Η “ΚΛΥΤΑΙΜΝΗΣΤΡΑ” ΤΩΝ ΦΛΑΜΑΝΔΩΝ TG STAN ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΠΛΩΣ ΜΙΑ ΓΥΝΑΙΚΑ ΠΟΥ ΕΚΔΙΚΕΙΤΑΙ

Βασισμένη στο έργο “Αγαμέμνων” του Αισχύλου, η πρωτοποριακή αυτή “Κλυταιμνήστρα” έρχεται από την καταξιωμένη φλαμανδική ομάδα tg Stan, στο Ανοιχτό Θέατρο Παλαιού Ελαιουργείου στην Ελευσίνα, γενέτειρα του κορυφαίου τραγωδού να αμφισβητήσει τις σύγχρονες έμφυλες ταυτότητες και να δώσει φωνή στους σιωπηλούς.

Με τρεις Έλληνες ηθοποιούς, τη Μαρία Σκουλά, τον Αντώνη Αντωνόπουλο και την Ελένη Μολέσκη, τρεις Βέλγους τη Sara Haeck, τον Stijn Van Opstal και τη μικρή Adriana Bakker, δυο χορευτές, τη Synne Enoksen από τη Νορβηγία και τον Joshua Serafin από τις Φιλιππίνες, και τη συμμετοχή της ίδιας της Jolente De Keersmaeker, η “Κλυταιμνήστρα” των tg STAN δημιουργεί ένα απροσδόκητο πολυφωνικό σύνολο.

Συνδυάζοντας λόγο και χορό που ευθυγραμμίζεται με την ελληνική παράδοση της χορωδίας, η παράσταση προβάλλει εμφατικά ένα σημαντικό παράδοξο· οι γυναίκες που κατά την αρχαιότητα σιώπησαν στον πραγματικό κόσμο, κέρδισαν μια δημόσια λειτουργία στα έργα των μεγάλων τραγικών: την ελευθερία να βάζουν τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τα κίνητρά τους σε λέξεις.

Οι tg STAN, ένα από τα σημαντικότερα σύνολα σύγχρονου θεάτρου στην Ευρώπη, με ρηξικέλευθη αισθητική και μακρά πορεία τόσο στο σύγχρονη δραματουργία όσο και στο κλασικό ρεπερτόριο, φέρνουν στην Ελευσίνα μια παράσταση εμβληματική, ρίχνοντας φως σε ένα κρίσιμο πρόσωπο της αισχύλειας τραγωδίας, την Κλυταιμνήστρα.

Η Κλυταιμνήστρα δεν είναι απλώς ένας χαρακτήρας που εκδικείται για τον θάνατο της κόρης της. Είναι η μητέρα όλων των μητέρων, αυτή που ενσαρκώνει τη γυναικεία διαίσθηση και το μη λογικό, ασκώντας θεμελιώδη επίδραση με τον δικό της τρόπο.

Βασισμένη σε μια ιδέα της Jolente De Keersmaeker, ιδρυτικό μέλος της ομάδας και ένα από τα “τρομερά κορίτσια” των ευρωπαϊκών παραστατικών τεχνών, η παράσταση προσεγγίζει τις τρεις διαφορετικές εκδοχές του πρώτου μέρους της Ορέστειας με έναν απροσδόκητο τρόπο: συνδέει το εκπληκτικής ποιητικής δύναμης πρωτότυπο έργο του Αισχύλου με την επιδέξια μετάφρασή του στα αγγλικά από τον Ted Hughes, και το εμβολιάζει με το Λουτρό Αίματος του Αυστριακού συγγραφέα Gustav Ernst, ένα έργο ωμής και διαμελισμένης ποίησης, που ακολούθησε την οπτική της Κλυταιμνήστρας και όχι του Αγαμέμνονα.

Εμείς ρωτήσαμε τους συντελεστές της παράστασης την παρακάτω ερώτηση: Η Κλυταιμνήστρα αρνείται να δεχτεί τα στερεότυπα και επιλέγει να καταπολεμήσει τη βία με τη βία. Αυτόν θεωρεί ως τον μόνο τρόπο να αμφισβητήσει την αδικία σε βάρος των γυναικών και των αθώων πολιτών. Ποιο είναι το βασικό μήνυμα που θέλει να μεταφέρει η δική σας Κλυταιμνήστρα στο κοινό;

Οι απαντήσεις τους ήταν εξόχως ενδιαφέρουσες.

Jolente de Keersmaeker (σκηνοθέτις)

Η Κλυταιμνήστρα επιλέγει να πολεμήσει τη βία με βία, αλλά όχι από ευχαρίστηση, όπως συμβαίνει με τον Αγαμέμνονα. Η βία είναι η μόνη γλώσσα που καταλαβαίνει, επομένως είναι ο μόνος τρόπος για να αμφισβητήσει την αδικία σε βάρος των γυναικών και των αθώων πολιτών. Στο κείμενο λέει: «Σκοτώνοντας την Ιφιγένεια, σκότωνες ό,τι η Ιφιγένεια ήταν μέσα σου, ώστε να μπορείς να σκοτώνεις όλα τα υπόλοιπα». Περιγράφει δηλαδή μια σπείρα ατελείωτων δολοφονιών και παρόλο που δεν θα ενέκρινε ποτέ τη βία, είναι ξεκάθαρο ότι αναγκάζεται να τη χρησιμοποιήσει.

Η ιστορία δείχνει πώς ο μισογυνισμός είναι ακόμα αποδεκτός στη σύγχρονη κοινωνία, όπως ήταν πριν από χιλιάδες χρόνια. Η Κλυταιμνήστρα συχνά περιορίζεται στον ρόλο της μητέρας, της μάγισσας και της άπιστης συζύγου. Αλλά δεν είναι απλώς ένας χαρακτήρας που εκδικείται για τον θάνατο της κόρης της. Είναι η μητέρα όλων των μητέρων, αυτή που ενσαρκώνει τη γυναικεία διαίσθηση και το μη λογικό, ασκώντας θεμελιώδη επίδραση με τον δικό της τρόπο.

Είναι ξεκάθαρο ότι η πίεση που αισθάνεται για τη χρήση βίας είναι πολύ πιο περίπλοκη από την άποψη του Αγαμέμνονα για τη δολοφονία. Ο Αγαμέμνονας δολοφονεί με σκοπό να σκοτώσει. Η Κλυταιμνήστρα δεν προβαίνει στη δολοφονία από εκδίκηση, αλλά επειδή είναι το μόνο μέσο για να σταματήσει επιτέλους η κακοποίηση. Ακριβώς όπως και στο πρωτότυπο ελληνικό κείμενο -και στις διάφορες προσαρμογές- θέλουμε να αμφισβητήσουμε τις σύγχρονες έμφυλες ταυτότητες βουτώντας σε άλλα, λιγότερο εξερευνημένα χαρακτηριστικά.

Sara Haeck (ηθοποιός)

Για μένα, η διαδικασία της μελέτης των διαφορετικών προοπτικών της Κλυταιμνήστρας είναι πιο σημαντική το να καταλήξουμε σε ένα μονομερές μήνυμα. Γιατί σκοτώνει τον άντρα της; Και ποιες είναι οι συνέπειες αυτής της πράξης; Δικαιολογείται να τον σκοτώσει ή αυτό την κάνει ίδια με αυτόν; Πώς εξουδετερώνεις κάτι ή κάποιον; Είναι η μόνη λύση ή υπάρχει άλλος τρόπος; Και αν υπάρχει, πώς θα μοιάζει; Αυτές είναι οι ερωτήσεις που με απασχολούν και τροφοδοτούν τη συζήτηση.

Με αυτή την παράσταση θέλουμε να ρίξουμε φως στις συνθήκες που μετατρέπουν την Κλυταιμνήστρα στο πρόσωπο που γίνεται, να τη γνωρίσουμε πιο στενά και να δημιουργήσουμε έναν πολύ πιο πολυεπίπεδο χαρακτήρα.

Joshua Serafin (χορευτής)

Αυτή η παράσταση προτείνει έναν νέο τρόπο κατανόησης και πλοήγησης στις υπάρχουσες δομές. Θέλουμε να αμφισβητήσουμε τις παραδόσεις, όχι μόνο ως προς το περιεχόμενο του έργου, αλλά ως προς τους τρόπους δημιουργίας τους. Σε ένα πιο ουσιαστικό επίπεδο, θέλουμε να παρουσιάσουμε την Κλυταιμνήστρα από διαφορετικές οπτικές γωνίες, αφήνοντας στην άκρη τον σχεδόν στερεότυπο χαρακτήρα στον οποίο είχε μεταμορφωθεί.

Συμμετείχαμε όλοι σε αυτή τη δημιουργική διαδικασία, διαβάζοντας και επεξεργαζόμασταν κείμενο μαζί, συνεισφέροντας όλοι ό,τι μπορούσαμε σε κάθε βήμα της διαδρομής. Δεν ακολουθήσαμε μία μια πιο παραδοσιακή προσέγγιση όπου ένας σκηνοθέτης λαμβάνει αυτού του είδους τις αποφάσεις. Η παράσταση αμφισβητεί πώς αντιμετωπίζουμε το φύλο, το πώς αυτό αναπαρίσταται και ποια δυναμική εξουσίας προκύπτει από αυτό. Η Κλυταιμνήστρα δεν είναι απλώς η σύζυγος ή ο σύζυγος, δεν είναι απλώς μία γυναίκα, και δεν θέλουμε να τιμωρηθεί επειδή βγήκε από τους παραδοσιακούς ρόλους του φύλου.

Γιατί σκοτώνει τον άντρα της; Και ποιες είναι οι συνέπειες αυτής της πράξης; Δικαιολογείται να τον σκοτώσει ή αυτό την κάνει ίδια με αυτόν; Πώς εξουδετερώνεις κάτι ή κάποιον;

Μαρία Σκουλά (ηθοποιός)

Οι λέξεις έχουν τεράστια δύναμη. Αφηγούνται την ιστορία μας με τον πιο αποκαλυπτικό τρόπο, ερήμην μας. ΟΙ λέξεις που συναντάμε συνεχώς σε αυτό το κείμενο είναι: Ελπίδα και Φόβος. Σαν τα πρόσωπα να κινούνται ανάμεσα σε αυτούς τους δύο πόλους. Και σιωπούν. Και κάπου εκεί πίσω στη μνήμη ένα κορίτσι που θυσιάζεται χωρίς να έχει καν προλάβει να καταλάβει το λόγο. Ο,τιδήποτε ζωντανό οφείλει να εξαλειφθεί για να εξυπηρετήσει τη λαχτάρα για επιβολή.. Ποιος επιθυμεί να ζει σε έναν τέτοιο κόσμο; Αυτή τη ροή η Κλυταιμνήστρα επιθυμεί να διακόψει. Και ο τρόπος που επιλέγει να το κάνει είναι δημιούργημα αυτού του κόσμου, όπως κι εκείνη. Γίνεται “απέραντη” για να χωρέσει μεγαλύτερη δύναμη από αυτή της καταστροφής ώστε να αναχαιτίσει την πορεία της και παρασύρεται μαζί.

Ο,τιδήποτε ζωντανό οφείλει να εξαλειφθεί για να εξυπηρετήσει τη λαχτάρα για επιβολή.. Ποιος επιθυμεί να ζει σε έναν τέτοιο κόσμο; Αυτή τη ροή η Κλυταιμνήστρα επιθυμεί να διακόψει. Και ο τρόπος που επιλέγει να το κάνει είναι δημιούργημα αυτού του κόσμου, όπως κι εκείνη.

Κάπου λέει: “Ο κόσμος είναι τεράστιος. Θέλω να εξαφανιστώ…Απ΄την αρχή ξανά.”

Απ΄την αρχή ξανά; Είναι στα πλαίσια του δυνατού; Μπορούμε να βγούμε από αυτόν τον κύκλο του αίματος; και πώς θα είναι αυτός ο κόσμος για μας;

Αντώνης Αντωνόπουλος (ηθοποιός)

Για μένα κάθε παράσταση είναι ένας διάλογος, μια δημόσια συζήτηση. Μεγαλώνοντας μέσα στην πατριαρχία μπορούμε να δράσουμε χωρίς να τη φέρουμε μέσα μας; Μπορεί η Κλυταιμνήστρα να μην σκοτώσει, να μην κάνει ό,τι θα έκανε ο Αγαμέμνονας ή είναι η μόνη γλώσσα που εκείνος καταλαβαίνει και αναγκαστικά θα οδηγηθεί εκεί;

Από τη μία ακούμε τον Χορό να λέει “Γυναίκα, σαν άνδρας συνετός μιλάς” και από την άλλη η Κλυταιμνήστρα λέει στον Αγαμέμνονα “Σκοτώνοντας την Ιφιγένεια, σκότωνες ό,τι η Ιφιγένεια ήταν μέσα σου, ώστε να μπορείς να σκοτώνεις όλα τα υπόλοιπα”. Δεν ξέρω αν είναι η γυναικεία δύναμη ενάντια στην αντρική ή το νέο ενάντια στο παλαιό ή δύο διαφορετικές προσεγγίσεις ζωής αλλά η Κλυταιμνήστρα εκπροσωπεί μια άλλου είδους δύναμη και στέκεται απέναντι σ’ εκείνη του Αγαμέμνονα. Ίσως το μήνυμα που θέλει να στείλει η δική μας Κλυταιμνήστρα στον κόσμο να είναι η ανάδειξη αυτής της δύναμης.

Ελένη Μολέσκη (ηθοποιός)

Η επιλογή στον τίτλο της παράστασης, Κλυταιμνήστρα αντί Αγαμέμνονας, φανερώνει και τις προθέσεις της. Με την προσθήκη όμως του κειμένου Bloodbath του Gustav Ernst, ενισχύεται αυτό που ενυπάρχει και στον Αισχύλο: οι αντίπαλες δυνάμεις δεν είναι μόνο ο Αγαμέμνονας και η Κλυταιμνήστρα αλλά κι όλα όσα αντιπροσωπεύουν.

Είναι δύο αντίθετα αξιακά συστήματα, δυο αντίθετοι τρόποι σκέψης. Από τη μια ότι είναι ευθύ, αιχμηρό, η δύναμη που συνεχώς κατακτά κι επεκτείνεται, που βλέπει τον κόσμο σε μια γραμμική εξέλιξη προόδου κι από την άλλη η καμπύλη, αυτό που γεννάει, που δημιουργεί, που αναγνωρίζει τα πράγματα χωρίς να τα ορίζει. Το ενδιαφέρον στη μέθοδο των Stan είναι ότι τη διαδικασία επιτρέπει στα ερωτήματα να παραμένουν συνεχώς ανοιχτά, για τους συντελεστές αλλά και το κοινό. Νικάς τη βία με βία ή όχι; Μπορείς να χρησιμοποιήσεις τις μεθόδους αυτού που απορρίπτεις; Πότε δικαιολογείσαι να το κάνεις; Ίσως η δική μας Κλυταιμνήστρα χρησιμοποιήσει βία ίσως και όχι, ίσως και τα δύο…

Χώρος: Ανοιχτό Θέατρο Παλαιού Ελαιουργείου/Πότε: 23 & 24 Ιουλίου /Ώρα έναρξης: 21:00/Τιμές εισιτηρίων: 15€, 8€ (μαθητικό, φοιτητικό, ανέργων, άνω των 65, πολύτεκνοι), Είσοδος δωρεάν για ΑμΕΑ/Διάρκεια: 120 λεπτά/Η παράσταση είναι κατάλληλη για άτομα άνω των 16 ετών/Ο χώρος είναι προσβάσιμος σε ΑμΕΑ/Προπώληση εισιτηρίων εδώ/Ticketservices.gr, 210 7234576, Εκδοτήριο Πανεπιστημίου 39