Νίκος Παρασκευόπουλος: Ορδές αντρών

Θάνατος για την κακοβαλμένη μαντήλα! Κι αντιδράσεις πολλές, από τις πιο αιματηρές σε διαδηλώσεις ως τις πιο ήπιες με τις αναλύσεις: Αίτιο η αλλαγή του πολιτικού καθεστώτος, η θρησκεία, οι όροι του ποινικού κώδικα, ο καπιταλισμός κλπ.

Βλέποντας όμως στο βάθος της ιστορίας φθάνεις πιο μακριά. Στις ρίζες της εξουσίας. «Ορδές αντρών» ήταν οι κατακτητές στην αρχαιότητα, γράφει στο κλασικό, ογκώδες και αξεπέραστο έργο του για την Πατριαρχία ο Έρνεστ Μπόρνεμαν*.

Ήδη στις εποχές που προσεγγίζονται από την Κοινωνική Ανθρωπολογία και την Προϊστορία περιγράφεται το φαινόμενο των νομαδικών εισβολών. Οι κάτοικοι άγονων ή εξαντλημένων περιοχών μετακινούνταν, άφηναν πίσω τις δυσκίνητες (λόγω εγκυμοσύνης , μικρών παιδιών κλπ) γυναίκες και τους γέροντες και εισέβαλλαν σε τόπους πιο εύφορους. Εφόσον οι ορδές νικούσαν (κατά κανόνα ήταν πιο σκληραγωγημένες), εξουδετέρωναν τους ντόπιους άντρες υπερασπιστές και κρατούσαν τις γυναίκες τους για την αναπαραγωγή των γονιδίων και της εξουσίας που κατέκτησαν. Την ταυτότητά τους δεν την έδινε ο τόπος, αλλά οι πρόγονοι.

Από τότε ήδη η εχθρότητα για τη δημοκρατία, η λατρεία για το κοινό αίμα και την καταγωγή.

Στο νέο- κατακτημένο τόπο οι άντρες ήταν οι εξουσιαστές- υποκείμενα, οι γυναίκες αντικείμενα προς εκμετάλλευση και μηχανές αναπαραγωγής. Ταυτότητα έπαιρναν δανεική από τους άντρες, αλλιώς δεν είχαν πρόσωπο. Σας ξαφνιάζει η μπούρκα αλήθεια;

Η σχέση άντρα – γυναίκας, κυρίαρχα κοινωνική, είχε χαρακτηριστικά ανάλογα (προς το σκληρότερο) με τα ταξικά. Ο διαχωρισμός ήταν ακόμη και πολιτιστικός: Οι γυναίκες κατά τεκμήριο είχαν άλλη γλώσσα, άλλες συνήθειες, ίσως άλλη θρησκεία, άλλους συγγενείς.

Η διατήρηση – διαιώνιση αυτής της εξουσίας είχε ως ευνόητο όρο την αστυνόμευση του έρωτα.** Αλλιώς τα όπλα, η ταυτότητα, η περιουσία δεν θα πήγαιναν στα «γνήσια» γονίδια, αλλά σε ξένους- εχθρούς. Θα άνοιγαν οι κρουνοί του καθαρού αίματος κι αυτό θα χανόταν στο έδαφος. Να λοιπόν γιατί όχι μόνο η μοιχεία αλλά και ο συναινετικός έρωτας μιας ενήλικης ανύπαντρης κόρης είχαν ποινή το θάνατο. Να γιατί ο έρωτας με θείο εκ μητρός ήταν αιμομιξία ενώ με τον εκ πατρός έφθανε να αποτελεί θεσμό, και γιατί οι άντρες είχαν πιο πολλά ελεύθερα (παλλακίδες κλπ).

Εννοείται, ότι η αυστηρή αστυνόμευση ενισχύεται από την αυστηρή πρόληψη: Να μην κυκλοφορεί η γυναίκα μόνη της (άνευ συνοδείας και λύχνου προφαίνοντος), να καλύπτεται ώστε να μην αποτελέσει πειρασμό, μην δημιουργηθούν αδέσποτα αισθήματα κι έχουμε καμιά συμφορά. Θέμα εξουσίας, δηλαδή ζωής ή θανάτου, η εμφάνιση.

Εξαιτίας αυτού του ιστορικού βάθους την εκμετάλλευση και την κακοποίηση της γυναίκας δεν τη συναντάς μόνο σε μια χώρα ή μόνο σε μια θρησκεία, παρά τις διαβαθμίσεις. Η δημοκρατία έχει λογικό αντίπαλο την ολιγαρχία, οι κύριες μορφές της τελευταίας είναι ο καπιταλισμός και καταγωγή: Συστήματα δηλαδή που αλληλοδιεισδύουν και διαπλέκονται. Από τη βασιλευόμενη δημοκρατία και τους διπλούς της συμβολισμούς (καταγωγή- δήμος), έως τον άντρα – μπράβο της πατριαρχίας που σκοτώνει τη σύντροφό του επειδή αντιμίλησε ή δεν ήταν επαρκώς χαμηλοβλεπούσα και ως τη μπούρκα, η απόσταση είναι μεγάλη αλλά ανιχνεύσιμη.

Εννοείται ότι αυτά αλλάζουν. Αλλά με δύσκολους κοινωνικούς αγώνες, χρόνο και δουλειά πολλή.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

*E. Borneman, Η Πατριαρχία. Η προέλευση και το μέλλον του κοινωνικού μας συστήματος (α’ έκδ.1975) ελλην. μτφρ. Δ. Κούρτοβικ, έκδ. Μ.Ι.Ε.Τ. 1988, βλ. ιδίως σελ 139.

** Προσπάθεια για τεκμηρίωση στο βιβλίο μου Έρωτας και τιμωρία στην Ελλάδα – μελέτη ιστορίας του δικαίου, έκδ. Πατάκη, 2011.