Η ΝΕΑ ΚΡΙΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ ΕΙΝΑΙ ΕΔΩ ΚΑΙ ΛΕΓΕΤΑΙ ΜΙΚΡΟΒΙΑΚΗ ΑΝΤΟΧΗ

Η αντιβίωση έκανε ‘καριέρα’ για σχεδόν ένα αιώνα ως ο τρόπος που ανακάλυψε η ανθρωπότητα για να απαλλαγεί από βακτηριακές μολύνσεις -εκ των κύριων αιτιών πρόωρων θανάτων προ της εμφάνισης της. Δηλαδή, για να σώζει τις ζωές ανθρώπων που έχουν μολυνθεί από βακτήρια. Όχι από ιούς (από την κοινή γρίπη έως τον Covid-19). Για αυτούς χρειαζόμαστε αντιικά φάρμακα.

Έπαθες μια σύγχυση; Λογικό. Αλλιώς δεν θα υπήρχε το πρόβλημα της υπερσυνταγογράφησης που αποτελεί έναν από τον λόγο που οι αντιβιώσεις δεν ‘λειτουργούν’ πια. Και αυτό στοιχίζει ζωές.

Όπως ανέφερε πρόσφατη έκθεση του αμερικανικού Centers of Disease Control and Prevention (CDC), η αντίσταση στην αντιβίωση είναι η κύρια αιτία θανάτου, παγκοσμίως -με τις χώρες με χαμηλά εισοδήματα να δέχονται τη μεγαλύτερη επιβάρυνση.

Ο λόγος είναι πολυπαραγοντικός. Έχει να κάνει με τις κακές συνήθειες που έχουμε αναπτύξει οι άνθρωποι, την άρνηση της φαρμακευτικής βιομηχανίας να επενδύσει στην έρευνα και την ανάπτυξη νέων αντιβιώσεων και φυσικά, στα ίδια τα βακτήρια που κάνουν ό,τι μπορούν για να επιβιώσουν.

Πώς λειτουργεί το ‘σύστημα’

Η αντιβίωση προκύπτει από τις λέξεις αντί και βίωση. Θα έλεγες πως σημαίνει ‘εναντίον της ζωής’. Δεν θα είχες άδικο. Βλέπεις, τα αντιβιωτικά φάρμακα εστιάζουν στην αλληλεπίδραση δυο οργανισμών διαφορετικών ειδών, με τον έναν να είναι επιβλαβής για τον άλλον.

Οι ουσίες που παράγονται από μικροοργανισμούς που υπάρχουν στη φύση ή παρασκευάζονται σε εργαστήριο και υπάρχουν στα αντιβιωτικά, έχουν ως στόχο να σταματήσουν την ανάπτυξη ή/και τη ζωή φλεγμονώδους αντίδρασης που προκαλούν μικρόβια -με την επίδραση τους σε ένα σημείο ή οργανικό μας σύστημα, όπου δεν υπάρχουν φυσιολογικά.

Όλο αυτό λέγεται λοίμωξη.

Η λοίμωξη μπορεί να συμβεί

1. ως αποτέλεσμα εισβολής μικροοργανισμών από το εξωτερικό περιβάλλον (εξωγενής λοίμωξη) και
2. ως αποτέλεσμα υπερβολικής ανάπτυξης της φυσιολογικής χλωρίδας του οργανισμού (ενδογενής λοίμωξη).

Όταν μολυνόμαστε από παθογόνο μικροοργανισμό, λεγόμαστε ξενιστές. Τα αντιβιοτικά καταστρέφουν το μικρόβιο, χωρίς να κάνουν κακό στους ξενιστές.

Για την ιστορία, η μόλυνση είναι η παρουσία μικροβίων εκεί που δεν υπάρχουν φυσιολογικά, χωρίς όμως, να προκαλούν φλεγμονή. Και όλα αυτά μπορείτε να τα διαβάσετε πιο αναλυτικά σε σχετικό σύνδεσμο του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας.

Έως το 1928 όταν ο Alexander Fleming άλλαξε για πάντα την ιατρική –με την ανακάλυψη της πενικιλλίνης– ο υποσιτισμός και οι λοιμώξεις ήταν οι κύριες αιτίες πρώιμου θανάτου. Δεν υπήρχε γιατριά για την πνευμονία, τη γονοροία και το ρευματικό πυρετό και τα νοσοκομεία ήταν γεμάτα με ανθρώπους που είχαν μόλυνση του αίματος -από μια αμυχή ή ένα κόψιμο. Οι γιατροί δεν είχαν τρόπο να βοηθήσουν.

Από τη σωτηρία στη μικροβιακή αντοχή

Ο Σκοτσέζος γιατρός και μικροβιολόγος είχε γεμίσει σταφυλόκοκκο, όταν μύκητας μπήκε στο σπίτι του το καλοκαίρι του 1927. Άρχισε να δοκιμάσει πιθανούς τρόπους ‘εκτέλεσης’ και ανακάλυψε μύκητα που έκανε τη δουλειά. Ήταν ο penicillium -εξ ου και η πενικιλλίνη.

Το πρώτο αντιβιοτικό της ιστορίας δοκιμάστηκε το ’40. Μειώθηκαν κατακόρυφα οι θάνατοι και οι ασθένειες από λοιμώδεις νόσους και έγιναν πιο ασφαλή τα χειρουργεία -όπου έως τότε έκαναν πάρτι οι μικροοργανισμοί, με τις συνθήκες υγιεινής να είναι ανύπαρκτες.

Για να καταλάβεις, έρευνα του 2019 ενημέρωσε ότι τα αντιβιοτικά αύξησαν κατά 20+ χρόνια το προσδόκιμο ζωής.

Χρόνια μετά διαπιστώθηκε πως πολλοί είχαν αναπτύξει μικροβιακή αντοχή. Κοινώς, δεν τους ‘έπιαναν’ τα φάρμακα. Αυτό συνέβαινε γιατί, όπως αποκαλύφθηκε, τα βακτήρια εξελίσσονται συνεχώς, ώστε να ‘αποκρούσουν’ τις ουσίες που προορίζονται για να τα σκοτώσουν.

Καθώς μεταλλάσσονται, ορισμένα αναπτύσσουν την ικανότητα να καταπολεμούν διαφορετικά τα αντιβιοτικά, μέσω του πολλαπλασιασμού και της εξάπλωσης της αντίστασης. Έτσι προκύπτουν τα σούπερ βακτήρια (τα λένε και υπερβακτήρια). Σταδιακά λοιπόν, τα αντιβιοτικά άρχισαν να γίνονται λιγότερο αποτελεσματικά και οι γιατροί να έχουν λιγότερες λύσεις.

Θα υποθέτεις πως έγινε μια αντικατάσταση, προσαρμοσμένη στις εξελίξεις. Δώσε μου δυο λεπτά και θα σου εξηγήσω τι ήταν αυτό που όντως, συνέβη.

Αυτό που ονομάστηκε ‘μικροβιακή αντοχή‘ (ή αντοχή στην αντιβίωση ή αντοχή στα φάρμακα) βοηθήθηκε και από την υπερκατανάλωσης (ο οργανισμός και τα βακτήρια συνήθιζαν στην ουσία και την ‘ακύρωναν’) και ως προς αυτό βοήθησε και η υπερσυνταγογράφηση.

Έχει εκτιμηθεί πως το 50% των αντιβιοτικών που συνταγογραφούνται, δεν χρειάζονται (πχ γρίπη και κρυολόγημα) ή/και δεν είναι όσο αποτελεσματικά πιστεύουμε.

Για αυτό αυξήθηκαν οι νοσοκομειακές λοιμώξεις

Από το 2013, οι ειδικοί προειδοποιούσαν πως πλησιάζουμε επικίνδυνα στην εποχή που τα αντιβιοτικά θα γίνουν σε μεγάλο βαθμό άχρηστα για πλήθος προβλημάτων υγείας -με τη λίστα να περιλαμβάνει τη φυματίωση και τις λοιμώξεις του ουροποιητικού.

Η αντίσταση στα αντιβιοτικά ήταν ήδη ιδιαίτερα θανατηφόρα, για ασθενείς σε νοσοκομεία και γηροκομεία, καθώς και για εκείνους με αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα.

Τη σήμερον ημέρα απειλούν όσους υποβάλλονται σε κοινές σύγχρονες χειρουργικές επεμβάσεις και θεραπείες -πχ αντικαταστάσεις γόνατος, καισαρική, μεταμοσχεύσεις οργάνων και θεραπείες καρκίνου. Συνήθεις νοσοκομειακές διαδικασίες αναμένεται επίσης, να γίνουν πιο επικίνδυνες, καθώς αυξάνεται ο κίνδυνος εμφάνισης λοιμώξεων -και δη αυτών που αποκτώνται στα νοσοκομεία.

Το CDC είχε κατηγοριοποιήσει -σε λίστα με απειλές από ανησυχητικές έως επείγουσες- 18 παθογόνους μικροοργανισμούς. Ακόμα δεν διαθέτει δεδομένα για 9 από αυτά τα μικρόβια -εξ αυτών πολλά διαδίδονται εκτός νοσοκομείων.

Τα δεδομένα δεν υπάρχουν, γιατί τα συστήματα επιτήρησης δεν ήταν σε θέση να λειτουργήσουν και να μας τα παρέχουν κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Γεγονός που είναι ανησυχητικό για τους ανθρώπους.

Σκέψου πως μόνο τον πρώτο χρόνο της πανδημίας, οι νοσοκομειακές λοιμώξεις αυξήθηκαν για τρία από τα πέντε ανθεκτικά βακτήρια και μύκητες, εξ όσων αποτελούν τις μεγαλύτερες απειλές για την ανθρώπινη υγεία. Το μεγαλύτερο άλμα το έκανε το -ανθεκτικό στην καρβαπενέμη- ακινητοβατκήριο, το οποίο προκαλεί πνευμονία και λοιμώξεις πληγών, κυκλοφορίας του αίματος και ουροποιητικού συστήματος συχνά, μεταξύ ασθενών σε μονάδες εντατικής θεραπείας.

Το 2020, οι σχετικές νοσοκομειακές λοιμώξεις αυξήθηκαν κατά 78%, με 7.500 περιστατικά και 700 θανάτους -πάντα σύμφωνα με την έκθεση του CDC.

Υπήρξε και αύξηση 60% στις νοσοκομειακές λοιμώξεις από ένα θανατηφόρο ζυμομύκητα που ονομάζεται Candida auris, όπως και σημειώθηκε αύξηση 35% στις νοσοκομειακές λοιμώξεις, από -ανθεκτικά στην καρβαπενέμη- εντεροβακτηρίδια (carbapenem-resistant enterobacteriaceae -CRE), γνωστά και ως ‘βακτήρια εφιάλτης‘. Πρόκειται για μεγάλη ομάδα βακτηρίων που προκαλεί μεγάλη ανησυχία, για ασθενείς που χρειάζονται

• καθετήρες και άλλες συσκευές,
• μακροχρόνιες θεραπείες ορισμένων αντιβιοτικών και
• μακροχρόνιες παραμονές στο νοσοκομείο.

Τα υπερβακτηρίδια είναι ανθεκτικά σε όλα ή σχεδόν σε όλα τα αντιβιοτικά, σκοτώνουν έως και τους μισούς ασθενείς που προσβάλλονται από λοιμώξεις της κυκλοφορίας του αίματος και μπορούν να μεταφέρουν την αντίσταση τους στα αντιβιοτικά, σε άλλα σχετικά βακτήρια -καθιστώντας τα δυνητικά μη θεραπεύσιμα.

Γιατί δεν υπάρχουν νέα αντιβιοτικά

Οι λόγοι της κρίσης των αντιβιοτικών αφορούσαν και την κατά 78% μείωση των ερευνών που κάνουν οι φαρμακευτικές, από το 1990 έως σήμερα. Πέραν του ότι χρειάζονται πολλά χρόνια για την έρευνα και την ανάπτυξη ενός νέου αντιβιοτικού (τα περισσότερα συστατικά αποτυγχάνουν), πρόκειται για είδος που δεν πουλάει τις ποσότητες των φαρμάκων που πρέπει να λαμβάνονται καθημερινά. Οπότε για αυτούς που έχουν λαμβάνειν, δεν είναι προτεραιότητα.

Σε κάθε περίπτωση, από το 1962 έως το 2000 δεν εγκρίθηκε από τον Οργανισμό Φαρμάκων και Τροφίμων των ΗΠΑ έστω μια νέα μεγάλη κατηγορία αντιβιοτικών, για τη θεραπεία κοινών και θανατηφόρων λοιμώξεων.

Έκθεση των Ηνωμένων Εθνών αποκάλυψε ότι για να φτιαχτούν όσα πήγαιναν λάθος σε αυτόν τον τομέα, θα χρειαζόταν επένδυση από 1.5 έως 2.000.000.000 δολάρια το χρόνο. Είναι τα χρήματα που ξοδεύουν οι Αμερικανοί μέσα σε λίγους μήνες, σε χαρτί τουαλέτας.

Το 2019 μελέτη που έγινε στις ΗΠΑ αποκάλυψε πως κάθε 15 λεπτά ένας πολίτης χάνει τη ζωή του από μόλυνση που δεν μπορεί να γιατρέψει αντιβίωση.

Τονίστηκε ότι αν δεν λαμβάνονταν άμεσα μέσα, οι 70.000 άνθρωποι που πέθαιναν από μικροβιακή αντοχή εκείνο το έτος σε όλον τον κόσμο, θα γίνονταν 10.000.000 έως το 2050.

Η πανδημία έκανε ακόμα χειρότερο το πρόβλημα. Για την ακρίβεια, έκανε εξέχουσας σημασίας την υπάρχουσα απειλή.

Από το 2019 έως το 2020 οι θάνατοι που σχετίζονται με νοσοκομεία και οι λοιμώξεις από επτά παθογόνους παράγοντες, αυξήθηκαν κατά 15%. Αντιστοιχούσαν στο 40% όσων κατέληξαν.

Από τον Μάρτιο έως τον Οκτώβριο του 2020, σχεδόν το 80% των ασθενών με Covid-19 που νοσηλεύτηκαν, έλαβαν αντιβιοτικά. Ναι, διάβασες στην αρχή πως τα αντιβιοτικά δεν ‘σκοτώνουν’ ιούς, αλλά βακτήρια. Παρ’ όλα αυτά, οι γιατροί τα συνταγογραφήσουν για να θεραπεύσουν ή να προστατεύσουν από δευτερογενείς λοιμώξεις, ειδικά δεδομένου ότι η παραμονή στο νοσοκομείο μπορούσε να έχει μεγάλη διάρκεια.

Την ίδια ώρα, υπήρχαν σοβαρές ελλείψεις σε προσωπικό και προστατευτικό εξοπλισμό. Όσοι -εξαντλημένοι- είχαν μείνει να βοηθούν τους ασθενείς, δυσκολεύονταν να ακολουθήσουν τα πρωτόκολλα πρόληψης και ελέγχου των λοιμώξεων. Εν τω μεταξύ, οι περισσότεροι επαγγελματίες που ασχολούνταν με αυτές, κλήθηκαν να βοηθήσουν στη φροντίδα ασθενών με κορονοϊό. Μπορείς να καταλάβεις λοιπόν, τι έγινε.

Η Washington Post το συνόψισε, εξηγώντας ότι δεν ήταν λίγοι οι ασθενείς με Covid που γλίτωναν από αυτόν και πέθαιναν από αντοχή στα φάρμακα για τη μόλυνση.

Το Vox είχε αποκαλύψει τον περασμένο Φλεβάρη ότι η αντοχή στα αντιβιοτικά έφτασε στο σημείο κρίσης και πως ο κόσμος έπρεπε να αντιδράσει. Τι έγινε; Όχι πολλά. Αλλά δεν θέλω να αγχώνεσαι -άλλοι πρέπει να το κάνουν αυτό.

Είναι ένα πρόβλημα που λύνεται

Οι επαγγελματίες που γνωρίζουν το θέμα, διαβεβαιώνουν πως μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τη φαρμακευτική αντοχή. Στην πρόσφατη ανάλυση του, το CDC ζητά να διπλασιαστούν οι στρατηγικές που γνωρίζουμε ότι λειτουργούν. Παραδείγματος χάριν, η πρόληψη των νοσοκομειακών λοιμώξεων και η εκπαίδευση ιατρών για το πότε είναι κατάλληλο να χορηγούνται αντιβιοτικά και πότε δεν είναι.

Σίγουρα θα χρειαστούν επενδύσεις στην έρευνα νέων αντιβιοτικών. Αν θα γίνουν; Αυτό θα εξαρτηθεί από το αν οι κυβερνήσεις θα ασχοληθούν με το θέμα που αφορά όλον τον κόσμο και το κάνουν προτεραιότητα. Διαφορετικά “ο αριθμός των νεκρών μπορεί να πρέπει να αυξηθεί πάρα πολύ, προτού μια κρίσιμη μάζα ανθρώπων αρχίσει να παρατηρεί, να νοιάζεται και να κινητοποιείται. Κάποια στιγμή θα υπάρξει αντίδραση. Το ερώτημα είναι πόσοι άνθρωποι θα πρέπει να πεθάνουν για να προκύψει”, επισήμανε στο Vox ο καθηγητής του Boston University, με ειδίκευση στην αντοχή στα αντιβιωτικά, Kevin Outterson.