ΓΙΑΤΙ ΣΤΑΜΑΤΗΣΕ ΤΟ ΧΟΛΙΓΟΥΝΤ ΝΑ ΓΥΡΙΖΕΙ ΚΩΜΩΔΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΙΝΕΜΑ;

Συνέβη κάτι φοβερό πριν λίγες μέρες. Κυκλοφόρησε μια όμορφη, διασκεδαστική κωμωδία με ποσοστό κριτικής αποδοχής ένα εντυπωσιακό 86% στο Rotten Tomatoes, με πρώτο όνομα τον (πάντα πολύ αστείο όποτε έχει δοκιμαστεί σε κωμωδία) πρωταγωνιστή μιας εκ των διασημότερων σειρών στην ιστορία της τηλεόρασης, βασισμένη σε δημοφιλή σειρά βιβλίων που στο παρελθόν έχει δει άλλη μία τρομερά πετυχημένη μεταφορά στο σινεμά (με σταρ τότε τον Τσέβι Τσέις), γυρισμένη από τον σκηνοθέτη του Superbad.

Αν είστε εδώ να διαβάζετε ένα άρθρο για το πού πήγαν οι καλές mainstream κωμωδίες στο σινεμά, τότε υποθέτω ότι ένα πακέτο σαν το παραπάνω σίγουρα θα σας ενδιέφερε, και υποθέτω επίσης πως κατά πάσα πιθανότητα δεν έχετε καν ακούσει για την ύπαρξη της (απολαυστικής) ταινίας Confess, Fletch.

Ναι, είναι ακριβώς το είδος του φιλμ που πριν 10-15 χρόνια θα έκανε ένα υπερ-τίμιο μάζεμα 90-100 εκατομμυρίων στο box office παράγοντας 2-3 σίκουελ χωρίς πολλές-πολλές σκέψεις. Τώρα; Κυκλοφόρησε κάπου ονλάιν δίχως ποτέ κανείς να το πάρει χαμπάρι. Ότι ο κόσμος στο ενδιάμεσο έχει αλλάξει τελείως είναι δεδομένο, αλλά γιατί αυτές οι αλλαγές έχουν φαινομενικά χτυπήσει συγκεκριμένα τόσο πολύ την κωμωδία;

Για την ακρίβεια, και για του λόγου το αληθές, ας δούμε τη λίστα των εμπορικών επιτυχιών του 2011. Ανάμεσα στις τοπ εμπορικές επιτυχίες της χρονιάς συναντάμε 4 καθαρόαιμες κωμωδίες που ξεπέρασαν το φράγμα των $100 εκατομμυρίων μόνο στις ΗΠΑ: Το σίκουελ Hangover II στο #4 της χρονιάς, το φαινόμενο Bridesmaids με $169 εκατομμύρια και οσκαρικές υποψηφιότητες, το Horrible Bosses και το Bad Teacher ακριβώς στα $100 εκατομμύρια.

Σήμερα, στην αντίστοιχη λίστα της χρονιάς –ως τώρα έστω, με τα 3/4 της χρονιάς περασμένα– ξέρετε ποια είναι η εμπορικότερη καθαρόαιμη κωμωδία; Το Jackass Forever, στη θέση #25, με $57 εκατομμύρια (κι αυτό επειδή είχε ήδη κοινό λόγω των προηγούμενων φιλμ και της σειράς). Η ταινία δεν κυκλοφόρησε καν στην Ελλάδα.

(Υπάρχουν ωστόσο πολλές ταινίες διαφόρων ειδών με έντονα κωμικά στοιχεία, αλλά σε αυτό θα επανέλθουμε σε λίγο.)

Έχουμε μιλήσει στο παρελθόν για την κατάσταση της ελληνικής mainstream κωμωδίας στο σινεμά, όμως αυτή τη φορά αναζητούμε κάτι ευρύτερο. Το πρόβλημα σε αυτό το σημείο δεν είναι απαραιτήτως η ποιότητα, αλλά κάτι πολύ βαθύτερο. Η ταινίες αυτού του είδους κυριολεκτικά δεν γυρίζονται πλέον, κι ακόμα κι όταν γυρίζονται δεν φτάνουν στα σινεμά, και γενικότερα ο κόσμος μοιάζει να μην ασχολείται πλέον μαζί τους.

Το είδος που μέχρι και πρόσφατα μάζευε κόσμο στην αίθουσα έχοντας για πρώτα ονόματα σταρ όπως τον Σεθ Ρόγκεν, τον Γουίλ Φέρελ, τη Μελίσα ΜακΚάρθι, την Κρίστεν Γουίγκ, τον Ζακ Γαλιφιανάκη, τον Άνταμ Σάντλερ, μοιάζει απλά… να έχει σταματήσει. Γιατί;

Μια πρώτη απάντηση αφορά την ίδια τη φύση της κωμωδίας, που μοιάζει αυτή τη στιγμή να έχει βρει έκφραση σε ένα σωρό διαφορετικά μέσα και φορμάτ. Περισσότερο από κάθε άλλο κινηματογραφικό είδος, η κωμωδία είναι αυτή που μπορεί ευκολότερα να πακεταριστεί σε ονλάιν κλιπάκια, σε tweets, σε TikToks, σε YouTube βιντεάκια. Πολύ απλά, η κωμωδία βρίσκεται γύρω μας με έναν έντονο τρόπο που δεν απειλεί άλλα είδη– ο τρόμος, η περιπέτεια, το κοινωνικό δράμα, όλα αυτά δεν κατακερματίζονται εξίσου εύκολα σε μικρές ιντερνετικές μπουκιές όσο η κωμωδία.

Επιπλέον, η κυριαρχία του stand-up special ίσως έχει παίξει κι αυτή τη ρόλο της. Οι κωμικοί αστέρες εξακολουθούν να υπάρχουν, αλλά είναι πια περισσότεροι αυτοί που θα μιλάνε στο κοινό που κάθεται στο σαλόνι του μέσω ενός ωριαίου μονολόγου στο Netflix, παρά εκείνοι που θα παίζουν στο κάθε Wedding Crashers. Μάλιστα, αυτή ακριβώς η πανταχού παρούσα κυριαρχία της κωμωδίας απαντά και στην δίχως σκέψη επεξήγηση που πολύς κόσμος ίσως έδινε στο αρχικό ερώτημα του κειμένου: «Δεν μπορείς να κάνεις πια ένα αστείο σήμερα!», θα πουν πολλοί. Φυσικά και μπορείς, και πιο εύκολα και πιο διαδεδομένα από ποτέ άλλοτε στην ιστορία. Είναι αυτή η ίδια η διασπορά που κάνει την κωμωδία ως είδος να μοιάζει λιγότερο «αρκετή» για να πάει κόσμος στο σινεμά.

Μιας όμως και αναφέραμε το Netflix, είναι προφανές πως το streaming έπαιξε κι αυτό τεράστιο ρόλο εδώ. Με πολλούς τρόπους, και σε πολλά στάδια.

Το ίδιο το Netflix ας πούμε υπέγραψε μια μπλοκμπάστερ συμφωνία με τον Άνταμ Σάντλερ το 2014 προκειμένου ο δημοφιλής κωμικός να φέρει τις ταινίες του στην πλατφόρμα, μια συμφωνία που έκτοτε ανανεώνεται κάθε λίγα χρόνια. Είναι ενδεικτικό του σκεπτικού των streamers: Οι κωμωδία είναι φύσει φτηνότερο είδος από άλλα, μπορούν να παραχθούν γρηγορότερα και μαζικότερα, όμως το σωστό αγαπητό πρόσωπο θα κρατήσει παρόλαυτά το κοινό. Δε θα μάθουμε ποτέ ας πούμε πόσα εισιτήρια θα έκανε στις αίθουσες κάτι σαν το (ωραιότατο) Murder Mystery με τον Σάντλερ και την Τζένιφερ Άνιστον, αλλά στο Netflix ήταν μπλοκμπάστερ– δηλαδή, κράτησε κόσμο και έκανε αμέτρητους να πατήσουν το εικονίδιο, έστω για να χαζέψουν λίγη ώρα.

Η πανδημία μάλιστα έπαιξε το ρόλο της, επιταχύνοντας αυτή την κατάσταση που ήδη είχε μπει σε ροή: Όταν τα στούντιο άρχισαν να ξεφορτώνουν ταινίες σε streaming πλατφόρμες το ‘20-’21, οι υψηλού προφίλ κωμωδίες ήταν από τα ευκολότερα θύματα, με ένα τρόπο που ο Τζέιμς Μποντ ή το Top Gun: Maverick ή τα πιο ακριβά Marvel δε θα γίνονταν ποτέ: Έτσι, το Borat Subsequen Moviefilm (μια πετυχημένη ταινία, σίκουελ ενός ακραία πετυχημένου φιλμ, που έφτασε μέχρι και σε δύο υποψηφιότητες Όσκαρ!) και το Coming 2 America βρέθηκε εν μια νυκτί στο Amazon Prime Video, ενώ μια από τις καλύτερες κωμωδίες των τελευταίων ετών, το α λα Candid Camera αυτοσχεδιαστικό buddy comedy Bad Trip έκανε πρεμιέρα στο Netflix. (Κλαίμε όταν σκεφτόμαστε την εμπειρία αίθουσας που δεν είχαμε ποτέ με αυτή την ξεκαρδιστική ταινία.)

Η επιρροή του streaming δεν εξαντλείται μάλιστα στις ταινίες που αγοράζει ή που παράγει, αλλά στην ίδια την συνήθεια που προσφέρει. Όταν μια σειρά σαν τα Φιλαράκια ή το Office είναι ο #1 λόγος των περισσότερων συνδρομητών για να έχουν Netflix, αυτό σημαίνει δύο πράγματα: Πρώτον, σε καμία περίπτωση το κοινό δεν βαριέται την κωμωδία, αλλά δεύτερον, την έχει διαθέσιμη, σε εντελώς γνώριμα πακετάκια των 20 λεπτών, σε ένα αέναο rotation, στο σαλόνι του, 24 ώρες τη μέρα, 7 ώρες τη βδομάδα.

Ακούγεται ίσως ασήμαντο, αλλά ακόμα και η λειτουργία πλέον της mainstream τηλεοπτικής κωμωδίας ως ταπετσαρία, έχει παίξει το μικρό της ρόλο στην σημερινή εμπορική απαξίωση του είδους.

Κι αν όχι ταπετσαρία, τότε τι άλλο; Ίσως η κωμωδία να βρίσκεται ακόμα, κυρίαρχη, στη μεγάλη οθόνη αλλά υπογείως. Νωρίτερα διευκρινήσαμε πως στο φετινό box office δεν υπάρχουν καθαρόαιμες πάνω από το Jackass Forever (το οποίο στριμάρει στην COSMOTE TV, να το δείτε, είναι άψογο), και το διευκρινήσαμε αυτό επειδή υπάρχει μια πλειάδα ταινιών που αν εστιάσεις αρκετά το βλέμμα σου μπορείς να τις θεωρήσεις κατά κάποιο τρόπο κωμωδίες. Το Bullet Train (μια ποπ περιπέτεια μαχών και καταδίωξης), το Thor: Love & Thunder (μια υπερηρωική περιπέτεια), το Lost City (μια ας πούμε επική περιπέτεια δράσης), μπορούν όλα να χαρακτηριστούν λιγότερο ή περισσότερο ως κωμωδίες.

Δεν είναι μεμονωμένο το φαινόμενο. Με την επικράτηση φαινομένων σαν το Deadpool (που υπογράμμιζε πως ο μόνος τρόπος να θεωρήσει κουλ πλέον το σύγχρονο κοινό μια περιπέτεια είναι να είναι meta και αυτοσαρκαστική) ή των Avengers (με τα διαρκή αστεία να δίνουν μια εσάνς σίτκομ ακόμα και στην πιο εντυπωσιακή CGI περιπέτεια), η κωμωδία πλέον μοιάζει να έχει εντρυφήσει στο DNA του κινηματογραφικού υπερθεάματος με ένα τρόπο που αδυνατίζει την σημασία της ως αυτόνομο είδος.

Υπερβολή; Ίσως. Όμως ποτέ ξανά στην ιστορία του σινεμά δεν κυριαρχούσε στο όλο οικοσύστημα μία και μόνο λογική παραγωγών. Σήμερα, στο Χόλιγουντ των μεγα-corporations που θέλουν να ξοδεύουν $250 εκατομμύρια για να κερδίζουν 600, αδιαφορώντας για κάθε τι ενδιάμεσο, το industry ζει και αναπνέει για την ταινία-event. Την ταινία που θα πάνε να δούνε όλοι, που σχεδόν δεν έχει καν σημασία αν θα τους αρέσει κιόλας (βλέπε Jurassic World), και που θα πρέπει να ικανοποιεί όλους τους θεατές, κάθε ηλικίας, τάξης, χρώματος, φύλου.

Μέσα λοιπόν στο πλάνο κυριαρχίας της Marvel υπάρχει φυσικά κι η κωμωδία, ως θεμελιώδης μάλιστα παράγοντας: Από την πρώτη στιγμή, τα Avengers και το μετέπειτα MCU πλασαρίστηκαν ως η ανάλαφρη, κωμική απάντηση στις θεοσκότεινες περιπέτειες της μετά-11ης Σεπτεμβρίου εποχής. Ακόμα κι οι βασικοί σεναριογράφοι και σκηνοθέτες αυτών των ταινιών προέρχονται από τον χώρο της (τηλεοπτικής) κωμωδίας, και συγκεκριμένα του σίτκομ Community. (Ένα ακόμα meta, ποπ κομμάτι κωμωδίας που σημάδεψε την προηγούμενη δεκαετία.)

Πιθανώς υπάρχουν ένα σωρό ακόμα λόγοι. Και ίσως κάθε ένα από τα παραπάνω να μην αρκούσε από μόνο του για να αλλάξει τα δεδομένα για ένα ολόκληρο είδος που κάποτε μεσουρανούσε, παράγοντας σταρ με το κιλό και γεννώντας τάσεις και φαινόμενα. Όμως κάπως έτσι, σαν παζλ, η εικόνα ολοκληρώνεται: Η κωμωδία σήμερα υπάρχει, αλλά εκτός context παραθέσεις εικόνων, είναι τα memes, είναι gifs στο twitter και reaction viral βιντεάκια στο TikTok, είναι κάτι που παίζει ως background όταν έχουμε δουλειά στο σπίτι, είναι το στοιχείο που γεφυρώνει τις σκηνές δράσης στα μεγάλα μπλοκμπάστερ-events.

Τα υπόλοιπα; Σε ένα κανάλι ή μια streaming πλατφόρμα κοντά σας.