Ο Τίτος Γουβέλης είναι έτοιμος να υπερασπιστεί το έργο του Μπραμς με όλη του την ψυχή

Ο αγαπημένος κοινού και κριτικών πιανίστας Τίτος Γουβέλης συμμετέχει στο Φεστιβάλ Μουσικής Δωματίου Χανίων. Μιλά στο NEWS 24/7 για το πάθος του, τη μουσική, και τον Μπραμς, μουσική, και εμβαθύνει σε όλα όσα πρόκειται να ακούσουμε στο φεστιβάλ.

ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΡΑΜΠΕΛΑΣ
21 Αυγούστου 2022 07:29

Σε κάθε του εμφάνιση κερδίζει τους θεατές, ανεβάζοντας κάθε φορά τον πήχη των προσδοκιών τους ακόμα πιο ψηλά. Ο λόγος για τον αγαπημένο κοινού και κριτικών Τίτο Γουβέλη ο οποίος αποτελεί – μεταξύ άλλων – σταθερό συνεργάτη του Φεστιβάλ Μουσικής Δωματίου Χανίων που φέτος κλείνει τα δέκα του χρόνια. Η μουσική αυτή γιορτή της Κρήτης τιμά φέτος με ένα εκτενές αφιέρωμα τον μεγάλο ρομαντικό Γιοχάνες Μπραμς και κορυφώνεται με την εορταστική συναυλία την 1η Σεπτεμβρίου στον αρχαιολογικό χώρο της Απτέρας που πραγματοποιείται σε συνεργασία με την Περιφέρεια Κρήτης.

Με αυτή την αφορμή ο αναγνωρισμένος πιανίστας, μουσικολόγος και καθηγητής, λίγες μέρες πριν ανοιξει αυλαία Φεστιβάλ μιλά στο NEWS 24/7 για το αγαπημένο του θέμα, τη μουσική, και εμβαθύνει σε όλα όσα πρόκειται να ακούσουμε φέτος σε ένα από τα πιο προσεγμένα φεστιβάλ του καλοκαιριού:

Γιατί αποφασίσατε να ερμηνεύσετε τέσσερα χέρια με τον Βασίλη Βαρβαρέσο; Ποιες προϋποθέσεις πρέπει να υπάρχουν -γενικότερα- για να δεχτείτε αυτήν τη στενή σύμπραξη; Προκειμένου να επιτύχει η συνερμηνεία εκτός από δυνατή χημεία και γνώση των δυνατοτήτων «του άλλου», ποιες άλλες προϋποθέσεις θα πρέπει να υπάρχουν;

«Η αλήθεια είναι πως αυτή τη συνύπαρξη με τον Βασίλη την επεδίωξα και είμαι ειλικρινά ευτυχής που κατέστη εφικτή. Και αυτό, διότι τον εκτιμώ απεριόριστα ως πιανίστα και έχω την εδραία πεποίθηση πως οι μουσικές μας ταυτότητες, αν και διαφορετικές, μπορούν να συνδυαστούν και να συνυπογράψουν μία ερμηνεία πλήρη. Και οι δυο μας άλλωστε έχουμε πέραν της σολιστικής μας δράσης μακρά θητεία στη μουσική δωματίου και, το κυριότερο, έχουμε κάτι κοινό που είναι ιδιαίτερα σημαντικό: την ευελιξία του να αφουγκραζόμαστε τις προθέσεις των συμπαικτών μας και να τις διυλίζουμε αυτόματα, όχι απλά για να προσαρμοστούμε παθητικά σε αυτές αλλά για να λειτουργήσουν δημιουργικά ως αφορμές να φέρουμε στην επιφάνεια τις καλύτερες πτυχές της μουσικότητάς μας.»

Το φετινό Φεστιβάλ είναι αφιερωμένο στον Μπραμς. Ποια θα λέγατε ότι είναι η συμβολή του στο ρεπερτόριο και την εξέλιξη της μουσικής δωματίου;

«Η μουσική δωματίου γεννήθηκε από την απόλαυση του να κάνει κανείς μουσική μαζί με άλλους, συχνά στο πλαίσιο κοινωνικών συναθροίσεων. Αρχικά η πλειοψηφία τέτοιων έργων απευθυνόταν κατά κύριο λόγο σε φιλόμουσους ερασιτέχνες, ήταν απλή, ευχάριστη, προσιτή και αρκούντως διασκεδαστική. Από τον Μπετόβεν όμως και μετά, η μουσική δωματίου ανήλθε σε πολύ υψηλότερα επίπεδα. Τα έργα μουσικής δωματίου του Μπετόβεν έχουν εφάμιλλη αξία με τα μεγάλα συμφωνικά του έργα, είναι βαθυστόχαστα έργα τέχνης που απαιτούν δεξιοτεχνία στην εκτέλεση και έμπνευση στην ερμηνεία τους. Εάν λοιπόν ο Μπετόβεν σηματοδοτεί την «ενηλικίωση» αυτού του είδους σύνθεσης, ο Μπραμς είναι η ακμή του. Για χρόνια, πριν βρει το θάρρος να γράψει την Πρώτη Συμφωνία (του πήρε περίπου είκοσι!), ο Μπραμς διοχέτευε τις συμφωνικές του συλλήψεις σε έργα μουσικής δωματίου. Αλλά και μετά από την Πρώτη Συμφωνία, με την αυτοπεποίθηση της καταξίωσης, συνέχισε να προσφέρει αριστουργήματα στον χώρο αυτό.»

Κρατική Ορχήστρα Αθηνών

Στις 29 Αυγούστου, πρόκειται να παρουσιάσετε το Κουιντέτο με πιάνο του Έριχ Κόρνγκολντ, ενός συνθέτη του οποίου τα έργα ακούμε σπανίως στην Ελλάδα. Γιατί πιστεύετε ότι συμβαίνει αυτό; Επίσης, γιατί επιλέξατε να ερμηνεύσετε το συγκεκριμένο έργο; Θα λέγατε ότι είναι ενδεικτικό του ύφους του;

«Δεν σας κρύβω πως ο Κόρνγκολντ είναι ένας από τους πιο αγαπημένους μου συνθέτες. Ασχολούμαι εδώ και χρόνια με τα πιανιστικά του έργα που νιώθω ότι αποτελούν έναν ανεκτίμητο θησαυρό. Δυστυχώς ο Κόρνγκολντ διαγράφηκε κατά κάποιον τρόπο από τη συλλογική μουσική μνήμη της Ευρώπης από τη στιγμή που εγκαταστάθηκε στο Χόλυγουντ και στράφηκε στη σύνθεση κινηματογραφικής μουσικής. Και όταν σε ώριμη ηλικία επιχείρησε να επιστρέψει στην Ευρώπη και να διεκδικήσει τη θέση που του άξιζε ως συνθέτης λόγιας μουσικής, βρήκε πολλές πόρτες κλειστές για μία σειρά από λόγους που δεν είναι της παρούσης να αναλύσουμε. Παρόλα αυτά η ιστορία δεν ξαναγράφεται – και η ιστορία λέει πως ο Κόρνγκολντ υπήρξε το εντυπωσιακότερο παιδί-θαύμα στη σύνθεση όλων των εποχών και πως τα έργα του στη δεκαετία του ’20 έκαναν δικαιολογημένα θραύση στην Αυστρία και ολόκληρη την Ευρώπη.

Το Κουιντέτο με πιάνο είναι ένα από τα πιο συναρπαστικά του έργα, γεμάτο πάθος, δραματικότητα αλλά και σοβαρές δόσεις χιούμορ. Είναι πράγματι χαρακτηριστικότατο του ύφους του και αποτελεί έναν πανάξιο «διάδοχο» των μεγάλων κουιντέτων του Σούμαν, του Μπραμς και του Ντβόρζακ. Δεν ξέρω αν και πότε έχει παιχτεί ξανά στην Ελλάδα, αλλά ακόμα κι αν αυτό έχει γίνει κάποτε, σίγουρα είναι ένα έργο που παρουσιάζεται σπάνια και είναι κρίμα, αν αναλογιστεί κανείς πόσο όμορφο είναι!»

Ποιες είναι οι ερμηνευτικές δυσκολίες και προκλήσεις για το Tristia (3η εκδοχή της «Κοιλάδας του Όμπερμαν») για τρίο με πιάνο του Λιστ, που πρόκειται να ερμηνεύσετε στις 31 Αυγούστου;

«Από την εμπειρία μου θα έλεγα πως η κυριότερη πρόκληση -για μένα- είναι να αντιμετωπίζω το θαυμάσιο αυτό έργο ως τρίο. Να βγάζω δηλαδή προς στιγμήν από τη μνήμη μου την τόσο διάσημη πιανιστική του εκδοχή και να προσπαθώ να το δικαιώσω με την υπάρχουσα μορφή του. Έχοντας παίξει πολλές φορές την πιανιστική εκδοχή, ομολογώ πως κάτι τέτοιο δεν είναι ούτε απλό ούτε αυτονόητο.»

Με ποιο σκεπτικό έγιναν οι επιλογές των έργων που θα “συνομιλήσουν” με εκείνα του Μπραμς;

«Όλα τα έργα του φεστιβάλ έχουν άμεση ή έμμεση σχέση με τον Μπραμς και τον κόσμο του. Ο Σούμαν και ο Μέντελσον υπήρξαν δύο από τους σημαντικότερους μουσικούς του «προγόνους» με τον πρώτο να είναι και ο μέντοράς του. Ο Ντβόρζακ και ο Σμέτανα έζησαν και έδρασαν την ίδια εποχή (ο Ντβόρζακ μάλιστα υποστηρίχτηκε πολύ στα πρώτα του βήματα από τον Μπραμς), ενώ ο Λιστ αντιπροσωπεύει το συνθετικό “αντίπαλον δέος” του Μπραμς. Ο Κόρνγκολντ και ο Ρεσπίγκι αποτελούν επιγόνους του Μπραμς, συνεχιστές κατά το μάλλον ή ήττον της δικής του δράσης. Το Κουιντέτο μάλιστα του Ρεσπίγκι «πατάει» από πολλές απόψεις στο Κουιντέτο του Μπραμς.»

Κρατική Ορχήστρα Αθηνών

Εκτός από τη συμμετοχή σας στο Φεστιβάλ ως μουσικός, έχετε συντάξει και το έντυπο πρόγραμμα της διοργάνωσης. Υπάρχει πάντα κάποια ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα ιστορία πίσω από τα μουσικά έργα;

«Το πρώτο και κύριο ενδιαφέρον στη μουσική είναι η ίδια η μουσική! Κάποιες φορές μπορεί να υπάρχει κάποια ενδιαφέρουσα ιστορία πίσω από τη σύνθεση ενός έργου, άλλες φορές όχι. Αλλά γνώμονάς μου πάντα, όταν γράφω αναλυτικά κείμενα για προγράμματα συναυλιών, είναι το να αξιοποιώ κάθε πληροφορία ως ενισχυτική της ακρόασης και τίποτε παραπάνω.»

Ποια στιγμή ξεχωρίζετε μέσα στα 10 χρόνια της διοργάνωσης;

«Είναι αφόρητα δύσκολο να επιλέξω και το εννοώ. Έχοντας τη χαρά να παίζω κάθε χρόνο στο φεστιβάλ μαζί με τόσο αγαπημένους φίλους και συγχρόνως τόσο λαμπρούς καλλιτέχνες, κάθε εκτέλεση που έχουμε υπογράψει είναι βαθιά χαραγμένη στη μνήμη μου. Αν παρόλα αυτά πρέπει κατ’ ανάγκη να επιλέξω, θα έλεγα πως η εκτέλεση του Κουαρτέτου για το Τέλος του Χρόνου του Μεσσιάν με τους Γιώργο Δεμερτζή, Άγγελο Λιακάκη και Σπύρο Μουρίκη, καθώς και του Τρίο Ραβέλ με τον Ανδρέα Παπανικολάου και Άγγελο Λιακάκη αποτελούν στιγμές ξεχωριστής συγκίνησης. Όπως και η δική μου ερμηνεία στο Πρελούδιο, Χορικό και Φούγκα του Φρανκ, στο πρώτο φεστιβάλ που συμμετείχα.»

Το Κουιντέτο του Ρεσπίγκι που πρόκειται να ερμηνεύσετε, έχει σαφείς επιρροές από το αντίστοιχο Κουιντέτο του Μπραμς. Με ποιους τρόπους θα λέγατε ότι διαφοροποιείται;

«Όσο σαφής και έκδηλη είναι εν προκειμένω η έμπνευση του Ρεσπίγκι από τον Μπραμς, άλλο τόσο σαφής και έκδηλη είναι η ύπαρξη της προσωπικής μουσικής του γλώσσας. Λόγω του νεαρού της ηλικίας του συνθέτη, το ύφος του στο Κουιντέτο είναι ακόμα ελαφρώς άγουρο, αλλά γνωρίζοντας τους καρπούς της ωριμότητάς του, μπορεί κανείς να διαβλέψει στο έργο εν σπέρματι τα στοιχεία εκείνα που αργότερα έμελλε να γίνουν χαρακτηριστικά του ώριμου ύφους του. Ο Ρεσπίγκι κατόρθωσε να συνδυάσει αρμονικά δύο φαινομενικά αντίρροπα στοιχεία: τη διαύγεια και λιτότητα της παλιάς μουσικής με την πληθωρική γραφή του ύστερου ρομαντισμού. Υπό αυτό το πρίσμα, το Κουιντέτο του είναι ένα καθαρόαιμα ρομαντικό έργο αλλά με ιδιάζουσα αίσθηση σαφήνειας στη φόρμα και απέριττη ενορχήστρωση, κάτι που προαναγγέλλει τα κατοπινά του επιτεύγματα.»

Η γνώση πίσω από τις συνθήκες δημιουργίας ενός έργου, επηρεάζει τον τρόπο που το ερμηνεύετε; Πόσο σημαντική είναι η τοποθέτηση του μουσικού κειμένου στο σωστό κοινωνικο-ιστορικό πλαίσιο;

«Όπως σωστά αναφέρετε, το να θέσει κανείς ένα έργο μέσα στο σωστό ιστορικό και αισθητικό πλαίσιο είναι αναγκαία συνθήκη για μία πειστική ερμηνεία. Γι’ αυτό και κάθε εγκυκλοπαιδική γνώση είναι ευπρόσδεκτη όταν λειτουργεί προς αυτή την κατεύθυνση. Ωστόσο, μία επιτυχής ερμηνεία απαιτεί πολύ περισσότερα -και ουσιαστικότερα επιτρέψτε μου να πω- στοιχεία: τη δεξιοτεχνική επάρκεια, την σε βάθος κατανόηση της εκάστοτε μουσικής ρητορικής, την εποπτεία της φόρμας και πάνω από όλα την ετοιμότητα του εκτελεστή να υπερασπιστεί κάθε έργο που ερμηνεύει δημόσια με όλη του την ψυχή.»