Αντώνης Λιάκος: Διαβάζοντας τον Μητσοτάκη μέσα από τον Ηρόδοτο και τον Θουκυδίδη

Παρακολουθώντας τον Κυριάκο Μητσοτάκη στη συζήτηση στη Βουλή ήταν σαν να ξαναδιάβαζα τον Ηρόδοτο. Ναι τον μεγάλο ιστορικό των Περσικών Πολέμων. Στο έργο του, περιλαμβάνονται μια σειρά ιστορίες (νουβέλες κατά τον Δ.Ν.Μαρωνίτη) στις οποίες εξιστορεί την άνοδο και την πτώση τυράννων και δεσποτών, μέσα από την υπέρβαση της ισορροπίας, την αυθαιρεσία, την μεγαλόφρονα ρητορεία, τη χρησιμοποίηση ενός σοφιστικού ορθολογισμού σε λόγους πομπώδεις και ηθικοπλαστικούς. Ξαναζωντάνευαν οι ιστορίες τους.

Η ιστορία του Μίδα με την απληστία του. Δεν του έφταναν τα πλούτη του, ότι έλεγχε απόλυτα το κόμμα του, ότι στη Βουλή πέρναγε νόμους χωρίς τη στοιχειώδη συναίνεση αλλά με αντίθεση όλων των άλλων, ότι έλεγχε τον Τύπο και την πληροφόρηση ώστε να παρουσιάζει μόνο την εικόνα του άνακτα και των αυλικών του, ότι μοίραζε τα χρυσαφικά αναθέματα των ναών στους φίλους του. Ήθελε να αρπάξει τα πάντα. Να ελέγξει ακόμη και τα κόμματα των άλλων, να τα υποτάξει, να αναδείξει «συνοδά πρόσωπα» στην ηγεσία τους, να μπορεί να τα εκβιάζει κατά βούλησιν.

Στις ιστορίες αυτές περιλαμβάνεται ο Κροίσος με την αυταρέσκεια, το στομφώδες, την καυχησιολογία και τον κομπασμό του Αλλά και ο Κανδαύλης και η επιδειξιομανία και τη λιτανεία του εγώ που είναι κοινή σε όλες τις ιστορίες των δεσποτών και των τυράννων. Στις ιστορίες αυτές ανήκει ο Περίανδρος, ο τύραννος της Κορίνθου που συνδυάζει την μνησικακία με την αβυσσαλέα περιφρόνηση των άλλων, και βέβαια ο Αστυάγης, ο Ξέρξης και η ανήθικη οικογενειοκρατία (amoral familism – ο σύγχρονος κοινωνιολογικό όρος) που είναι επίσης χαρακτηριστική σε όλες τις ιστορίες. Τι άλλο παρά περιφρόνηση του Ανδρουλάκη είναι η επιμονή σε ένα ζήτημα που βοά η οικουμένη, να μην δίνουν δημόσιες εξηγήσεις – αλλά να επιμένουν σε ένα πατερναλιστικό ύφος με το «έλα παιδί μου να σου πώ στ’ αυτί τί έγινε;» Περιφρόνηση, υποτίμηση, διαβολή ως εθνικά ύποπτου και προσπάθεια εξευτελισμού του άλλου είναι κοινή σε όλες τις τυραννικές ιστορίες.

Κοινός παρονομαστής όλων των ιστοριών είναι ότι ο ήρωας έχει υπερβεί τα όρια, τα θεία και τα ανθρώπινα, και δεν μπορεί να κάνει πίσω. Επιμένει στην ύβρη. Όπως ακριβώς ο Μητσοτάκης στη Βουλή. Όλοι γνωρίζουν τι αποπειράθηκε να διαπράξει. Και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Η άρνηση στη Βουλή να παραδεχτεί το παραμικρό, έστω και αν προσβάλει την κοινή νοημοσύνη, έστω κι αν πέφτει σε συνεχείς αντιφάσεις, η προσκόλληση στο προσωπείο και στην συνειδητά ψευδή εκδοχή των γεγονότων, αυτή η οίηση έχει ξεπεράσει τα όρια. Τις κόκκινες γραμμές. Όχι μόνο στους ανθρώπινους κώδικες αλλά και στους ηθικούς που αφορούν τον θάνατο και τη ζωή. Η φρικτή αναφορά του Μητσοτάκη στο νεκρό κοριτσάκι του Έβρου είναι ένα τυραννικό στίγμα, μια συμβολική παιδοφαγία σαν κι αυτή του γιου του ‘Αρπαγου που διέπραξε ο Αστυάγης.

Οι τρεις λέξεις, η «ύβρις» δηλαδή η διάρρηξη των κωδίκων που συνιστούν τη ζωή της πόλεως αλλά και τη συμβίωση του ανθρώπινου με το θείο, εκείνο που ελέγχει τη ζωή και τον θάνατο, η «άττη», δηλαδή το θόλωμα του νου με αλλοπρόσαλλες συμπεριφορές, και η «νέμεσις» η αναπόφευκτη τιμωρία αποτελούν τον πυρήνα της ηθικής και στις ιστορίες του Ηρόδοτου και στην τραγωδία. Τις δυο πρώτες τις βλέπουμε μπροστά μας. Για την τρίτη όμως, τη Νέμεσι, πρέπει να περάσουμε από τον Ηρόδοτο- που περιγράφει το τυραννικό ύφος και ήθος, στον Θουκυδίδη που περιγράφει την ιστορία ως μια κοινωνική δυναμική με συσχετισμούς δύναμης.

Η παρακολούθηση αρχηγών πολιτικών κομμάτων και η επιμονή ότι ουδείς εξαιρείται και δεν προστατεύεται από το σύνταγμα δεν είναι μια απλή πολιτική εξέλιξη. Πρόκειται για υπέρβαση των ορίων της δημοκρατίας και οικοδόμηση καθεστώτος τυραννικού. Με ποιους συσχετισμούς θα εμποδιστεί η καταστροφή της δημοκρατίας μας; Το πολιτικό παιχνίδι δεν μπορεί πλέον να είναι το συνηθισμένο πολιτικό παιχνίδι, το τρικομματικό παιχνίδι. Παρά τις διαφορές και τα τραύματα της μνημονιακής περιόδου, τώρα βρισκόμαστε σε μια καινούργια φάση, φάση αλληλοεπικαλυπτομένων κρίσεων (ενεργειακή, οικονομική, περιβαλλοντική, αστάθεια διεθνούς περιβάλλοντος). Οι τύραννοι σε στιγμές κρίσεων αρπάζουν την εξουσία και οικοδομούν τα τυραννικά καθεστώτα. Γιατί κρίσεις σημαίνουν ότι όλα αποσταθεροποιούνται. Το μοτίβο της απάντησης του Μητσοτάκη ήταν η ασφάλεια. Χωρίς εμένα το χάος. Εκλογές σημαίνουν χάος και περιπέτεια. Αυτή είναι η βασική δικαιολογία κάθε τυραννικού καθεστώτος, όποιο πρόσημο κι αν έχει, σε όποια εποχή κι αν επιβάλλεται. “Après moi, le déluge”, μετά από μένα ο κατακλυσμός. Αυτό μας είπε κυνικότατα ο Μητσοτάκης στη Βουλή.

Αυτό το επιχείρημα πρέπει να αποδομήσουμε. Πώς, και ποιος συσχετισμός χρειάζεται; Η συνεννόηση πάνω σε μια προγραμματική βάση ανάμεσα στα δύο κόμματα της κεντροαριστεράς, δηλαδή τον Σύριζα -Προοδευτική Συμμαχία και το Πασόκ-Κιναλ. Η περιφρόνηση την οποία εισέπραξε και ο Νίκος Ανδρουλάκης και το κόμμα του από το τυραννικό μπλοκ δυνάμεων δεν είναι συγκυριακή και θα πρέπει να τους ξαναβάλει σε σκέψη για την αναβίωση ενός διμέτωπου παλαιάς κοπής και άνευ νοήματος. Και τα δυο κόμματα, χωρίς αλληθωρισμός ένθεν κακείθεν, με επεξεργασίες πολιτικών στις οποίες συμφωνούν, με διαφάνεια στις διαφωνίες πρέπει να προχωρήσουν με συνείδηση ενός μεγάλου σχεδίου ανασύνταξης της ελληνικής κοινωνίας. Πρώτα στα επί μέρους και στη βάση της, και ύστερα σε κινήσεις κορυφών. Γιατί η αποκάλυψη των παρακολουθήσεων σηκώνει το παραβάν για να δούμε επίσης ένα μεγάλο σχέδιο ανασύνταξης της ελληνικής κοινωνίας στου οποίου την καρδιά βρίσκεται η κατανομή των πόρων, των κοινών και των ευρωπαϊκών, η απουσία ελέγχων και η μεταφορά πλούτου. Η εξέλιξη του ενεργειακού προβλήματος -και της εκτόξευσης των τιμών- προσφέρεται στην ανάγνωση αυτού του μοντέλου και στους άλλους αρμούς της κοινωνίας. Συμφωνεί με αυτό το Πασόκ; Δεν μπορεί να είναι αυτό το σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο που προβάλει.

Από την άλλη μεριά ο Σύριζα-ΠΣ πρέπει να επεξεργαστεί και να συγκλίνει σε ένα σχέδιο προοδευτικών μεταρρυθμίσεων και στην παιδεία και στον πολιτισμό, και στην δημιουργία μιας αξιόπιστης δημόσιας διοίκησης και στην ανεξαρτησία και την ωριμότητα των θεσμών και στην αξιοποίηση των ευρωπαϊκού πακέτου ανασύνταξης. Και κυρίως στην αλλαγή της πολιτικής κουλτούρας με στόχο την επίτευξη συναινέσεων. Οι μεν πρέπει να αποφύγουν τους μικρομεγαλισμούς, οι δε τον πειρασμό του ηγεμονισμού. Η δημιουργία συγκλίσεων όμως είναι απαραίτητη για να ματαιωθεί το καταστροφολογικό δίλημμα Μητσοτάκης ή χάος.

** Ο Αντώνης Λιάκος είναι ιστορικός, ομότιμος καθηγητής στο ΕΚΠΑ.