Η “ΜΠΕΡΔΕΜΕΝΗ” ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΠΟΥΤΙΝ ΜΕ ΤΟΝ ΓΚΟΡΜΠΑΤΣΟΦ

“Μερικές φορές ο χειρότερος εφιάλτης σου, στέκεται ακριβώς πίσω σου”. Με αυτή την ατάκα συνόδευσε τη φωτογραφία που ανάρτησε στο Twitter ο Αμερικανός πολιτικός επιστήμονας και συγγραφέας, Ian Arthur Bremmer, με αφορμή την είδηση του θανάτου του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Η φωτογραφία απεικονίζει τον τελευταίο ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης, με τον νυν πρόεδρο της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν.

Η αλήθεια είναι πως οι δύο πολιτικοί είχαν μια “περίπλοκη” σχέση. Ο Γκορμπατσόφ είχε μάλιστα παρέμβει όταν η Ρωσία αποφάσισε τελικά να αρχίσει την εισβολή της στην Ουκρανία, πριν από μερικούς μήνες. “Δεν υπάρχει τίποτε πιο πολύτιμο στον κόσμο από τις ανθρώπινες ζωές. Οι διαπραγματεύσεις και ο διάλογος στη βάση του αμοιβαίου σεβασμού και της αναγνώρισης των συμφερόντων, είναι ο μόνος δυνατός τρόπος επίλυσης των πιο έντονων αντιφάσεων και προβλημάτων”, δήλωνε με νόημα ο 91χρονος Γκορμπατσόφ.

Ο Γκορμπατσόφ είχε επαινέσει αρχικά τον Πούτιν για την “ενίσχυση του ρωσικού Κράτους”, μετά την ηγεσία του Μπόρις Γέλτσιν, αλλά σύντομα ανασκεύασε. “Είναι ίσως κατανοητό πως κατά τη πρώτη περίοδο ηγεμονίας του χρησιμοποίησε συγκεκριμένες αυταρχικές μεθόδους, αλλά το να παγιώνεις τις απολυταρχικές μεθόδους ως πάγια πολιτική για το μέλλον, είναι λάθος. Είναι σίγουρα λάθος”, έλεγε ο ίδιος το 2011 σε συνέντευξή του. Την ίδια χρονιά, είχε συμβουλέψει μάλιστα δημόσια τον Πούτιν να παραιτηθεί.

“Όπου κι αν πάτε, σε χώρες που έχουν ηγέτες που κυβερνούν για 20 χρόνια ή περισσότερο, βλέπετε πως το μόνο που έχει σημασία για αυτούς είναι το πώς θα κρατηθούν στην εξουσία”, σημείωνε με νόημα.

Ο Γκορμπατσόφ άλλωστε συνεργάστηκε το 2006 με τον ρώσο ολιγάρχη και πολιτικό Αλεξάντρ Λέμπεντεφ, εξαγοράζοντας την αντιπολιτευόμενη εφημερίδα “Νόβαγια Γκαζέτα”, μέσα από την οποία άσκησε πολλές φορές κριτική για τους χειρισμούς της κυβέρνησης. Το 2013 είχε ζητήσει από τον Πούτιν “να αλλάξει το στυλ του” και “να ακούσει περισσότερο τον λαό του”. “Στην αρχή τον υποστήριζα αλλά πλέον οι σχέσεις μας δεν είναι οι ίδιες”, παραδεχόταν.

Το 2016 εμφανίστηκε μάλιστα ακόμη πιο επικριτικός έναντι της πολιτικής που εφαρμόζει ο πρόεδρος της Ρωσίας. Σε άρθρο του που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό TIME, χαρακτήριζε τις πολιτικές του Πούτιν ως ένα “εμπόδιο για τη πρόοδο”, ενώ επέκρινε την απόφασή του να διεκδικήσει τη προεδρία για τρίτη φορά και τον κατηγόρησε ότι “δημιουργεί μια ψευδαίσθηση σταθερότητας και ευημερίας”. Παρόλα αυτά, ο Γκορμπατσόφ είχε υποστηρίξει τη προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσία το 2014, ενώ ήταν πολύ προσεκτικός ως προς τη κριτική που ασκούσε σχετικά με τους χειρισμούς για την εξωτερική πολιτική της Μόσχας. Το 2015 επίσης, είχε ταχθεί υπέρ της έναρξης των ρωσικών στρατιωτικών επιχειρήσεων της Ρωσίας στη Συρία, προς υποστήριξη του καθεστώτος του Μπασάρ αλ Άσαντ.

Σχολιάζοντας τον θάνατο του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ο απερχόμενος πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας, Μπόρις Τζόνσον, έκανε μια σύγκριση ανάμεσα στον Πούτιν και τον Γκορμπατσόφ, χαιρετίζοντας τις πολιτικές αποφάσεις του δεύτερου. “Σε μια εποχή επιθετικότητας του Πούτιν στην Ουκρανία, η ακούραστη θέλησή του (Γκορμπατσόφ) να ανοίξει τη σοβιετική κοινωνία, παραμένει ακόμη ένα παράδειγμα για όλους μας”, ανέφερε σχετικά.

Ο Πούτιν, από τη δική του πλευρά, είχε ασκήσει σκληρή κριτική για τη πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, υπό την ηγεσία του Γκορμπατσόφ. “Πρώτα και κύρια αξίζει να αναγνωρίσουμε ότι η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης ήταν η μεγαλύτερη γεωπολιτική καταστροφή του αιώνα”, είχε δηλώσει το 2005. “Για τον ρωσικό λαό, ήταν μια γνήσια τραγωδία. Δεκάδες εκατομμύρια συμπολίτες μας, συμπατριώτες μας, βρέθηκαν πέραν από τις παρυφές της ρωσικής επικράτειας”, είπε τότε, ενώ προσφάτως είχε επανέλθει σε αντίστοιχες δηλώσεις πριν επιτεθεί στην Ουκρανία.

Πέρυσι, στα 90α γενέθλια του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ο Βλ. Πούτιν τον χαρακτήρισε ως προσωπικότητα παγκόσμιας κλάσης. “Δικαίως θεωρείται ως ένας από τους εξαιρετικούς, καθόλου συνηθισμένους ανθρώπους, που άσκησαν τεράστια επιρροή στη πορεία της εθνικής μας οικονομίας αλλά και στην παγκόσμια ιστορία”, είχε γράψει ο νυν πρόεδρος της χώρας σε συγχαρητήριο τηλεγράφημα που δημοσίευσε το Κρεμλίνο.

Το τέλος της πολιτικής Γκορμπατσόφ

Σε δημοσίευμά του ο Guardian, στέκεται πάντως στο τέλος της πολιτικής Γκορμπατσόφ, όπως εκφράζεται πλέον από την ηγεσία της χώρας. Ο αναλυτής Julian Borger σημειώνει με νόημα, πως ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ έζησε αρκετά για να δει όλα όσα είχε προσπαθήσει να πετύχει να καταρρέουν, ή να ανατινάζονται.

Η εποχή της εξομάλυνσης της κρίσης και του ελέγχου των εξοπλισμών ανάμεσα σε Ουάσινγκτον και Μόσχα αποτελεί παρελθόν και έχει πλέον αντικατασταθεί από τον αιματηρό πόλεμο στην Ουκρανία, έναν πόλεμο στον οποίο τα οπλικά συστήματα του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ βρίσκονται απέναντι σε εκείνα των ρωσικών δυνάμεων, με τον κίνδυνο ακόμη και για πυρηνικό ατύχημα, να είναι ορατός.

Ο Guardian θυμίζει πως όταν παραιτήθηκε ο Γκορμπατσόφ στα τέλη του 1991, τα νατοσοβιετικά σύνορα δεν ήταν πλέον σημείο ανάφλεξης. Το ΝΑΤΟ απέσυρε όλα τα στρατεύματα εκτός από μερικές χιλιάδες, αρκετά πίσω στα ανατολικά, και ο τρόμος του Ψυχρού Πολέμου έμοιαζε να γίνεται ένα κεφάλαιο της Ιστορίας. Στον απόηχο όμως του πολέμου στην Ουκρανία, το ΝΑΤΟ πλέον έχει κινητοποιήσει τα στρατεύματά του στα ανατολικά, με 40.000 στρατιώτες σε πλήρη ετοιμότητα και με στόχο ο αριθμός αυτός να ανέλθει στους 300.000.

Το δημοσίευμα σημειώνει πως δημοσιογράφοι που βρίσκονταν κοντά στον πρώην πρόεδρο, ανέφεραν πως εκείνος ήταν “πολύ αναστατωμένος” εξ αιτίας της έναρξης του πολέμου. “Οι μεταρρυθμίσεις του, οι πολιτικές, όχι οι οικονομικές, καταστράφηκαν όλες. Τέλος, μηδέν, στάχτες”, ανέφερε ο δημοσιογράφος Alexei Venediktov, μιλώντας στη ρωσική έκδοση του Forbes.

Ο πρώην διερμηνέας του Γκορμπατσόφ, Pavel Palazhchenko, ο οποίος εργάζεται στο Gorbachev Center, είπε στο Fox News δύο ημέρες πριν από την εισβολή: “Ανέκαθεν προειδοποιούσε για τη τροπή που θα μπορούσαν να πάρουν τα πράγματα στην Ουκρανία, αλλά πάντα έκανε ό,τι μπορούσε για να φέρουμε αυτά τα δύο έθνη πιο κοντά αντί να φτάσουμε στη συνέχιση αυτού του ρήγματος που βλέπουμε τώρα να διευρύνεται. Επομένως για αυτόν, ο,τι γίνεται αυτές τις μέρες είναι τραγικό”.

Ο Γκορμπατσόφ ήταν υπέρμαχος του ελέγχου των εξοπλισμών και συζήτησε ακόμη και την πιθανή εξάλειψη των πυρηνικών όπλων με τον Ρόναλντ Ρίγκαν, στη σύνοδο κορυφής του Ρέικιαβικ το 1986. Όπως σημειώνει ο Guardian, αυτή τη στιγμή και οι δύο υπερδυνάμεις εκσυγχρονίζουν τα οπλοστάσια τους και ο ίδιος ο Πούτιν έχει κάνει αναφορές στα πυρηνικά όπλα. Φέτος μάλιστα, ο αριθμός των πυρηνικών κεφαλών σε όλο τον κόσμο θα αυξηθεί για πρώτη φορά μετά τον Ψυχρό Πόλεμο.

“Οι τελευταίες ημέρες της Σοβιετικής Ένωσης υπό την ανοιχτή πολιτική του glasnost, όπως εκφράστηκε από τον Γκορμπατσόφ, ήταν πιο ευνοϊκές για την ελευθερία της έκφρασης από τη Ρωσία του Πούτιν, όπου κάθε κριτική μπορεί να επιφέρει ποινή φυλάκισης”, σχολιάζει ο Julian Borger. Σημειώνει πως ο ραδιοφωνικός σταθμός του Venediktov έκλεισε και ο ίδιος έχει δεχθεί απειλές για τη ζωή του.

Αναφέρει ακόμη πως ο Γκορμπατσόφ έκλεισε τα gulag, την ώρα που ο κορυφαίος αντίπαλος του Πούτιν, Αλεξέι Ναβάλνι, “μαραζώνει στην απομόνωση έχοντας επιζήσει από δηλητηρίαση”.

Ο θάνατος του Γκορμπατσόφ ως “ευκαιρία” για τον Πούτιν

Από τη δική του μεριά, το Bloomberg εκτιμά πως ο Πούτιν θα στρέψει τον θάνατο του Γκορμπατσόφ προς το δικό του συμφέρον.

“Για πολλούς, ειδικά εκτός Ρωσίας, είναι ο μεταρρυθμιστής που η Δύση βρήκε για να μπορεί να “συναλλάσσεται”, όπως έλεγε η Μάργκαρετ Θάτσερ. Λίγοι περίμεναν αυτή την τροπή των γεγονότων όταν ανέβηκε στην εξουσία το 1985, σε ηλικία 54 ετών, καθώς ήταν ένας άνθρωπος του Κόμματος που εν τέλει αποδείχτηκε ότι έμοιαζε περισσότερο με “δυτικό” πολιτικό. Για πολλούς, σε πρώην κράτη της ΕΣΣΔ, ήταν ο ηγέτης που δεν κλιμάκωσε τις εντάσεις και επέτρεψε στην Ιστορία να αποκλιμακωθεί ειρηνικά, με τη Πτώση του Τείχους. Ωστόσο, για τους “σκληροπυρηνικούς”, αλλά και για τους νυν οπαδούς του Πούτιν, ήταν ο υπεύθυνος για την απώλεια μιας αυτοκρατορίας”, σημειώνει το Bloomberg.

Το Bloomberg αναφέρει ακόμη πως εντός της “μεταρρύθμισης” του Γκορμπατσόφ, ο τότε πράκτορας της KGB στη Δρέσδη, Βλ. Πούτιν, έβλεπε μια αδυναμία. “Είχα την αίσθηση πως η χώρα δεν υπήρχε πια, ότι εξαφανιζόταν”, έγραφε ο ίδιος αργότερα.

Πλέον φαίνεται πως το δόγμα του Κρεμλίνου, έχει αλλάξει οριστικά. Υπενθυμίζει διαρκώς τη κατάρρευση και την “ταπείνωση” με τις οικονομικές συνέπειες της δεκαετίας του 1990. “Ο Γκορμπατσόφ σεβόταν τους εξωτερικούς χειρισμούς του Πούτιν εντός της περίπλοκης πολιτικής της Ρωσίας, αν και αποδοκίμαζε τις ένοπλες συγκρούσεις. Σήμερα, ο Πούτιν θα αποτίσει φόρους τιμής, αλλά οι μεταρρυθμίσεις του θα παραμεριστούν ακόμη πιο εύκολα, όσες έχουν μείνει. Ο Πούτιν καταλαβαίνει πολύ καλά ότι οι πολιτικοί θάνατοι και οι κηδείες δεν αφορούν καθόλου τους νεκρούς. Αποτελούν μια μεγάλη ευκαιρία για να ξαναδιηγηθείς την ιστορία και να προβάλεις τη δύναμη”, τονίζει το Bloomberg.

“Ο Πούτιν προωθεί μια σοβιετικής έμπνευσης, εθνική μυθολογία με αοριστίες, και πλέον βρίσκει μια ευκαιρία για να αποσπάσει τη προσοχή από την αντεπίθεση του Κιέβου”, τονίζει το Bloomberg, διαβλέποντας πως η κυριαρχική πολιτική του Πούτιν εκτός συνόρων, θα συνεχιστεί στη λογική όχι μιας Σοβιετικής Ένωσης 2.0, αλλά σε μια νέα μορφή “Ρωσικής Αυτοκρατορίας”, ακόμη κι αν ο ίδιος δεν αποδέχεται επισήμως τον όρο.

Ο Πούτιν αντιπαθεί άλλωστε τον όρο “Σοβιετική Ένωση” μιας και πιστεύει πως και αυτή η περίοδος ήταν τραυματική για τη Ρωσία, προσπαθώντας να παρουσιάσει το δικό του “αφήγημα” απέναντι στη Δύση.

“Άλλαξε την Ιστορία, αλλά ο “ρομαντισμός” του για τη Δύση δεν εκπληρώθηκε”

Επισήμως, το Κρεμλίνο χαρακτήρισε πάντως τον πρώην ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης ως μια πολιτική προσωπικότητα που άλλαξε τον ρου της Ιστορίας, “αλλά ο “ρομαντισμός” του για τις προοπτικές μιας επαναπροσέγγισης με τη Δύση δεν εκπληρώθηκε”.

“Ο Γκορμπατσόφ ήταν ένας πολιτικός και μια πολιτική προσωπικότητα που είχε τεράστια επίδραση στον ρου της παγκόσμιας Ιστορίας. Ηγήθηκε της χώρας μας στη διάρκεια μιας περιόδου πολύπλοκων, δραματικών αλλαγών, και μεγάλων προσκλήσεων στην εξωτερική πολιτική, οικονομικών και κοινωνικών”, ανέφερε ο πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν σε συλλυπητήριο τηλεγράφημα που έδωσε στη δημοσιότητα το Κρεμλίνο.

Ο Πούτιν, που υπηρετούσε στην KGB, την υπηρεσία ασφαλείας της Σοβιετικής Ένωσης, όταν ο Γκορμπατσόφ ήταν στην εξουσία, είπε πως ο πρώην ηγέτης είχε “αντιληφθεί βαθιά” πως το σοβιετικό σύστημα έπρεπε να μεταρρυθμιστεί και “αγωνίστηκε για να προσφέρει τις λύσεις του σε επείγοντα προβλήματα”.

Μιλώντας σε ένα φόρουμ στη Μόσχα, ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκόφ είπε πως οι ελπίδες του Γκορμπατσόφ για ένα “ειδύλλιο” με τη Δύση ήταν αδικαιολόγητες και έπρεπε να διορθωθούν υπό την ηγεσία του Πούτιν.

“Ήθελε ειλικρινά να πιστέψει πως ο Ψυχρός Πόλεμος θα τελείωνε, και πως θα οδηγούσε σε μια περίοδο αέναου ειδυλλίου ανάμεσα σε μια νέα Σοβιετική Ένωση και τον κόσμο, τη Δύση”, είπε ο Πεσκόφ.

“Ο ρομαντισμός δεν δικαιολογείτο. Δεν υπήρξε καμία ρομαντική περίοδος, ο μήνας του μέλιτος δεν εκπληρώθηκε και η αιμοδιψία των αντιπάλων μας έδειξε το πρόσωπό της. Είναι καλό ότι το συνειδητοποιήσαμε εγκαίρως και το κατανοήσαμε”.