Προσφυγικό – μεταναστευτικό, η ανοιχτή πληγή της Ευρώπης

Την ώρα που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν μιλά για «Προώθηση του Ευρωπαϊκού Τρόπου Ζωής» (η νέα, επίσης αμφιλεγόμενη, ονομασία του χαρτοφυλακίου του Έλληνα Επιτρόπου Μαργαρίτη Σχοινά, που αρχικά λεγόταν «Προστασία του Ευρωπαϊκού Τρόπου Ζωής»), στις περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης η ξενοφοβία, ο ρατσισμός και ο ακροδεξιός λαϊκισμός αποτελούν «κανονικότητα», ενώ η προσφυγική και μεταναστευτική κρίση δυστυχώς συνεχίζουν να μαίνονται στη Γηραιά Ήπειρο.

Εκθέσεις-ράπισμα

Όσο και αν Βρυξέλλες αγωνίζονται να δείξουν ότι η διαχείριση της κατάστασης είναι υπό πλήρη έλεγχο, η πραγματικότητα παραμένει διαφορετική: Πρόσφατη έκθεση του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (European Union Agency for Fundamental Rights – FRA) προειδοποίησε για τον κίνδυνο να χαθεί μια γενιά, αναδεικνύοντας τις καθυστερήσεις και τις δυσκολίες στην ένταξη των νεαρών (16-24 ετών) προσφύγων που εγκαταλείπουν τις εστίες τους για να σωθούν από τον πόλεμο και τις διώξεις. Η έκθεση έκανε λόγο για εμπόδια ένταξης σε έξι χώρες με τον μεγαλύτερο αριθμό αιτήσεων ασύλου: την Αυστρία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία και τη Σουηδία, καθώς και την Ελλάδα ως χώρα πρώτης υποδοχής. Ο FRA κάλεσε τα κράτη-μέλη να επιταχύνουν τις διαδικασίες χορήγησης ασύλου, να περιορίσουν τη γραφειοκρατία που συνδέεται με την οικογενειακή επανένωση, να παρέχουν κατάλληλη στέγαση και να βελτιώσουν την ψυχιατρική περίθαλψη και την εκπαίδευση των παιδιών.

Στο ίδιο μήκος κύματος, λίγες μέρες νωρίτερα, έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου υπογράμμιζε ότι «η ΕΕ πρέπει να εντατικοποιήσει τις προσπάθειές της στους τομείς του ασύλου, της μετεγκατάστασης και της επιστροφής μεταναστών», τη στιγμή που τα προγράμματα μετεγκατάστασης έκτακτης ανάγκης δεν επιτυγχάνουν τους αριθμητικούς στόχους που είχαν τεθεί, ούτε όμως και αυτόν της ελάττωσης της πίεσης που ασκείται στην Ελλάδα και την Ιταλία. «Παρά την αύξηση των ικανοτήτων διεκπεραίωσης αιτήσεων ασύλου στις δύο χώρες, οι διαδικασίες παραμένουν εξαιρετικά χρονοβόρες και εξακολουθούν να εμφανίζουν σημεία συμφόρησης, ενώ τα ποσοστά επιστροφής παράτυπων μεταναστών παραμένουν χαμηλά και η διαδικασία της επιστροφής προβληματική σε ολόκληρη την ΕΕ», τόνιζε χαρακτηριστικά το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο. Οι αριθμοί που ανέφερε η έκθεση ήταν ενδεικτικοί: Οι χώρες της ΕΕ δεσμεύθηκαν νομικά να μετεγκαταστήσουν 98.256 μετανάστες, έναντι των 160.000, που ήταν η αρχική τιμή-στόχος, ενώ τελικά μετεγκαταστάθηκαν μόλις 34.705 (21.999 από την Ελλάδα και 12.706 από την Ιταλία).

Ο φόβος για νέα όξυνση και η ανάγκη μιας διαφορετικής προσέγγισης

Την ίδια ώρα, οι προσφυγικές/μεταναστευτικές ροές προς την Ευρώπη μέσω των Βαλκανίων όχι μόνο δεν έχουν σταματήσει αλλά παρουσιάζουν αύξηση. Η γερμανική ανησυχία είναι έκδηλη: Το Βερολίνο φοβάται μια επανάληψη της κρίσης του 2015, καθώς, σύμφωνα με εκτιμήσεις του γερμανικού υπουργείου Εσωτερικών, οι σχετικοί δείκτες βρίσκονται σε πολύ υψηλότερα επίπεδα από ό,τι στις αντίστοιχες περιόδους το 2017 και το 2018. Η Ευρώπη όμως δεν φαίνεται να αλλάζει κατεύθυνση στην προσέγγισή της: Εξακολουθεί να μη διαθέτει ολοκληρωμένο και αξιόπιστο σχέδιο απέναντι σε υφιστάμενες αλλά και ενδεχόμενες μελλοντικές –ίσως ακόμη μεγαλύτερες– δυσκολίες, επιμένοντας σε λογικές «φρουρίου».

«Η εμμονή της Δύσης με την προστασία των συνόρων τροφοδοτεί την αστάθεια» ήταν ο εύγλωττος τίτλος άρθρου (των Ρούμπεν Άντερσον και Ντέιβιντ Κιν) στο Foreign Policy, στο οποίο τονίζεται ότι «στο όνομα της καταπολέμησης της παράνομης μετανάστευσης, ΕΕ, Ηνωμένες Πολιτείες και Αυστραλία ενθαρρύνουν αυταρχικά καθεστώτα και ευνοούν τη διαφθορά, προωθώντας τη μισαλλοδοξία στο εσωτερικό των χωρών τους». Έτσι ουσιαστικά «υπονομεύουν τον παγκόσμιο ρόλο της ΕΕ και τις αξίες του ευρωπαϊκού εγχειρήματος». Το προσφυγικό-μεταναστευτικό παραμένει –και θα παραμείνει– μια ανοιχτή πληγή για την Ευρώπη, εφόσον οι ιδρυτικές αξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπως ο ανθρωπισμός και η αλληλεγγύη θυσιάζονται στο βωμό της ικανοποίησης ακροδεξιών και μισαλλόδοξων φωνών, που στην πραγματικότητα έχουν τροφοδοτηθεί από την έκρηξη των ανισοτήτων.

Η διαχείριση της υφιστάμενης προσφυγικής-μεταναστευτικής κρίσης στην Ευρώπη δεν μπορεί να λυθεί με άνιση κατανομή βαρών μεταξύ των κρατών, με τείχη, κέντρα κράτησης-φυλακές, με τιμωρητικού χαρακτήρα γραφειοκρατικές και διοικητικές ρυθμίσεις, που το μόνο που επιτυγχάνουν είναι να προκαλούν καθυστέρηση, οξύνοντας τα προβλήματα. Δίκαιη κατανομή βαρών, με αποτελεσματικό σχέδιο για μετεγκαταστάσεις προσφύγων, αναγνώριση της έκτασης και της έντασης της διαρκούς αυτής κρίσης, βελτίωση των δομών φιλοξενίας και πρόσληψη του κατάλληλου αριθμού εξειδικευμένου προσωπικού αποτελούν τη μοναδική οδό προς τη διαχείριση του πολυδιάστατου ζητήματος. Η προσφυγική-μεταναστευτική κρίση είναι εδώ, θα είναι για καιρό ακόμη εδώ – όσο η Δύση προκαλεί/συντηρεί εμμέσως τις εστίες έντασης στη Μέση Ανατολή– και απαιτεί λύσεις, τις οποίες σίγουρα δεν μπορούν να δώσουν οι ακροδεξιές εγκλήσεις πολιτικών ηγεσιών που φορούν μάλιστα το μανδύα του μεταρρυθμιστή.

*Ο Βαγγέλης Βιτζηλαίος είναι Συντονιστής του Κύκλου Ανάλυσης Ευρωπαϊκών & Διεθνών Εξελίξεων του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ – Η ανάλυση δημοσιεύεται στο 26 Δελτίο Ευρωπαϊκών Εξελίξεων του ΕΝΑ που είναι διαθέσιμο στο www.enainstitute.org