23 Οκτωβρίου 1883: Η πλημμύρα της Λάρισας – Οι ιστορικές αναφορές και η ανάλυση του φαινομένου

Στη μετεωρολογία η ανασύνθεση ή επανανάλυση (reanalysis) των μετεωρολογικών δεδομένων (κυρίως των χαρτών) είναι μία διαδικασία συστηματικής προσέγγισης και παραγωγής συνόλων μετεωρολογικών δεδομένων που στόχο έχει την παρακολούθηση και έρευνα του κλίματος, καθώς και της ατμοσφαιρικής κατάστασης σε μια περιοχή, Με αυτή την διαδικασία οι μετεωρολόγοι αναθεωρούν τους μετεωρολογικούς χάρτες προσθέτοντας νέα δεδομένα (με παρατηρήσεις από πλοία, αεροπλάνα κτλ) και επανεξετάζουν την ατμοσφαιρική κατάσταση που επικρατούσε στο παρελθόν).

Τις τελευταίες δεκαετίες στον χώρο της Μετεωρολογίας η ανασύνθεση σημαντικών καιρικών συμβάντων ( όπως οι καύσωνες, πλημμύρες κα) πέραν της αναλύσεως των χαρτών και των διαγραμμάτων έχει την βοήθεια σε μεγάλο βαθμό από τα οπτικοακουστικά αρχεία και βασίζεται πολύ λιγότερο στη μνήμη των ανθρώπων ή την προφορική ιστορία. Όσο πηγαίνουμε πίσω στον χρόνο και φτάνουμε στις αρχές του 20ου αιώνα ή ακόμη στα τέλη του 19ου, βασιζόμαστε περισσότερο στα έγγραφα (εφημερίδες, μετεωρολογικούς χάρτες) ή ακόμη και στις φωτογραφίες.

Στις αρχές του 2020 είχαμε γράψει ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο για το θέμα αυτό καθώς είχαμε τονίσει την αξία παραγωγής τέτοιων χαρτών, όπου ο Μετεωρολόγος έχει την άμεση βοήθεια του Κλιματολόγου και αντίστροφα, όπως συμβαίνει αναλόγως με τον Ιστορικό και τον Αρχαιολόγο.

Η δημοσιοποίηση την άνοιξη του 2018, εκ μέρους της Φωτοθήκης Λάρισας (του Ομίλου Φίλων της Θεσσαλικής Ιστορίας), μιας ενότητας 16 φωτογραφιών από την καταστροφική πλημμύρα της 15ης Οκτωβρίου 1883, ήρθε ως επισήμανση μιας περισσότερο συνειδητής ανάγκης για τη θωράκιση της ιστορικής μνήμης της νεότερης πόλης.

Αυτό το σπάνιο οπτικό υλικό από τις πλημμύρες στη Λάρισα στο μακρινό 1883 είχε εκτεθεί στη Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας, το 2018 με θέμα “Οι πλημμύρες της Λάρισας – Η περίπτωση του 1883”. Πρόκειται για μία αρκετά δύσκολη περίοδο για την πόλη της Λάρισας, μόλις δύο χρόνια μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους, όπου κλήθηκε να αντιμετωπίσει μεγάλη έκταση φυσικών καταστροφών.

H πλημμύρα του Πηνειού κατεγράφη από τον φωτογραφικό φακό και συνέβη μεταξύ 10 και 15 Οκτωβρίου του 1883 με το παλαιό Ημερολόγιο ( Δηλαδή από 23-28 Οκτωβρίου με το Νέο Ημερολόγιο που χρησιμοποιούμε σήμερα).

Η λήψη των φωτογραφιών έγινε από τον φωτογράφο Ιωάννη Λεονταρίδη από τη Θεσσαλονίκη ο οποίος αποτυπώνει την έκταση της πλημμύρας, τις σοβαρές ζημιές που υπέστη η Λάρισα και την μορφή της πόλης όπως ήταν δύο χρόνια μετά την απελευθέρωση, όπως αναφέρεται σε σχετικό ρεπορτάζ του News247gr.

Οι πρώτες αναφορές για τις πλημμύρες του Πηνειού στην πεδιάδα της Θεσσαλίας εντοπίζονται στον «Γεωγραφικά» του Στράβωνα (64 π.Χ. – 24 μ.Χ.) «… ο γαρ Πηνειός, δια μέσης ρέων, και πολλούς δεχόμενος ποταμούς, υπερεκχείται πολλάκις…». Ειδικά για τη συμπεριφορά του Πηνειού απέναντι στη Λάρισα σε καταστάσεις πολυομβρίας, οι μαρτυρίες αρχίζουν από την περίοδο της μέσης τουρκοκρατίας και έπειτα.

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΛΗΜΜΥΡΕΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

Σχετικά με τις πλημμύρες της Λάρισας, ο Κ. Σπανός στο βιβλίο του αναφέρει : «1647, Δεκεμβρίου 27, έβρεξεν ένα μερόνυχτο, και ήλθεν το νερό παιάνου από την πόρτα (τα νερά ανέβηκαν πάνω από την πόρτα των σπιτιών), και επνίγησαν εις την Λάρισαν οσπήτια 1500, και άνθρωποι από τον κρεμνησμόν των οσπητίων 800, και περισσότεροι ευρίσκονταν από κάτω στα οσπήτια πνιγμένοι».

Το 1729 η Λάρισα, αλλά και άλλες περιοχές της Θεσσαλίας (Τρίκαλα, Μοσχολούρι), υπέστησαν σημαντικές καταστροφές από τη μεγάλη πλημμύρα του Πηνειού ενώ το 1777 επλήγησαν τρεις συνοικίες της Λάρισας και δύο μικροί οικισμοί γύρω της. Υπήρξαν επίσης λίγα θύματα και καταστροφές σπιτιών καθώς και σιτηρών στην πεδιάδα. Το 1805 λόγω των πολλών βροχοπτώσεων πλημμύρισε ο Πηνειός και ενώθηκε με τον Κουμέρκη παραπόταμο του Πηνειού. Μία από τις μεγαλύτερες πλημμύρες, έγινε, τον Αύγουστο του 1811. Προηγήθηκε σφοδρή βροχόπτωση η οποία διήρκησε περίπου 40 ώρες. Πλημμύρισαν οι χείμαρροι που κατέβαιναν από τη νότια πλευρά της Λάρισας και κατέκλυσαν πολλές συνοικίες της. Την πλημμύρα αυτή την αναφέρει και ο Γάλλος περιηγητής Henry Holland, ο οποίος επισκέφθηκε τη Λάρισα το 1812.

Θα σταθούμε όμως κάπως περισσότερο στη μεγάλη πλημμύρα που έγινε στις 14 Οκτωβρίου 1883, μια που έχουμε αψευδείς φωτογραφικές αποτυπώσεις της, με τον φακό του φωτογράφου Ιωάννη Λεονταρίδη του φωτογραφείου «Μακεδονία» από την Θεσσαλονίκη. Είχε φτάσει στη Λάρισα λίγες ημέρες πριν το ξέσπασμα της θεομηνίας και είχε ανοίξει νέο φωτογραφείο. Η βροχή έπεφτε για 48 ώρες και τα αποτελέσματά της ήταν 20 νεκροί, 300 κατεστραμμένα σπίτια, και λοιπές ζημιές ανυπολόγιστες.

ΤΙ ΛΕΝΕ ΟΙ ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΑΡΤΕΣ ΤΗΣ REANALYSIS

Μετά από προηγούμενό μου άρθρο για το θέμα αυτό, έψαξα να βρω αν υπάρχουν χάρτες reanalysis για εκείνη τη χρονιά. Η βοήθεια ήρθε μέσα από τους εξαιρετικούς χάρτες του ΝΟΑΑ που παράγονται στο εργαστήριο του Boulder στο Colorado (NOAA/OAR/ESRL PSD, Boulder, Colorado, USA- Web site at http://www.esrl.noaa.gov/psd. Για κάθε ημέρα υπάρχουν 4 χάρτες οι οποίοι έχουν παραχθεί για τις αντίστοιχες κύριες συνοπτικές ώρες ( 00,06,12,18 UTC)

Ο παρακάτω χάρτης είναι ένας “τριπλός” χάρτης, όπου παρουσιάζεται η Reanalysis της επιφανείας (με τα γνωστά χαμηλά και υψηλά (L, H )) καθώς και τους χάρτες ισοϋψών και ισοπαχών στην στάθμη των 500 hPa).

Παρακολουθείστε το σχετικό βίντεο που δημιούργησα από αυτή την σειρά χαρτών και δείτε με ποιο τρόπο οι ασταθείς αέριες μάζες στην στάθμη των 500 hPa προκαλούν κυκλογεννέσεις στη Κεντρική Μεσόγειο, οι οποίες επηρεάζουν σε πρώτη φάση την Αδριατική και ακολούθως το Νότιο Ιόνιο.

Το πρώτο βαρομετρικό χαμηλό παρατηρούμε οτι απομακρύνεται βορειοανατολικά γρήγορα, όμως οι ασταθείς αέριες μάζες στο Νότιο Ιόνιο και στα νότια τμήματα της Σικελίας δημιουργούν και πάλι νέο χαμηλό το οποίο έρχεται σε “αντίθεση” με τον αντικυκλώνα που έχει δημιουργηθεί στα βόρεια Βαλκάνια, δημιουργώντας έτσι ένα ισχυρό ανατολικό ρεύμα στη Θεσσαλία με ισχυρή σύγκλιση αερίων μαζών με διαφορετικά χαρακτηριστικά πάνω από την Κεντρική Ελλάδα η οποία τελικώς οδηγεί σε μεγάλα ύψη βροχής και πλημμυρικά φαινόμενα στη περιοχή της Λάρισας.

Η μεγάλη ένταση των καιρικών φαινομένων οφείλεται στην ισχυρή σύγκλιση πάνω από την κεντρική Ελλάδα των θερμών κα υγρών μεσογειακών αερίων μαζών με τις ξηρές και ψυχρές αέριες μάζες των Β. Βαλκανίων. Όταν λέμε συγκλίσεις, δεν εννοούμε συγκλίσεις μόνο στο πεδίο των ανέμων, αλλά στη σύγκλιση αερίων μαζών με διαφορετικά θερμουγρομετρικά χαρακτηριστικά

Σχετικά με τις υπηρεσίες Reanalysis θα πρέπει να αναφέρουμε και δυο λόγια για τις πιο πρόσφατες εξελίξεις στην Ευρώπη καθώς οι νέου τύπου αναλύσεις ανήκουν στην τελευταία κατηγορία προϊόντων της υπηρεσίας C3S., πέμπτη γενιά επαναληπτικών αναλύσεων του ECMWF και άμεση μετεξέλιξη του ERA-Interim. Ονομάζεται ERA5 (European Reanalysis 5) και συνδυάζει ιστορικά δεδομένα από το 1950 έως σήμερα. Επιπρόσθετα, περιγράφει τις πρόσφατες κλιματικές συνθήκες μέσω συνδυασμού μοντέλων και ιστορικών παρατηρήσεων. Περιλαμβάνει εκτιμήσεις ατμοσφαιρικών παραμέτρων όπως η θερμοκρασία του αέρα, πίεση και ταχύτητα του αέρα σε διαφορετικά υψόμετρα, καθώς και εκτιμήσεις επιφάνειας όπως η βροχόπτωση, η υγρασία εδάφους, η θερμοκρασία της θάλασσας. Σε σχέση με το ERA-Interim προσφέρει υψηλότερη χωρικά και χρονική ανάλυση: ωριαίες εκτιμήσεις σε οριζόντια ανάλυση 31 χιλιομέτρων, κάλυψη της ατμόσφαιρα σε 137 επίπεδα από την επιφάνεια έως ύψος 80 χιλιομέτρων. Η ERA5 λειτουργεί πλήρως και παράγει περίπου 9 petabytes δεδομένων. Περισσότερες πληροφορίες εδώ.

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις