Στάχυα πέφτουν σε τσιμεντένια δάπεδα στην Ελευσίνα

Η Τέχνη της εγκατάστασης δεν είναι κάτι απλό. Πόσο μάλλον η in situ, καθώς αυτού του είδους οι εγκαταστάσεις ορμώμενες από τον εκάστοτε χώρο δημιουργούν αφορμές που ξεπερνούν την ιστορία και τους μύθους της και φτάνουν σε όλους μας, ανοίγοντας πολύτιμους δημόσιους διαλόγους.

Για την 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης η πόλη της Ελευσίνας προσφέρεται ως υλικό και πεδίο δημιουργίας σε καλλιτέχνες από την Ελλάδα και όλη την Ευρώπη, καθιστώντας την ένα διεθνές σημείο συνάντησης. Συγκεκριμένα, το πρόγραμμα των Εικαστικών της, το οποίο αναπτύσσεται στους τρεις άξονες Άνθρωπος/Κοινωνία, Περιβάλλον, Εργασία, αφορά σε ένα ευρύ πεδίο πρακτικών. Συμμετοχικά εργαστήρια και εικαστικά έργα, αναθέσεις μοναδικών καλλιτεχνικών έργων, ατομικές και ομαδικές εκθέσεις, residency programs, performance art, digital και αναλογικά μέσα, εφήμερες εγκαταστάσεις στον δημόσιο χώρο, μόνιμες γλυπτικές εγκαταστάσεις, περίπατοι, δράσεις με επίκεντρο το φαγητό, δράσεις μεγάλης και μικρότερης κλίμακας, σε εξωτερικούς ή εσωτερικούς χώρους, κ.ά.

Στην Ελευσίνα, στον προαύλιο χώρο πίσω από το ανοιχτό θέατρο του Παλαιού Ελαιουργείου, παρουσιάζεται σε συνδιοργάνωση με το Φεστιβάλ Αισχύλεια η in situ εικαστική εγκατάσταση «Στάχυα πέφτουν σε τσιμεντένια δάπεδα» του διεθνώς αναγνωρισμένου εικαστικού Κωστή Βελώνη.

Η εγκατάσταση αυτή αντλεί έμπνευση από τον μύθο της θεάς Δήμητρας, θεά της καλλιέργειας και της γονιμότητας, και της κόρης της, Περσεφόνης. Με μία αυστηρή γεωμετρική οριοθέτηση που λειτουργεί ως ένας μηχανισμός κυοφορίας αλλά και συγκομιδής, οι αγροτικές δραστηριότητες συνδέονται με την ερωτική πράξη. Ωστόσο, η ερωτική αφήγηση στη μνημειακή αυτή γλυπτική εγκατάσταση δεν υπογραμμίζεται μόνο με το τριγωνικό σχήμα της δομής της, αλλά εντοπίζεται και στη λειτουργικότητα της κατασκευής. Οι «μηροί της Δήμητρας» λειτουργούν ως ένα καταφύγιο εντόμων με ορόφους που αποτελούνται από διαφορετικά ανακυκλώσιμα υλικά και φυτά, τα οποία «αποπλανούν» όλα τα είδη των εντόμων, που συνδράμουν στη διαδικασία της επικονίασης.

O Κωστής Βελώνης είναι “ύπουλος”

Η διευθύντρια Σύγχρονης Τέχνης της 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, Ζωή Μουτσώκου, μιλά στο NEWS 24/7 για το πόσο σημαντικές είναι αυτές οι εικαστικές εγκαταστάσεις που αποτελούν εφαλτήριο για δημόσιο διάλογο λέγοντας “εξαιρετικά, αυτό άλλωστε είναι και κύριο ζητούμενο. Στο “Στάχυα πέφτουν σε τσιμεντένια δάπεδα”, όσο φαινομενικά διαφορετικά και να είναι τα μέσα που χρησιμοποιεί ο Βελώνης, τα έργα έχουν ένα κοινό. Ξεδιπλώνονται σαν ιστορίες και ξεδιπλώνουν ιστορίες. Γύρω και μέσα στα έργα – ανάμεσα στους μηρούς της Δήμητρας – μιλάμε για το οικολογικό ζήτημα, τον ανιμισμό, την πνευματικότητα, της κοινωνίες των μυρμηγκιών, την ιστορία, τις εποχές, το πένθος, τους έρωτες, το γυναικείο ζήτημα, την έννοια των ορίων, την έμφυλη βία – άλλωστε ο μύθος της αρπαγής της Περσεφόνης, πέρα τις ερμηνείες που προσφέρει για την πνευματικότητα, την απώλεια, την προσαρμοστικότητα, είναι ένας βίαιος μύθος. Με αυτόν τον τρόπο οι εικαστικές εγκαταστάσεις που επιμελούμαστε ως Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης ορμώμενες από την πόλη της Ελευσίνας, δημιουργούν, αφορμές που ξεπερνούν την ιστορία και τους μύθος της και φτάνουν σε όλους μας”.

Η κ. Μουτσώκου ερωτώμενη για το τι τη γοητεύει ιδιαίτερα στη δουλειά του Κωστή Βελώνη αναφέρει: “O Βελώνης είναι “ύπουλος”. Εκεί που νομίζεις ότι τον έχεις “πιάσει” με τις λιτές γραμμές του και τις στιβαρές αποφάσεις που παίρνει στα έργα του, εκεί αν σταθείς, αφουγκράζεσαι την πολυπλοκότητα της σκέψης του και τα δίκτυα νοημάτων που διαγράφει. Κατά μια έννοια λερώνει το έργο του χωρίς αυτό να είναι προφανές.

Αυτό είναι ακόμα πιο έντονο στο εγχείρημα της τριλογίας, ειδικά στα “Mπούτια της Δήμητρας” που θεωρώ ότι αποτέλεσε από την αρχή μια πρόκληση. Το γλυπτό, παρότι έχει μνημειώδεις διαστάσεις είναι ταυτόχρονα αντιμνημειακό, δεν έχει τίποτα να κρύψει όπως συνηθίζει ο Βελώνης στη δουλειά του, αλλά ταυτόχρονα δημιουργεί μια αίσθηση αστάθειας, κίνησης, ένα στιγμιότυπο στο χρόνο. Έχει μια δομική, αρχιτεκτονική σκέψη, ένα πλαίσιο που ορίζει φαινομενικά τα πράγματα, αλλά ταυτόχρονα μια ανοιχτότητα σε ενδεχόμενα. Εκεί, ανάμεσα στη στιβαρότητα και στο χάος πυροδοτείται κάτι επαναστατικό”.

Ο Κωστής Βελώνης, τα στάχυα και το τσιμέντο

Ο Κωστής Βελώνης αναφέρει χαρακτηριστικά στο NEWS 24/7 για το έργο του αυτό: “Το μυθολογικό εκτόπισμα της Ελευσίνας σε συνδυασμό με το πρόσφατο βιομηχανικό παρελθόν της συνέθεταν ένα στοιχείο αλληλεξάρτησης το οποίο με βοήθησε να διαπιστώσω πως είμαστε συνδεδεμένοι μεταξύ μας με τις εποχές, τον κύκλο των αγροτικών δραστηριοτήτων με τη σπορά και τη βλάστηση, την παραγωγή με τις αντιστοιχίες της γέννησης της ανάπτυξης της φθοράς και του θανάτου καθώς και της αναγέννησης. Προκειται για τρεις ξεχωριστές εγκαταστάσεις θα έλεγα: οι δύο από αυτές λειτουργούν περισσότερο ως χειρονομίες εγγύτητας με τον περιβάλλοντα χώρο. Στο σύνολο τους τα έργα προτείνουν αφηγήσεις οι οποίες είναι σε όλους μας αισθητές, αλλά πολλές φορές δεν βρίσκουν τον τρόπο να σχηματοποιηθούν”.

Στις πόλεις έχουμε μάθει ο χρόνος να αντιμετωπίζεται με εχθρικότητα, περπατάμε πάνω στις τσιμεντένιες πλάκες, προσποιούμαστε ότι σφυρίζουμε αμέριμνα και ότι ζούμε σ’ένα διαρκές παρόν.

Όσο για το τι συμβολίζει η Δήμητρα και Περσεφόνη ο καλλιτέχνης εξηγεί: “Οι αφηγήσεις γύρω από τη θεότητα της Δήμητρας, με την υστερική, αλλά και δικαιολογημένη περιπλάνηση της Δήμητρας να βρει τη κόρη της τη Περσεφόνη και το σκοτεινό ρομάντζο της με τον Άδη με βοήθησαν να αντιληφθώ κάποιες συλλογικές απωθήσεις και να επιχειρήσω να αντιστρέψω τη ροή των πραγμάτων, όπως την συνηθίζουμε με τον φόβο της απώλειας. Στο κεντρικο έργο που βρίσκεται στο Ελαιουργείο και αφορά σχηματικά στα “Μπούτια της Δήμητρας” υπάρχει ένας μηχανισμός πού δεν αφορά τη δική μας κατοίκηση στη χθόνα, αλλά τη δική της παρουσία στη γαία. Κάποιες φορές ο Άδης ως εραστής και σύντροφος της Περσεφόνης αναδύεται στην επιφάνεια και σκαρφαλώνοντας πάνω στο γόνιμο έδαφος της μητέρας -που φέρει τα χαρακτηριστικά ενός ορθωμένου χωραφιού- αναζητά τη γυναίκα του. Όλα αυτά έχουν και μια κωμική πλευρά ασφαλώς, με τόσες διαφορετικές αφηγήσεις γύρω από το πάθος και τις εντάσεις των ανθρώπινων σχέσεων”.

Στάχυα και τσιμεντένια δάπεδα: Πώς όμως λειτουργεί το δίπολο αυτό, η φύση και το τσιμέντο; Ο Κωστής Βελώνης αναφέρει πως “η ιστορία της απαγωγή της Περσεφόνης από τον Άδη, το γεγονός ότι ανοίγει η γη και τη καταπίνει, κινητοποίησε το ενδιαφέρον μου για τις διαστρωματώσεις του εδάφους, καθώς τις συνέδεσα με γεωλογικές πληροφορίες οι οποίες μας αφορούν και έχουν πολιτισμικό ίχνος όσο και αν αυτό μπορεί να μας φαίνεται ασύνδετο. Η παρουσία του παρελθόντος στο παρόν, ένα παρόν που αποτελείται από βράχους και υπόγεια ύδατα, καθώς και οικοσυστήματα που αρκετές φορές δεν είναι φανερά στην επιφάνεια της γης, είναι η πραγματικότητα μας και ο γεωλογικός χρόνος τονίζει τη δική μας ασημαντότητα. Στις πόλεις έχουμε μάθει ο χρόνος να αντιμετωπίζεται με εχθρικότητα, περπατάμε πάνω στις τσιμεντένιες πλάκες, προσποιούμαστε ότι σφυρίζουμε αμέριμνα και ότι ζούμε σ’ένα διαρκές παρόν. Ξέρουμε να βρίσκουμε αναρίθμητες αφορμές για να ξεχάσουμε αυτό που μας προκαλεί ανεξέλεγκτο φόβο όταν αφαιρέσουμε τις πλάκες και δούμε στο βάθος της χθόνιας κοιλότητας”.

Σε αυτή την έκθεση με προβληματίζει έντονα η μεταβλητότητα του καιρού και πως αντανακλάται σε αυτήν, ενώ αναγνωρίζω την ανιμιστική της υπόσταση. Ανιμιστική όχι μονάχα σε σχέση με τις δοξασίες, αλλά και σε σχέση με τις συμβολικές προεκτάσεις που φέρει, ο κόσμος ως μια κατασκευή, ένα εργοτάξιο με σκαλωσιές που χρησιμοποιούνται και επαναχρησιμοποιούνται συνεχόμενα

Πόσο κοντά ή πόσο μακριά βρίσκονται ο σύγχρονος άνθρωπος με τη φύση; “Είναι κάπως πολύπλοκη αυτή η σχέση, αλλά θα έλεγα από μια υποκριτική προσέγγιση δεν είναι τυχαίο ότι επιστρέφουμε στο προνεωτερικό credo του ars simile natura, ακόμη και αν γνωρίζουμε ότι σε πολλές περιπτώσεις το μοντέλο της «άγριας φύσης» είναι σχετικό αφου προϋπάρχει μια μακρά προϊστορία χρήσεων και μεταχειρισμένης ύλης”.

Η γλυπτική αυτή εγκατάσταση έχει ως αφετηρία τη μυθολογική και ιστορική παράδοση της Ελευσίνας και αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης μελέτης για την τεκτονική σύσταση του ανιμισμού. “Ως άνθρωπος της ύλης λόγω της διαστροφής του επαγγέλματος, παρατηρώντας τη συμπεριφορά και τις ιδιότητές της τα τελευταία χρονιά αναρωτιέμαι για τις performative διαστάσεις της. Σε αυτή την έκθεση με προβληματίζει έντονα η μεταβλητότητα του καιρού και πως αντανακλάται σε αυτήν, ενώ αναγνωρίζω την ανιμιστική της υπόσταση. Ανιμιστική όχι μονάχα σε σχέση με τις δοξασίες, αλλά και σε σχέση με τις συμβολικές προεκτάσεις που φέρει, ο κόσμος ως μια κατασκευή, ένα εργοτάξιο με σκαλωσιές που χρησιμοποιούνται και επαναχρησιμοποιούνται συνεχόμενα” καταλήγει ο κ. Βελώνης.

Πληροφορίες

Διεύθυνση Επιμέλειας: Διεύθυνση Σύγχρονης Τέχνης – Ζωή Μουτσώκου | 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης/Συνεργάτις Επιμελήτρια: Ιωάννα Γερακίδη/Αρχιτεκτονική Επιμέλεια: Οι αρχιτέκτονες της Φάλαινας & Διογένης Βεριγάκης/Φωτογραφίες: Πάνος Κοκκινιάς/Επιστημονική και Υλική Υποστήριξη: Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών/Οργάνωση Παραγωγής: Αλέξανδρος Τηλιόπουλος/Συντονισμός Παραγωγής: Γιώργος Κατσώνης/Εκτέλεση Παραγωγής: opbo studio/Διοργάνωση: 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης & Φεστιβάλ Αισχύλεια 2022/

Τοποθεσία: Παλαιό Ελαιουργείο, Ελευσίνα/Διάρκεια: 28/8 – 23/10/Εγκαίνια: Πέμπτη 8/9 στις 20:30/Ωράριο λειτουργίας: 28/8-19/9 Δευτέρα-Κυριακή 19:00-23:00 (τις ημέρες των παραστάσεων 19:00- 20:30) 20/9-23/10 Τετάρτη-Κυριακή 17:00-21:00/Είσοδος Ελεύθερη

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις