Δύο αξέχαστες μέρες στη Σμύρνη, την Έφεσο και τον Κιρκιντζέ

Δεν ξέρω τι φαντάζεστε όταν ακούτε τη λέξη «Σμύρνη». Έχω όμως να εξομολογηθώ ότι για μένα, ήταν πάντα κάτι σαν εθνική σκιά. Μια ιστορία δύσκολη, ένα όνομα που γεννά εικόνες συγκίνησης. Κι όταν τελικά βρέθηκα εκεί, δεν ήξερα αν θα τη βρω ή αν θα με βρει εκείνη.

Με αφετηρία την ιστορική πόλη, ταξιδέψαμε στο χρόνο, στη γύρω περιοχή και γνωρίσαμε σε δυο μέρες μέρη μαγικά.

Η σημερινή Σμύρνη – ή İzmir, όπως τη λένε πια – είναι μια σύγχρονη μεγαλούπολη, απλωμένη γύρω από τον κόλπο, με φοινικόδεντρα, τραμ και πολυκατοικίες που μοιάζουν να ‘χουν ξεπηδήσει από ευρωπαϊκή ριβιέρα. Αν έρθεις ψάχνοντας τη “χαμένη πατρίδα”, ίσως απογοητευτείς. Αν όμως της δώσεις χρόνο, θα σου ψιθυρίσει ακόμα ιστορίες.

Κατέβηκα στην Πλατεία Κονάκ, μπροστά στον Πύργο του Ρολογιού – το στολίδι της πόλης από το 1901, δώρο του Γουλιέλμου του Β’. Κατασκευάστηκε τότε για να γιορτάσει την 25η επέτειο από την άνοδο του Οθωμανού Σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ στο θρόνο. Κι όμως, δεν ήταν το ρολόι που μου τράβηξε την προσοχή, αλλά το φως. Ένα φως παράξενο, θαμπό, που έμοιαζε σαν να κουβαλάει τις σκιές όσων πέρασαν από ‘κει. Εμπόρους, πρόσφυγες, ποιητές, και εκείνο το βλέμμα των ανθρώπων που ξέρουν ότι έζησαν κάτι μεγάλο – και το έχασαν.

Η λέξη «Κονάκ» σημαίνει «μέγαρο» στα τουρκικά και η πλατεία πήρε το όνομά της από το Βαλί Κονάγκι (Μέγαρο του Κυβερνήτη). Η περιοχή και τα περίχωρά της, που βρίσκονται στο νότιο άκρο της λεωφόρου Ατατούρκ, φιλοξενούν πλέον κτίρια σε τουρκικό νεοκλασικό στυλ.

Μα η Σμύρνη δεν είναι μόνο μνήμη. Είναι και παρόν – πολύχρωμο, δυνατό, φιλόξενο. Το βλέπεις στα τραπεζάκια δίπλα στη θάλασσα, όπου οι μυρωδιές της Αιγαιοπελαγίτικης κουζίνας δεν διαφέρουν πολύ από τις δικές μας. Το νιώθεις στα βλέμματα των ανθρώπων – όταν τους λες πως είσαι Έλληνας, κάτι αλλάζει. Μια λεπτή μελαγχολία ή ίσως μια τρυφερότητα, ένα «καλώς ήρθες» που μοιάζει να έρχεται από πιο παλιά.
Στο δρόμο προς την Έφεσο

Λίγο πιο έξω από τη Σμύρνη, η Σέλτζουκ μοιάζει σαν άλλος κόσμος. Είναι ένας από τους πιο επισκέψιμους προορισμούς για όσους βρεθούν τη Σμύρνη, λόγω της εγγύτητάς του με την αρχαία πόλη της Εφέσου και βρίσκεται 9 χιλιόμετρα από τη θάλασσα και την παραλία της.

Καθώς πλησιάζαμε στο Σέλτσουκ, η γη άλλαζε. Πιο ανοιχτή, πιο ησυχαστική. Η βλάστηση θύμιζε κάτι γνώριμο, σχεδόν ελληνικό, αλλά ήταν αλλιώς: οι σκιές των λόφων κουβαλούσαν στρώσεις παλιών πολιτισμών. Η Έφεσος είναι μια πόλη μαγική, φτάνει να τη μελετήσεις καλά πριν έρθεις και όταν φτάσεις εκεί να κλείσεις τα μάτια. Σαν να βλέπεις συνεχώς θεατρικές παραστάσεις, να μην χορταίνουν τα μάτια και τα αφτιά ρόλους και σκηνές.

Πρώτα ήταν η Άρτεμις, με το τεράστιο τέμενός της που προσκυνούσαν οι πάντες, από Μικρασιάτες ως Ρωμαίους. Ύστερα ο Κέλσος και η βιβλιοθήκη του, σμιλεμένη για να προκαλεί δέος ακόμα και στον πιο περαστικό. Στο θέατρο των 30.000 θέσεων προσπάθησα να φανταστώ τον Απόστολο Παύλο να κηρύττει στη Χριστιανική Κοινότητα που δημιούργησε. Η αίσθηση ήταν σχεδόν ηλεκτρική.

Περπατούσα στους μαρμάρινους δρόμους και κάθε τόσο το βλέμμα κόλλαγε σε μια λεπτομέρεια: ένας λέοντας σκαλισμένος, ένας στύλος που είχε γείρει σαν κουρασμένος θεός, μια κρήνη που κάποτε δρόσιζε χιλιάδες. Τα λουτρά, τα γυμναστήρια και οι αγορές – πολιτική και εμπορική – διατηρούνται σε εξαιρετική κατάσταση. Μια ολόκληρη ημέρα δεν αρκεί για να δει κανείς όλη την πόλη.

Αργότερα, πήγα στον ψηφιακό κόσμο του Ephesus Digital Museum — κι αν με ρωτήσεις, δεν περίμενα να με αγγίξει. Όμως όσο περπατούσα μέσα στην ψηφιακή αναπαράσταση, αισθάνθηκα ξανά παιδί. Όλα όσα είχα διαβάσει στα βιβλία, τώρα ζωντάνευαν. Η πομπή προς το ναό, οι καθημερινές αγορές, οι φωνές στα δημόσια λουτρά.

Το σπίτι της Παναγίας

Στον λόφο του Αϊασουλούκ, έξω από την πόλη της Εφέσου, η επίσκεψη στο σπίτι της Παναγίας ήταν αλλιώτικη. Δεν ξέρω αν έζησε εκεί πραγματικά, δεν με νοιάζει τόσο. Λέγεται ότι Η Μαρία ήρθε στην Έφεσο μαζί με τον Απόστολο Ιωάννη, και σύμφωνα με την παράδοση, έζησαν εδώ τα τελευταία τους χρόνια.

Αργότερα, ο Ιωάννης περιόδευσε στην Μικρά Ασία, αλλά η παρουσία της Παναγίας παρέμεινε ως στήριγμα και έμπνευση για τους κατοίκους και τους προσκυνητές. Σημασία είχε ότι για αιώνες άνθρωποι έρχονται εδώ με πίστη, άλλος για να προσευχηθεί, άλλος για να πει ένα “ευχαριστώ”, άλλος για να κρεμάσει στο Τείχος των Ευχών το δικό του μικρό σημείωμα. Ένα κομμάτι από χαρτί ή ύφασμα και μια ευχή.

Ο Κιρκιντζές στις εύφορες κοιλάδες της Εφέσου

Μόλις 12 χιλιόμετρα από την αρχαία Έφεσο, φτάνουμε στο χωριό Şirince, ή Κιρκιντζές όπως το γνώριζαν οι παλαιότεροι. Εδώ, στην καρδιά της Ανατολίας, σε ένα λόφο με εκπληκτική θέα στις εύφορες πεδιάδες της Εφέσου, το τοπίο είναι τόσο γαλήνιο και όμορφο που μοιάζει βγαλμένο από τις σελίδες του βιβλίου της Διδώς Σωτηρίου, Αποχαιρετισμός στην Ανατολία. Η Σωτηρίου περιγράφει με τόση αγάπη και νοσταλγία, το χωριό της και σήμερα μπορεί κανείς να επισκεφτεί το σπίτι που έζησε και να δει μια μικρή έκθεση με φωτογραφίες και ντοκουμέντα από τη ζωή της.

Το Κιρκιντζές, ή σήμερα Şirince, είναι ένα χωριό που αγαπήθηκε και αναγνωρίστηκε για την απλότητα και τη φυσική του ομορφιά. Η ιστορία του έχει γραφτεί με χρώματα αντιφατικά. Αρχικά το χωριό ονομαζόταν Çirkince, που στα τουρκικά σημαίνει “άσχημο”, ως ειρωνική αναφορά στην ανεξάντλητη ομορφιά του και ως μέσο προστασίας από τυχόν επισκέπτες που ήθελαν να ανακαλύψουν τα μυστικά του. Όμως, όταν οι άνθρωποι κατάλαβαν την πραγματική αξία της τοποθεσίας και της αρχιτεκτονικής του, το 1926 αποφάσισαν να το μετονομάσουν σε Şirince, που σημαίνει “χαριτωμένο”. Και πραγματικά, δεν θα μπορούσε να υπάρχει πιο κατάλληλο όνομα για αυτό το πανέμορφο χωριό.

Η Σωτηρίου, με την αίσθηση της νοσταλγίας και της θλίψης για την πατρίδα της, καταφέρνει να μας μεταφέρει στον Κιρκιντζέ των παλιών χρόνων, εκεί όπου τα σύκα, οι ελιές, τα φρούτα και τα καρύδια καλλιεργούνταν με περίσσια φροντίδα και οι άνθρωποι ζούσαν σε πλήρη αρμονία με τη φύση. Στις σελίδες της, διαβάζουμε για τη ζωή «κοντά στο Θεό», με την υπέροχη θέα των χωραφιών της Εφέσου που εκτείνονταν μέχρι τη θάλασσα, περιτριγυρισμένα από αμπέλια, ελαιώνες και καλλιέργειες καπνού και βαμβακιού. Ακριβώς έτσι, το Şirince σήμερα προσφέρει την ίδια φυσική ομορφιά, με αμπέλια και ελαιόδεντρα που αγκαλιάζουν το χωριό.
Το χωριό σήμερα

Σήμερα, το χωριό διατηρεί την παραδοσιακή του αρχιτεκτονική αναλλοίωτη, με τα διώροφα σπιτάκια να απλώνονται σαν ζωγραφιά στην πλαγιά. Μερικά από αυτά είναι επισκέψιμα, ώστε να μπορεί κανείς να δει από κοντά τη δομή και την ιστορική αισθητική τους. Κάθε νέο κτίσμα υποχρεούται να ακολουθεί την παραδοσιακή γραμμή, καθώς το χωριό προστατεύεται αυστηρά. Οι λιθόστρωτοι, στενοί δρόμοι του είναι σαν πέρασμα σε μια άλλη εποχή – τότε που δεν υπήρχαν αυτοκίνητα, μόνο άλογα και κουβέντες στις αυλές. Στο κέντρο απαγορεύονται τα οχήματα, διατηρώντας άθικτη την αίσθηση του παλιού.

Η τοπική αγορά είναι από τις πιο ξεχωριστές της Τουρκίας. Εκεί θα βρείτε από ολόφρεσκα φρούτα και μυρωδικά μέχρι χειροποίητα σαπούνια, κοσμήματα, υφαντά, γλυκά του κουταλιού, αποξηραμένα φρούτα, και ντόπιο κρασί. Οι μαγαζάτορες θα σας προσφέρουν να δοκιμάσετε πριν αγοράσετε και εσείς μην ντραπείτε, είναι μέρος της εμπειρίας!

Και βέβαια, αν είστε λάτρης του καφέ, μην παραλείψετε να δοκιμάσετε τον τούρκικο καφέ φτιαγμένο με την παραδοσιακή τεχνική: σε τηγάνι με καυτή άμμο. Ο καφές μπαίνει σε μπρίκι και τοποθετείται στην άμμο που ζεσταίνεται σε φωτιά, ελέγχοντας έτσι την ένταση του βρασμού. Το αποτέλεσμα είναι ένας πλούσιος, δυνατός και απολαυστικός καφές.