ΤΑ ΔΙΑΣΤΗΜΙΚΑ ΣΚΟΥΠΙΔΙΑ ΕΙΝΑΙ ΠΙΟ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ ΑΠΟ ΟΣΟ ΝΟΜΙΖΟΥΜΕ

Από παιδιά μαθαίνουμε -συνήθως με άσχημο τρόπο, μια πτώση, έναν τραυματισμό κλπ- πως ό,τι ανεβαίνει, κατεβαίνει. Μετά ενημερωνόμαστε για τη βαρύτητα. Τώρα θα χρειαστεί να ανακαλέσουμε τις σχετικές γνώσεις, όπως ενημερωνόμαστε για την αύξηση όσων εκτοξεύουν οι χώρες που κάνουν έρευνες -και άλλες δραστηριότητες- στο διάστημα.

Είναι τόσα που όταν σηκώνουμε το βλέμμα μας στον ουρανό και πιστεύουμε πως βλέπουμε αστέρια, υπάρχουν πολλές πιθανότητες να βλέπουμε δορυφόρο -της Starlink του Elon Musk ή της NASA ή της Κίνας ή της Ρωσίας κλπ.

Στις περισσότερες από αυτές τις περιπτώσεις, όταν κάτι ανεβαίνει, δεν κατεβαίνει μόλις ολοκληρώσει την αποστολή του. Μένει στο διάστημα. Όχι όμως, για πάντα. Κάποια στιγμή επιστρέφει στη Γη, ανεξέλεγκτα. Και αυτό μπορεί να γίνει επικίνδυνο. Πόσο; Ένα θα σου πω: το θέμα αυτό έγινε αντικείμενο έρευνας που δημοσιεύτηκε τον Ιούλιο.

Επισημάνθηκε ότι έως τώρα η πιθανότητα να σκοτωθεί κάποιος από διαστημικό σκουπίδι που πέφτει από τον ουρανό, ήταν απειροελάχιστη (θεωρήθηκε ως αμελητέα). Ενδεικτικά, δεν έχει καταγραφεί θάνατος ανθρώπου από τέτοιο συμβάν.

Έχουν βέβαια, υπάρξει περιπτώσεις τραυματισμών και ζημιών σε περιουσίες “αλλά επειδή δεν έχει υπάρξει μεγάλο περιστατικό, έχει κάνει τους ανθρώπους να πιστεύουν πως δεν συντρέχει λόγος ανησυχίας” εξήγησε ο αστρονόμος και εκ των συγγραφέων της μελέτης, Aaron Boley στο Space.

Τι είναι τα διαστημικά σκουπίδια

Τα διαστημικά σκουπίδια αφορούν όλα τα μέρη ενός πυραύλου που μετά την εκτόξευση έχουν κάνει τη δουλειά τους και πλέον είναι άχρηστα. Εξακολουθούν όμως, να ‘υπάρχουν’ σε τροχιά. Ακόμη και εκατοντάδες μίλια ψηλά, υπάρχει μια μικροσκοπική ποσότητα ατμοσφαιρικής έλξης που επιβραδύνει το τροχιακό αντικείμενο από λίγο, κάθε φορά που την περνά -ώσπου χάνει αρκετή ταχύτητα και πέφτει στη Γη.

Αλλά ακόμα και αν όλα τα κομμάτια μείνουν στην τροχιά, μπορούν να συγκρουστεί με κάτι (με άλλα σκουπίδια ή κομήτες ή αστεροειδείς κλπ) και να γίνουν μικρότερα κομμάτια, τα οποία αποτελούν κίνδυνο για τους δορυφόρους και τους διαστημικούς σταθμούς. Μερικά από αυτά τα κομμάτια μπορεί να είναι αρκετά μεγάλα, ώστε να εισέλθουν ξανά στην ατμόσφαιρα και να χτυπήσουν την επιφάνεια.

Οι περισσότερες σχετικές μελέτες που είχαν γίνει έως τώρα, είχαν επικεντρωθεί στον κίνδυνο που προκύπτει στην τροχιά, από αδρανείς δορυφόρους -και το πώς μπορούν να εμποδίσουν τη λειτουργία των ενεργών δορυφόρων. Αχρησιμοποίητα καύσιμα και μπαταρίες έχουν προκαλέσει εκρήξεις στην τροχιά, οι οποίες δημιούργησαν νέα απόβλητα.

Παρ’ όλα αυτά, ο διαρκώς αυξανόμενος αριθμός εκτόξευσης δορυφόρων, πυραύλων και ανιχνευτών κάνει επιτακτική την ανάγκη να πάρουμε αυτό το θέμα πιο σοβαρά. Η μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Nature Astronomy υπολόγισε τις πιθανότητες, σε εύρος δεκαετίας.

Πριν σου πω τους αριθμούς, θα ήθελα να σου πω κάτι άλλο -που είπε ο Dr. Boley.

“Ενώ ο κίνδυνος για ένα μεμονωμένο άτομο είναι χαμηλός, ο τεράστιος αριθμός δορυφόρων -και οι τροχιές που τείνουν να καταλαμβάνουν- σημαίνει ότι κομμάτια συντριμμιών συγκρούονται σχετικά συχνά. Το ζήτημα γίνεται ιδιαίτερα έντονο, όταν ληφθούν υπόψη α) οι χρονικές κλίμακες μερικών ετών έως μιας δεκαετίας (αναμενόμενη διάρκεια ζωής πολλών δορυφόρων) και β) τα χρησιμοποιημένα κομμάτια πυραύλων που συχνά αφήνονται σε τροχιά. Σκεφτείτε το ως εξής:

“Ενώ ο κίνδυνος τροχαίου ατυχήματος, μια δεδομένη ημέρα για έναν μόνο οδηγό, είναι μικρός, εκατομμύρια οδηγοί συγκρούνται πολλάκις στους δρόμους, κάθε μέρα”.

Ήδη πέφτουν στο κεφάλι μας σκουπίδια από το διάστημα

Κατά το Science Alert “κάθε λεπτό της ημέρας, τα συντρίμμια πέφτουν πάνω μας από το διάστημα και αυτός είναι ένας κίνδυνος που σχεδόν αγνοούμε εντελώς.

Τα μικροσκοπικά σωματίδια από αστεροειδείς και κομήτες, διασχίζουν την ατμόσφαιρα και ‘κάθονται’ απαρατήρητα στην επιφάνεια της Γης, προσθέτοντας περίπου 40.000 τόνους σκόνης κάθε χρόνο.

Αν και αυτό δεν είναι -ακόμα- πρόβλημα για εμάς, τα συντρίμμια αυτού του είδους μπορούν να προκαλέσουν ζημιά στα διαστημόπλοια –τελευταίο θύμα ήταν το διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb. Περιστασιακά, ένα μεγαλύτερο δείγμα φτάνει ως μετεωρίτης, και ίσως μια φορά κάθε 100 χρόνια περίπου καταφέρνει να περάσει μέσα από την ατμόσφαιρα σώμα δεκάδων μέτρων, δημιουργώντας κρατήρα στην προσγείωση του.

Ακόμα σπανιότερα μας έρχονται αντικείμενα μεγέθους χιλιομέτρων και προκαλούν θάνατο και καταστροφή -λόγος που εξαφάνισε τους δεινόσαυρους.  Αυτά είναι παραδείγματα φυσικών διαστημικών σκουπιδιών, των οποίων η ανεξέλεγκτη άφιξη είναι απρόβλεπτη και εξαπλώνεται -λίγο πολύ- ομοιόμορφα σε όλη την υδρόγειο”.

Η πρόσφατη έρευνα διερεύνησε την ανεξέλεγκτη άφιξη τεχνητών διαστημικών απορριμμάτων, όπως χρησιμοποιημένα σταδίων πυραύλων -που σχετίζονται με εκτοξεύσεις πυραύλων και δορυφόρους. Οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν μαθηματική μοντελοποίηση των κλίσεων και των τροχιών των τμημάτων αυτών στο διάστημα και την πυκνότητα του πληθυσμού που υπήρχε κάτω από αυτά, όπως και δεδομένα 30ετίας, ώστε να υπολογίσουν πού θα προσγειωθούν τα συντρίμμια πυραύλων και άλλα διαστημικά σκουπίδια όταν πέσουν στη Γη.

Ποιες είναι οι πιθανότητες ατυχήματος από διαστημικά σκουπίδια

Στην περιγραφή της μελέτης, οι συγγραφείς ανέφεραν ότι “οι περισσότερες εκτοξεύσεις στο διάστημα έχουν ως αποτέλεσμα ανεξέλεγκτες επιστροφές ‘σωμάτων’ πυραύλων, κάτι που δημιουργεί κινδύνους ατυχημάτων για τους ανθρώπους στο έδαφος, στη θάλασσα και στα αεροπλάνα.

Αυτοί οι κίνδυνοι αντιμετωπίζονται εδώ και καιρό ως αμελητέοι, ωστόσο ο αριθμός των ‘σωμάτων’ πυραύλων που εγκαταλείπονται σε τροχιά αυξάνεται, με εκείνα από προηγούμενες εκτοξεύσεις να συνεχίζουν να εισέρχονται στην ατμόσφαιρα, λόγω της αεροδυναμικής (η οπισθέλκουσα αερίων είναι επιβραδυντική δύναμη που λειτουργεί μέσα σε ένα σώμα, το οποίο κινείται μέσα από αέριο μέσο και χάνει την ορμή και την ενέργεια του).

Χρησιμοποιώντας δημοσίως διαθέσιμες αναφορές εκτοξεύσεων πυραύλων και δεδομένα για εγκαταλελειμμένα σώματα πυραύλων σε τροχιά, υπολογίσαμε -κατά προσέγγιση- τις προσδοκίες ατυχημάτων λόγω επανεισόδου των σωμάτων αυτών, ως συνάρτηση του γεωγραφικού πλάτους.

Η κατανομή των εκτοξεύσεων και των επανεισόδων οδηγεί στην πιθανότητα ατυχήματος, με κίνδυνο για την ανθρώπινη ζωή να βαραίνει δυσανάλογα τους πληθυσμούς στον Παγκόσμιο Νότο -με τα κράτη που κάνουν τις περισσότερες εκτοξεύσεις να δημιουργούν κινδύνους για τον υπόλοιπο κόσμο”.

Διαπιστώθηκε πως οι πιθανότητες ατυχήματος θα αυξηθούν την επόμενη δεκαετία, με μεγαλύτερο κίνδυνο να αντιμετωπίζουν τα νότια γεωγραφικά πλάτη.

Βάσει της μοντελοποίησης, τα σώματα πυραύλων είναι περίπου τρεις φορές πιο πιθανό να προσγειωθούν στα γεωγραφικά πλάτη της Τζακάρτα στην Ινδονησία, της Ντάκα στο Μπαγκλαντές ή του Λάγκος στη Νιγηρία από εκείνα της Νέας Υόρκης στις ΗΠΑ, του Πεκίνου στην Κίνα ή της Μόσχας στη Ρωσία.

Οι συγγραφείς υπολόγισαν επίσης, και την “προσδοκία ατυχήματος” (βλ. τον κίνδυνο για την ανθρώπινη ζωή) για την επόμενη δεκαετία, ως αποτέλεσμα ανεξέλεγκτων επανεισόδων πυραύλων.

“Υποθέτοντας ότι κάθε επανείσοδος σκορπίζει θανατηφόρα συντρίμμια σε μια περιοχή 10 τετραγωνικών μέτρων, διαπίστωσαν ότι υπάρχει 10% πιθανότητα ενός ή περισσότερων θυμάτων την επόμενη δεκαετία, κατά μέσο όρο”. Πρόσθεσαν πως το ποσοστό αυτό θεωρείται “συντηρητική εκτίμηση”.

Ποιος έχει την ευθύνη και δεν την αναλαμβάνει

Οι συγγραφείς της έρευνας είχαν να τονίσουν κάτι που θα το βρεις χρήσιμο -χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα προκαλέσει την έκπληξη σου. Πριν διαβάσεις τι δεν γίνεται, να πω ότι οι ΗΠΑ κρατούν το ρεκόρ περισσότερων εκτοξεύσεων.

“Υποστηρίζουμε ότι οι πρόσφατες βελτιώσεις στην τεχνολογία και ο σχεδιασμός αποστολών καθιστούν τις περισσότερες από αυτές τις ανεξέλεγκτες επανεισόδους περιττές. Ωστόσο, τα κράτη και οι εταιρείες εκτόξευσης διστάζουν να αναλάβουν το αυξημένο κόστος”.

Αυτές οι εθνικές κυβερνήσεις των οποίων οι πληθυσμοί τίθενται σε κίνδυνο θα πρέπει να απαιτήσουν από τα μεγάλα κράτη διαστημικής μεταφοράς να ενεργήσουν, από κοινού, για α) να επιβάλουν ελεγχόμενες επανεισόδους πυραύλων, β) να δημιουργήσουν σημαντικές συνέπειες για τη μη συμμόρφωση και έτσι γ) να εξαλείψουν τους κινδύνους για όλους”.

Τι μπορεί να γίνει

Η μελέτη επισημαίνει πως υπάρχουν προηγμένες τεχνολογίες που μπορούν να γίνουν η λύση στο πρόβλημα, ενώ θα βοηθήσει και ο προσεχτικός σχεδιασμός των αποστολών -ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος ατυχημάτων και δυστυχημάτων από διαστημικά σκουπίδια.

Πιο συγκεκριμένα, όπως έγραψε στο Conversation η κορυφαία επιστήμονας διαστήματος της Μεγάλης Βρετανίας και καθηγήτρια Πλανητών και Διαστημικών Επιστημών στο Open University (είναι το μεγαλύτερο πανεπιστήμιο της Μεγάλης Βρετανίας, διακρίνεται για τις έρευνες του και ‘βγάζει’ περισσότερους CEO από το Oxford, το Cambridge και το London School of Economics), Monica Grady ”υπάρχει σειρά τεχνολογιών που καθιστούν απολύτως δυνατό τον έλεγχο της επανεισόδου των συντριμμιών. Ωστόσο, η εφαρμογή τους είναι δαπανηρή. Μια λύση είναι τα διαστημικά σκάφη να γίνουν ‘παθητικά’. Έτσι, η αχρησιμοποίητη ενέργεια (όπως καύσιμα ή μπαταρίες) να δαπανάται αντί να αποθηκεύεται μόλις λήξει η διάρκεια ζωής του σκάφους.

Και η επιλογή τροχιάς για έναν δορυφόρο μπορεί επίσης να μειώσει την πιθανότητα παραγωγής συντριμμιών: ένας δορυφόρος που δεν λειτουργεί μπορεί να προγραμματιστεί να κινείται σε χαμηλή τροχιά της Γης, όπου θα καεί.

Έχουν ξεκινήσει και προσπάθειες εκτόξευσης επαναχρησιμοποιήσιμων πυραύλων (από την SpaceX του Μασκ και την Blue Origin του Μπέζος), που δημιουργούν λιγότερα συντρίμμια. Βέβαια, η μπογιά και μεταλλικά ρινίσματα θα επιστρέφουν στη Γη, αλλά με ελεγχόμενο τρόπο”.

Ένας από τους οργανισμούς που έχει πάρει πιο σοβαρά από τους περισσότερους αυτό το θέμα, είναι ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος. Σχεδιάζει αποστολή που θα επιχειρήσει να ‘μαζεύει’ και να απομακρύνει τα διαστημικά απορρίμματα με τη βοήθεια ρομπότ, μια φορά κάθε τέσσερα χρόνια.

Σε ό,τι αφορά τη σειρά κατευθυντήριων γραμμών που είχε δώσει ο ΟΗΕ -μέσω του Γραφείου Υποθέσεων του Εξωτερικού Διαστήματος- το 2010 πριν τις ενισχύει το 2018, όπως αναφέρει η τελευταία μελέτη “δεν πρόκειται για διεθνές δίκαιο και δεν υπάρχουν λεπτομέρειες, ως προς τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να εφαρμόζονται ή να ελέγχονται οι δραστηριότητες μετριασμού”.

Θα ήταν λοιπόν, χρήσιμο να δούμε κάπου εδώ κοντά νόμους, ώστε να μη δούμε συντρίμμια να πέφτουν στο κεφάλι μας.