Τι είναι τελικά αυτό το φαινόμενο που ονομάζεται “Ελευσίνα”; 

Η θεατή και αθέατη ιστορία της Ελευσίνας σε μία έκθεση γνωριμίας και μνήμης. Η πόλη της Ελευσίνας, από τις 13 Οκτωβρίου έως τις 27 Νοεμβρίου, συστήνεται στο ευρύ κοινό με την Έκθεση “Μυστήριο_29 Ελευσίνα – Ωμό Μουσείο“, στο Μουσείο Μπενάκη / Πειραιώς 138. Ένα εμβληματικό έργο – προάγγελος του προγράμματος της 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης σε συνδιοργάνωση με το Μουσείο Μπενάκη. Μια σπάνια διαδρομή στα Μυστήρια και τη μοναδικότητά μιας πόλης-διαχρονικού σημείου αναφοράς όλης της ελληνικής ιστορίας.

Εξερευνώντας το παρόν και το παρελθόν της Ελευσίνας, αυτό που σχηματικά αποκαλείται το “DNA” ή το συλλογικό Υποσυνείδητο του τόπου, το Μυστήριο_29 Ελευσίνα – Ωμό Μουσείο, υπό την επιμέλεια της αρχιτέκτονος – μουσειολόγου Ερατώς Κουτσουδάκη, επιχειρεί να ερμηνεύσει την πόλη ως Έκθεμα προσκαλώντας το κοινό σε μια διαδρομή στον πυρήνα της ύπαρξής της· από την αρχαιότητα και τους νεότερους χρόνους, στην παράδοση και την εσωτερική μετανάστευση, την προσφυγιά, τη βιομηχανική ανάπτυξη, την πολύπαθη εργασιακή πραγματικότητα, τη σχέση της πόλης με τις τέχνες και τον Αισχύλο, του οποίου είναι γενέτειρα, στους ανθρώπους αλλά και τις κοινότητες που τη συνθέτουν.

Για τους άξονες της έκθεσης, τα έργα της και τον όρο “ωμό μουσείο” μίλησε στο NEWS 24/7 η επιμελήτρια της έκθεσης Ερατώ Κουτσουδάκη.

Ποιο είναι το κόνσεπτ της έκθεσης και τι σημαίνει ο τίτλος “Μυστήριο_29 Ελευσίνα – Ωμό Μουσείο”; Τι είναι το “ωμό μουσείο”;

Η έκθεση επιχειρεί να δειγματίσει την Ελευσίνα, στο ευρύτερο κοινό, επιχειρεί όμως ταυτόχρονα να ξανασυστήσει την πόλη και στους κατοίκους της. Είναι εξάλλου δύσκολο να “κλείσεις” μια πόλη, 4.000 χρόνων ιστορίας σε 500 τμ και 40 ημέρες έκθεσης. Στόχος μας, λοιπόν, είναι να βοηθήσουμε τον επισκέπτη να ανακαλύψει τις βασικές ψηφίδες αυτού του ενδιαφέροντος χωροχρονικού μωσαϊκού και ευκταία να του δημιουργήσουμε την επιθυμία και την περιέργεια να επισκεφθεί την πόλη, να την περπατήσει, να την ανακαλύψει περαιτέρω και εν τέλει να αποφασίσει ο ίδιος τι είναι τελικά αυτό το φαινόμενο που ονομάζεται “Ελευσίνα”.

Η ονοματοδοσία της έκθεσης ανήκει στον Γενικό Καλλιτεχνικό Διευθυντή της 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, Μιχαήλ Μαρμαρινό, ο οποίος, έχοντας βαθιά πίστη στα μυστήρια, της Ελευσίνας και της ζωής γενικά, σκέφτηκε να δίνει έναν αριθμό μυστηρίου σε κάθε δράση που λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο της διοργάνωσης. Η έκθεση αυτή αποτελεί ένα από τα κομβικά έργα, flagship projects, όπως τα ονομάζουν και αποτελεί τον προπομπό της εορταστικής χρονιάς.

Ο όρος “ωμό” έχει διττό χαρακτήρα: του νωπού και του ακατέργαστου. Ο τρόπος με τον οποίο έχει συγκροτηθεί τόσο η συλλογή όσο και η μουσειολογική αφήγηση έχουν αυτό το στοιχείο, ξεφεύγοντας ενδεχομένως σε ορισμένα σημεία από τα επιστημονικά καλούπια στα οποία συνήθως όλοι ως επαγγελματίες μπαίνουμε. Σκεφτείτε ότι το παλαιότερο χρονικά έκθεμα που παρουσιάζουμε ανήκει στο 435 π.Χ. και το νεότερο δημιουργήθηκε μόλις δύο εβδομάδες πριν τα εγκαίνια της έκθεσης!

Για να χρησιμοποιήσω τα λόγια του ίδιου του Μ. Μαρμαρινού, “Η Ελευσίνα είναι ολόκληρη ένα ανεπιτήδευτο ΩΜΟ ΕΚΘΕΜΑ. Εμείς, που και που, προσθέτουμε μια ταπεινή περισχοίνηση στα ‘εκθέματα’, για να βοηθήσουμε την αντίληψη να τα περάσει από το πρώτο επίπεδο της ζωής – της οντολογίας τους – στο επόμενο, στην αντίληψη της αναπόδραστης εκθεματικής υπόστασης τους και αξιολόγησης.“

Οι τρεις άξονες της έκθεσης πώς καθοδηγούν τον θεατή αφηγηματικά για να ανακαλύψει τα μυστικά της Ελευσίνας;

Τα εργαλεία που χρησιμοποιούμε για να δειγματίσουμε την Ελευσίνα εμπλέκονται μεταξύ τους σαν τη γονιδιακή έλικα του DNA. Εξάλλου, αυτό που τελικά ανιχνεύουμε είναι το “DNA του τόπου”, όπως καταχρηστικά συνηθίζεται να λέγεται για έναν τόπο, ή ορθότερα, το πνεύμα του τόπου, κατά το λατινικό genius loci. Ελπίζω κάτι να καταφέρνουμε..

Έτσι, πλάι σε προθήκες που υπακούουν στη λογική των «δωματίων των αλλόκοτων θαυμάτων», των cabinets of curiosities της Αναγέννησης, όπου εκτίθενται τεκμήρια κυρίως από δύο μεγάλες ιδιωτικές συλλογές Ελευσινίων, του Γ. Παυλόπουλου και του Κ. Λυκίδη, στέκουν χαρακτηριστικοί εκπρόσωποι της Ελευσίνας σε ρόλο αφηγητή – ξεναγού. Πρόκειται για ανθρώπους που λειτουργούν ως πυκνωτές σε πτυχές της τοπικής κοινωνίας. Ταυτόχρονα αξιοποιούμε οπτικές αποτυπώσεις του Ελευσινιακού τοπίου που ξεκινούν από τις λιθογραφίες των Ευρωπαίων περιηγητών του 18ου αιώνα και καταλήγουν σε εικαστικά έργα σύγχρονων Ελλήνων φωτογράφων.

Τα παραπάνω συνοδεύουν και “σχολιάζουν” παραθέματα από την παγκόσμια λογοτεχνία, τη διανόηση και την ποίηση, με σκέψεις που έχουν γραφτεί για την Ελευσίνα στη νεότερη εποχή. Και τέλος, τρεις δεσπόζοντες χάρτες στην έκθεση, στήνουν έναν καμβά που προκαλεί τον επισκέπτη σε ένα παιχνίδι κλίμακας γύρω από την κατοίκηση ενός τόπου και την ιστορία που τον διαμορφώνει. Τώρα που το σκέφτομαι οι άξονες δεν είναι τρεις, είναι πέντε…

Μιλήστε μας ειδικά για τον ρόλο των “ομιλούντων πορτρέτων” στην έκθεση.

Ανέφερα νωρίτερα για τους αφηγητές – ξεναγούς που παρουσιάζουν ο καθένας μια κεντρική πτυχή της Ελευσίνας. Ε, θα θέλαμε ιδανικά οι άνθρωποι αυτοί, δέκα στον αριθμό, να βρίσκονται συνέχεια στην έκθεση και να υποδέχονται το κοινό. Κάτι τέτοιο προφανώς δεν είναι δυνατόν και έτσι το κοντύτερο δυνατό σ’ αυτό το συναίσθημα ήταν να τους κινηματογραφήσουμε να μας αφηγούνται την προσωπική τους ματιά στο θέμα και να τους τοποθετήσουμε σε οθόνες, με τέτοιο τρόπο ώστε ο επισκέπτης, όταν στέκει μπροστά τους να νιώθει ότι τους έχει ζωντανούς απέναντί του. Αυτό είχε και ένα μεγάλο τεχνικό στοίχημα, που ελπίζω να έχουμε πετύχει.

Ωστόσο, νομίζω ότι ειδικά τις Κυριακές ο κόσμος που θα επισκέπτεται την έκθεση, έχει μεγάλη πιθανότητα να συναντήσει και δια ζώσης κάποιους από αυτούς τους αφηγητές μας και να έχει την ευκαιρία και μιας πιο εκτεταμένης και ελεύθερης συζήτησης μαζί τους. Λεπτομέρειες θα ανακοινωθούν πιστεύω άμεσα.

Ποιες ήταν οι προκλήσεις που αντιμετωπίσατε στη συγκέντρωση του υλικού, κάποιο από το οποίο παρουσιάζεται για πρώτη φορά στο κοινό;

Οι προκλήσεις σε ένα τέτοιο εγχείρημα είναι βέβαια διαρκείς. Θα μείνω σε μία, τη βασικότερη: την επιλογή ανάμεσα σε ένα πραγματικό πέλαγος τεκμηρίων, όσο διαφορετικών μεταξύ τους μπορεί κανείς να φανταστεί, ώστε στο τέλος, το σύνολο κάθε θεματικής ενότητας να είναι ενδεικτικό όσο γίνεται, του νοηματικού περιεχομένου αυτής. Υπήρξαν πολύ συχνά, λόγω της φύσης της προέλευσης του υλικού (ιδιωτικές συλλογές), απορίες στην τεκμηρίωση των εκθεμάτων, ωστόσο, αποφασίσαμε με τον Μιχαήλ Μαρμαρινό ότι είναι προτιμότερο να παρουσιάσουμε ένα έκθεμα, για εμάς σημαντικό, ακόμα και αν δεν είμαστε απολύτως βέβαιοι για την ταυτότητά του, αφήνοντας περιθώριο στους μελλοντικούς ερευνητές, ιστορικούς και μουσειολόγος να μας διορθώσουν, παρά να στερήσουμε εαυτούς και αλλήλους από τη χαρά μιας μικρής ανακάλυψης.

Εξάλλου αυτή ακριβώς ήταν και η λογική των ευγενών που δημιουργούσαν αυτά τα “δωμάτια των αλλόκοτων θαυμάτων”, οπότε έμμεσα εδώ κρύβεται και ένα σχόλιο (όχι νοσταλγικό, καθόλου, μάλλον ιστοριογραφικό) στην απαρχή της μουσειακής πράξης.

Τι αντιπροσωπεύσει για εσάς προσωπικά η Ελευσίνα. Τι καινούργιο μάθατε για την πόλη μέσα από την ενασχόλησή σας με το στήσιμο αυτής της έκθεσης;

Πολύ δύσκολο να απαντήσω. Η Ελευσίνα, όπως και τόσους άλλους πριν από εμένα, με μαγνήτισε. Πλέον την αγαπώ νομίζω. Και δεν είναι σίγουρο ότι μπορώ να εξηγήσω με τη λογική το γιατί. Για την πόλη μαθαίνω διαρκώς καινούργια πράγματα, ανακαλύπτω διαρκώς ενδιαφέρουσες πτυχές και άγνωστα σημεία της. Αλλά τα αφήνω να με συναντούν, δεν τα καταδιώκω. Αν κάτι μου κινεί σ’ όλο αυτό το ταξίδι το ενδιαφέρον όμως είναι το εξής: Η Ελευσίνα είναι μια κοινότυπη πόλη της σύγχρονης ελληνικής περιφέρειας, όπως τόσες άλλες του μεγέθους της (30.000 κάτοικοι).

Είναι ιστορική όπως και άλλες ελληνικές πόλεις, π.χ. η Σπάρτη, το Άργος κ.λπ. Μέσα στην κοινοτυπία της κρύβονται τα Μυστήριά της. Που στην περίπτωση της Ελευσίνας, ίσως να είμαστε πιο έτοιμοι να τα αναζητήσουμε, λόγω των Ελευσινίων Μυστηρίων, λόγω του «brand” μυστήρια.

Μήπως όμως κάθε πόλη δεν κινείται ανάμεσα στην κοινοτοπία και την ιδιαιτερότητα, κάθε πόλη δεν έχει τα δικά της Μυστήρια; Και πώς κινείται ανάμεσα στα δύο αυτά άκρα; Εν τέλει, πώς διαβάζουμε μια πόλη; Να, αυτό νομίζω με απασχολεί μετά την ενασχόλησή μου με το στήσιμο αυτής της έκθεσης, πάντως απάντηση και μάλιστα μονοσήμαντη, προφανώς δεν έχω να σας δώσω.

Info: Η είσοδος στο Μυστήριο_29 Ελευσίνα – Ωμό Μουσείο είναι δωρεάν. Επιμέλεια Έκθεσης: Ερατώ Κουτσουδάκη. Διάρκεια: 13 Οκτωβρίου έως 27 Νοεμβρίου. Εγκαίνια: 11 Οκτωβρίου στις 20.00. Διεύθυνση: Μουσείο Μπενάκη / Πειραιώς 138, Αθήνα. Ωράριο λειτουργίας: Πέμπτη, Κυριακή: 10:00-18:00, Παρασκευή, Σάββατο: 10:00-22:00. Συνδιοργάνωση: 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα & Μουσείο Μπενάκη.

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις