις αποφάσεις. Στο Le Village Français θαύματα το πόσες αποφάσεις παίρνουν αυτοί οι χαρακτήρες, και είναι οργανικό και κάθε επεισόδιο έχει χιλιάδες επικές αποφάσεις! Σκέφτηκα πως αυτό θα είναι κάτι που θα κάνω κι εδώ, και με βοήθησε πολύ.

Επίσης μεγάλη έμπνευση ήταν το Babylon Berlin. Αυτή η σειρά με ξετρέλανε, το πόσο όμορφη ήταν. Απλά επική. Το γεγονός ότι μπορούσες να κάνεις κάτι τόσο περίπλοκο και όμορφο και πλούσιο, με έκανε να σκεφτώ… ουάου, ας κάνουμε κάτι τέτοιο! Αυτές είναι οι δύο σειρές που θα έλεγα ότι με επηρέασαν περισσότερο.

«Μου δίνεται μια ευκαιρία να φτιάξω ένα μεγάλο μυθιστόρημα για την επανάσταση και την εξέγερση και θέλω να βάλω μέσα ό,τι μπορώ»

Η πολιτικές πτυχές και η μελέτη της Ιστορίας είναι το πιο εντυπωσιακό στοιχείο του Andor και για τον Γκίλροϊ ήταν λίγο-πολύ ο λόγος που ήθελε εξαρχής να κάνει τη σειρά. Εδώ μας μιλάει για τα κομμάτια Ιστορίας που τον ενέπνευσαν και για το κατά πόσο ο μανδύας του Star Wars το κάνει πιο εύκολο να πεις τέτοιες ιστορίες.

Το Andor είναι μια αλληγορία κατά του φασισμού, και θέτει κάποια πολύ επίκαιρα ζητήματα. Το ότι πιάσατε το πνεύμα της εποχής είναι κάτι που ελπίζατε με τη σειρά; Πώς αντανακλά τον κόσμο στον οποίο ζούμε;

Δεδομένης της απεργίας, η σειρά θα έπρεπε να είχε βγει πριν από ένα χρόνο. Σχεδόν το φτιάξαμε πριν από τέσσερα ή πέντε χρόνια. Δεν το γράψαμε με μια εφημερίδα στο χέρι. Ο λόγος που έκανα τη σειρά είναι ότι μου είπαν ότι μπορώ να έχω αυτό τον τεράστιο καμβά για να δουλέψω, όλους αυτούς τους πόρους, και τον Ντιέγκο Λούνα. Και ότι θα μπορούσα να κάνω την απόλυτή μου μελέτη πάνω στην επανάσταση, την εξέγερση και την αυταρχική εξουσία.

Τα μελετούσα αυτά όλη μου τη ζωή, χωρίς να τα χρησιμοποιήσω πουθενά. Ήταν σαν να πέρασα όλη μου τη ζωή διαβάζοντας Ιστορία και ξαφνικά σκέφτηκα πως μπορώ να τα χρησιμοποιήσω όλα εδώ! Έτσι, για μένα, η σειρά αυτή ήταν πάντα διαχρονική. Αντλώ πράγματα από έξι χιλιάδες χρόνια Ιστορίας, από την Αϊτινή Επανάσταση, τη Ρωσική Επανάσταση, την Αμερικανική Επανάσταση, τη Βρετανική Επανάσταση, τον πρώιμο καθολικισμό. Κάθε πράγμα που διάβασα ποτέ, κάθε βιβλίο για τον Ζαπάτα, θα μπορούσα να βάλω τα πάντα εκεί μέσα.

Νομίζω ότι οι στιγμές ειρήνης και ευημερίας σε όλη την Ιστορία είναι πολύ λίγες. Είναι πραγματικά λυπηρό. Το μεγαλύτερο μέρος της Ιστορίας είναι μια επανάληψη αυτής της θλιβερής ιστορίας. Νομίζω ότι αν μπορούσες να δείξεις τη σειράς σε κάποιον από εκατό χρόνια πριν, τριακόσια, χρόνια πριν, τριακόσια χρόνια από τώρα – νομίζω ότι θα ήταν ακόμα επίκαιρο.

Δεν ξέρω, δεν είμαι μέντιουμ. Δεν ήμουν μέντιουμ μέχρι να φτάσουμε εδώ και δεν είμαι μέντιουμ για να μπορώ να προβλέψω τι θα συμβεί όταν κυκλοφορήσει τελικά η σειρά. Θα δούμε… Νομίζω μπορείτε να με δείτε να χορεύω γύρω από αυτή την ερώτηση. [γελάει]

Η δημοσιογραφία και η αλήθεια είναι αντικείμενο της ιστορίας της 2ης σεζόν. Η διάδοση των fake news, η παροχή επίσημων πληροφοριών σε κάποιους δημοσιογράφους για να προκαλέσουν σύγχυση και να δημιουργήσουν εχθρούς μπροστά στην κοινωνία. Μπορείτε να μας μιλήσετε για αυτή την πτυχή της σειράς;

Η εξουσία θέλει πάντα να ελέγχει την αφήγηση, σωστά; Οι άνθρωποι συμπεριφέρονται σαν να πρόκειται για μια καινούργια ιδέα, αλλά ας πούμε ο εμπρησμός του Ράιχσταγκ έγινε για να ξεφορτωθούν τους κομμουνιστές και τους Εβραίους και να τους ρίξουν το φταίξιμο.

Ο Κόλπος του Τόνκιν είναι αυτή η μαλακία που φέρνει την Αμερική στο Βιετνάμ, σωστά; Το πούλησαν. Ο Γουίλιαμ Ράντολφ Χιρστ πουλάει τον Ισπανοαμερικανικό Πόλεμο με την ανατίναξη του Μέιν. Θέλω να πω, από την πρώτη στιγμή που άνθρωποι άρχισαν να λένε ιστορίες γύρω από τη φωτιά, κάποιος ήθελε να ελέγξει την αφήγηση και θα ήταν ανεύθυνο… ή απλά δεν θα ήταν διασκεδαστικό, [το να μην το αγγίξω αυτό].

Μου δίνεται μια ευκαιρία στη ζωή μου να φτιάξω αυτό το μεγάλο μυθιστόρημα για την επανάσταση και την εξέγερση και θέλω να βάλω μέσα ό,τι μπορώ να βάλω. Τα θέλω όλα. Έχω τόσα πολλά πράγματα για να μιλήσω και τόσους πολλούς ανθρώπους για να το κάνω. Πρέπει να το αντιμετωπίσω αυτό! Πρέπει να αντιμετωπίσω την προπαγάνδα. Πρέπει να αντιμετωπίσω τη χειραγώγηση.

Η κατάλυση του Γκόρμαν στη σειρά γίνεται από την πρώτη κιόλας σκηνή. Η πρώτη κιόλας σκηνή με τον Μπεν Μέντελσον που μιλάει για την πιθανότητα καταστροφής του Γκόρμαν είναι βασισμένη στη Διάσκεψη της Βάνζεε [σσ. η «Τελική Λύση»], καταλαβαίνετε; Αυτό είναι κυριολεκτικά από τη Διάσκεψη της Βάνζεε! Η εξουσία παίρνει το μικρόφωνο.

Στην σημερινή κοινωνία πιστεύτε ότι είναι πιο εύκολο κάποιος σαν εσάς να προσποιηθεί ότι η ιστορία του συμβαίνει σε έναν γαλαξία πολύ, πολύ μακριά, αντί να πάρει χρηματοδότηση για μια σειρά ή μια ταινία που θα μιλάει γι’αυτό που συμβαίνει εδώ και τώρα;

Ναι. Θέλω να πω… γιατί τόσοι πολλοί σούπερ ταλαντούχοι άνθρωποι δουλεύουν για κάποια ΙΡ, φίλε; Γιατί να πας εκεί; Εννοώ, ναι. Οι πρωτότυπες ιδέες και οι άγνωστοι χαρακτήρες απλά προσθέτουν ένα επιπλέον επίπεδο φόβου στο Χόλιγουντ. Το Χόλιγουντ είναι πολύ φοβισμένο αυτή τη στιγμή. Υπάρχει πολύς φόβος σε πολλά επίπεδα.

Είναι λυπηρό, αλλά η ύπαρξης κάποιας IP κάνει τους ανθρώπους να αισθάνονται άνετα. Θέλω να πω, αυτή η αρένα του Star Wars και η ευκαιρία που μου δόθηκε είναι ζουμερή, είναι καθαρή και διασκεδαστική. Γιατί υπάρχουν κι άλλα μέρη που κοίταξα, υπάρχουν άλλοι αμπελώνες με ΙΡ που δεν θα ήμουν ευτυχής να δουλέψω.

«Δεν μου ήταν χρήσιμο να αγαπήσω τους Wookies και τα φωτόσπαθα. Δεν βοηθούσε σε αυτό που έπρεπε να κάνω»

Ο Γκίλροϊ θα είναι ο πρώτος που θα παραδεχτεί πως δεν είναι τεράστιος φαν κάθε γωνιάς του κόσμου του Star Wars, αλλά αυτό κατέληξε να τον βοηθά. Εδώ μας μιλά για τη σχέση του Andor με το Rogue One και για τα όσα έχει ευρύτερα να πει αυτή η σειρά – Star Wars ή μη.

Η δεύτερη σεζόν του Andor είναι προφανώς πολύ συνδεδεμένη με την ιστορία του Rogue One. Καθώς χτίζατε τη σχέση μεταξύ των ιστοριών, αισθανθήκατε ποτέ ότι υπήρχαν μέρη του Rogue One που θα θέλατε να είχατε αλλάξει στην υπηρεσία της αφήγησης στο Andor;

Όχι. Απλώς έπρεπε να ελέγξουμε την πραγματικότητα σε πράγματα που είχαν συμβεί στο Rogue One ώστε να μην τα παραβιάσουμε.

Το πραγματικά ωραίο πράγμα όταν ξεκινήσαμε ήταν η επιλογή του Andor, ο οποίος στην ταινία ήταν ο τέλειος κατάσκοπος πολεμιστής και ένας καταπληκτικός ηγέτης που προφανώς τον εμπιστεύονται με αυτή την απίστευτη αποστολή. Έτσι, η ιδέα μου ήταν – ας τον πάμε πέντε χρόνια πίσω και ας τον κάνουμε κατσαρίδα. Ας τον ακολουθήσουμε από τη χειρότερη μέρα της ζωής του και ας δούμε αυτή την κατσαρίδα να γίνεται πεταλούδα. Αυτή ήταν η θέση μου.

Στο Rogue One κινείται τόσο γρήγορα και είναι τόσο αινιγματικός. Όλα τα ψίχουλα που υπήρχαν ήταν χρήσιμα για αυτό που έπρεπε να κάνουμε στη σειρά, και δεν υπάρχουν πάρα πολλά. Ο Andor δεν ήταν υπερβολικά εκτεθειμένος στο Rogue One. Οπότε εν τέλει δεν υπήρχε τίποτα που έπρεπε να αλλάξω, όχι.

Ποια η σύνδεσή σας με τον Πόλεμο των Άστρων;

Θέλω να πω… είδα την πρώτη ταινία το 1977. Είδα την πρώτη τριλογία, σίγουρα. Δεν είναι μυστικό πως δεν ήταν ποτέ η φάση μου, δεν ήταν η πρώτη μου επιλογή.

Ήρθα στο Rogue One ως script doctor. Ένας μισθοφόρος [γελάει], λίγο πολύ σαν τον Cassian Andor. Ήμουν μισθοφόρος! Και κατά έναν περίεργο τρόπο, αυτό με έχει ωφελήσει στο παρελθόν σε πολλά πράγματα – το να μη γνωρίζω, να μη νοιάζομαι, είναι μια υπερδύναμη όταν οι άνθρωποι έχουν πρόβλημα [γελάει]. Όταν κάτι δεν λειτουργεί, δεν βοηθάει να είσαι φαν. Έτσι, στο Rogue One, ήταν μια πολύ διαφορετική εμπειρία. Και δεν θα μιλήσω για αυτό με περισσότερες λεπτομέρειες από αυτές που μόλις είπα.

Αλλά ήταν μια πολύ κλινική εμπειρία. Ενώ αυτό εδώ είναι εντελώς διαφορετικό. Σε αυτό ήμουν all in. Ήταν μια πολύ διαφορετική εμπειρία. Και φυσικά έμαθα λίγο όλα αυτά τα πράγματα που έπρεπε να μάθω [για τον κόσμο του Star Wars]. Αλλά δεν μου ήταν χρήσιμο το να πάω πίσω και να αγαπήσω, ας πούμε, τους Wookiees και τα φωτόσπαθα και όλα αυτά. Δεν βοηθούσε σε αυτό που έπρεπε να κάνω.

Αλλά στο Andor, απλά μπορείτε να το καταλάβετε πόσο συνδεδεμένος είμαι εδώ και πέντε χρόνια.

«Οι εξεγέρσεις χτίζονται πάνω στην ελπίδα»

Κλείνοντας μετά την παραπάνω ερώτηση, ο Γκίλροϊ θέλησε να προσθέσει κάτι ακόμα. Συνοψίζοντας πολλές από τις παραπάνω σκέψεις σε έναν, ας πούμε, αποχαιρετισμό του στη σειρά και στα όσα ένιωσε πως ήθελε εν τέλει να επικοινωνήσει με αυτήν.

Για να μιλήσω και για την ελπίδα, αυτό είναι που τελικά θέλαμε. Να τελειώσουμε την ιστορία με μια ελπίδα. Ξέρω ότι ακούγεται σαν σλόγκαν σε μπλουζάκι, αλλά οι εξεγέρσεις χτίζονται πάνω στην ελπίδα, είναι αληθινό. Αν δεν την έχουμε, αν αυτό το φως σβήσει, τότε δεν ξέρω πώς θα συνεχίσουμε. Θέλω πάντα να είμαι θετικός στο τέλος, όσο βαρύ κι αν είναι όλο αυτό.

Και νομίζω πως οι άνθρωποι που γράφουν Ιστορία, πολλές φορές, είναι όλοι αυτοί που ξεχνιούνται. Πολλοί από αυτούς τους χαρακτήρες σε αυτή τη σειρά, είναι τα χαλίκια στον δρόμο που στρώνεται προς την απελευθέρωση. Πόσοι άνθρωποι στην Ιστορία είναι απολύτως απαραίτητοι για το πού βρισκόμαστε, είναι οι πραγματικοί ήρωες, και δεν τους έχετε ακούσει ποτέ; Οπότε νομίζω πρέπει πραγματικά να έχεις κάτι ελπιδοφόρο στο τέλος για να δικαιολογήσεις τη θυσία τους.