Συμπόνοια προς τη Γερμανία

Δεν είναι καθόλου εύκολο να ξυπνάς με την είδηση ότι το επιχειρηματικό μοντέλο της χώρας σου έχει καταρρεύσει. Ότι οι κυβερνώντες πολιτικοί σου είτε είχαν αυταπάτες είτε σου έλεγαν ψέματα για δεκαετίες, όταν σε διαβεβαίωσαν ότι το βιοτικό επίπεδο που είχες αποκτήσει με κόπο ήταν εξασφαλισμένο. Ότι το άμεσο μέλλον σου πλέον βασίζεται στην καλοσύνη των ξένων που είναι αποφασισμένοι να σε συντρίψουν. Ότι τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα οποία είχες εμπιστευτεί, είχαν εμπλακεί σε μια διαρκή διαδικασία απόκρυψης στοιχείων.

Ότι οι Ευρωπαίοι εταίροι σου, στους οποίους τώρα απευθύνεσαι για βοήθεια, σε βλέπουν ως κακοποιό που οποίου η δίκαιη τιμωρία είχε απλώς καθυστερήσει πολύ. Ότι οι οικονομικές ελίτ στη χώρα σου και έξω από αυτήν αναζητούν συνεχώς νέους τρόπους για να διασφαλίσουν ότι η χώρα σου θα παραμείνει καθηλωμένη. Ότι οι κυβερνώντες πολιτικοί στις Βρυξέλλες είναι διατεθειμένοι να σε υποβάλουν σε τεράστιες, επώδυνες αλλαγές, ώστενα διασφαλίσουν ότι τίποτα δεν θα αλλάξει.

Οι Έλληνες το ξέρουμε αυτό το συναίσθημα. Το βιώσαμε στο πετσί μας στις αρχές του 2010. Σήμερα, οι Γερμανοί είναι αυτοί που, καθώς το γερμανικό επιχειρηματικό μοντέλο καταρρέει γύρω τους, πρέπει να αντιμετωπίσουν αυτό το τείχος συγκατάβασης, αποστροφής, ακόμη και χλευασμού. Όσο ειρωνικό κι αν είναι, οι Έλληνες είναι ο ευρωπαϊκός λαός που μπορεί να καταλάβει όσο κανείς άλλος ότι οι Γερμανοί αξίζουν κάτι καλύτερο.

Ότι η σημερινή δύσκολη θέση τους είναι αποτέλεσμα της συλλογικής, ευρωπαϊκής μας αποτυχίας. Ότιείναι άσκοπο να υιοθετεί κανείς ένα αίσθημα ικανοποίησης τώρα που οι όροι έχουν αντιστραφεί για τον λαό της Γερμανίας. Λιγότερο από όλους οι πολύπαθοι Έλληνες, οι Νοτιοι Ιταλοί, οι Ισπανοί, οι Πορτογάλοι – τα ΓΟΥΡΟΥΝΙΑ (PIGS) όπως μας αποκαλούσαν κάποτε.

Το επιχειρηματικό μοντέλο της Γερμανίας βασιζόταν σε συμπιεσμένους μισθούς, φθηνό ρωσικό αέριο και αριστεία στη μηχανική μεσαίας τεχνολογίας – ιδιαίτερα στην κατασκευή αυτοκινήτων με κινητήρες εσωτερικής καύσης. Σε αυτή τη βάση, συνέχισε να παράγει τεράστια εμπορικά πλεονάσματα κατά τη διάρκεια τεσσάρων διακριτών μεταπολεμικών φάσεων:

Πρώτον, κατά τη διάρκεια του συστήματος Bretton Woods που διαμόρφωσαν οι ΗΠΑ, το οποίο παρείχε στη Γερμανία σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες και πρόσβαση στις αγορές της υπόλοιπης Ευρώπης, της Ασίας και της Αμερικής.

Δεύτερον, μετά την κατάρρευση του Bretton Woods, όταν η ενιαία αγορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποδείχθηκε εξαιρετικά προσοδοφόρα για τις γερμανικές εξαγωγές.

Τρίτον, με την δημιουργία του ευρώ, όταν η χρηματοδότηση των προμηθευτών ενίσχυσε τρομερά τη ροή αγαθών και κεφαλαίων από τη Γερμανία προς την περιφέρεια της Ευρώπης. Τέλος, αφότου η κρίση του ευρώ μείωσε τη ζήτηση για γερμανικά αγαθά από τις ευρωπαϊκές αγορές της Μεσογείου, το κενό κάλυψε μια Κίνα που διψούσε για γερμανικά προϊόντα ενδιάμεσης και τελικής μεταποίησης (που ήταν φθηνά λόγω του ευρώ που διατηρούσε τη γερμανική συναλλαγματική ισοτιμία σε χαμηλά επίπεδα).

Οι Γερμανοί, τώρα, σιγά σιγά συμβιβάζονται με την κατάρρευση των θεμελίων του επιχειρηματικού τους μοντέλου και πλέον αντιλαμβάνονται το πολύπλευρο Μεγάλο Ψέμα που τους πουλούσαν οι ελίτ τους για τρεις δεκαετίες: Τα δημοσιονομικά πλεονάσματα δεν ήταν αποτέλεσμα συνετής διαχείρισης, αλλά μνημειώδης αποτυχία να επενδύσουν, όταν επί χρόνια ήταν επιτόκιαεξαιρετικά χαμηλά, σε καθαρή ενέργεια, υποδομές ζωτικής σημασίας, καθώς και στις δύο κρίσιμες τεχνολογίες του μέλλοντος: τις μπαταρίες και την τεχνητή νοημοσύνη. Η εξάρτηση της Γερμανίας από το φυσικό αέριο του Πούτιν και τις καθαρές εισαγωγές από την Κίνα δεν ήταν ποτέ βιώσιμη μακροπρόθεσμα και αυτό είναι εγγενές χαρακτηριστικό (και όχι ατέλειες προς διόρθωση) του γερμανικού μοντέλου.

Επιτέλους συνειδητοποιούν το Μεγάλο Ψέμα ότι το οικονομικό μοντέλο της Γερμανίας ήταν συμβατό με τη νομισματική ένωση της Ευρώπης. Η έλλειψη δημοσιονομικής και πολιτικής ένωσης, πάντα θα επιβάρυνε τις μεσογειακές χώρες, τις τράπεζες και τις εταιρείες με χρέη που ήταν αδύνατο να αποπληρωθούν, τα οποία, τελικά, θα ανάγκαζαν την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να επιλέξει ανάμεσα στο τέλος του ευρώ και ενός μόνιμου σχεδίουσυγκάλυψης της χρεοκοπίας.

Οι Γερμανοί το συνειδητοποιούν αυτό σήμερα καθώς παρατηρούν μια παραπαίουσα ΕΚΤ, η οποία μονά-ζυγά χάνει,είτε αν αυξήσει σημαντικά τα επιτόκια (προκαλώντας την κατάρρευση της Ιταλίας και άλλων χωρών) είτε αν δεν το κάνει (εκτροχιασμένος πληθωρισμός). Συνειδητοποιούν ότι, ενώ δεν θα έπρεπε ποτέ να είναι δουλειά της ΕΚΤ να σώσει το το ευρώ από τα προβληματικά θεμέλιά του, οι πολιτικοί τους είχαν πει ψέματα ότι το γερμανικό μοντέλο θα μπορούσε να επιβιώσει από την κρίση του 2008 εφόσον οι άλλες χώρες της Ευρωζώνης εφάρμοζαν αρκετή λιτότητα. Αντιλαμβάνονται επίσης ότι φοβία κινήτρων των κυβερνήσεών τους οδήγησε σε μόνιμο σοσιαλισμό για τους Νοτιοευρωπαίους ολιγάρχες, τους Γαλλο-Γερμανούς τραπεζίτες και διάφορες εταιρείες που αδυνατούν να εξυπηρετήσουν το χρέος τους μέσω των τρεχόντων κερδών.

Κάποτε, όσοι από εμάς αντιδρούσαμε στην ιδέα ότι κάθε χώρα της Ευρωζώνης πρέπει να γίνει σαν τη Γερμανία, αντιτεί΄ναμεότι η Γερμανία ευημερούσεακριβώς επειδή οι άλλες χώρες δεν είχαν υιοθετήσει το γερμανικό μοντέλο. Σήμερα, με το τέλος του φθηνού φυσικού αερίου και τον Νέο Ψυχρό Πόλεμο της Αμερικής κατά της Κίνας, που αναγκάζει τους Κινέζους να επανεκτιμήσουν τις πηγές των ενδιάμεσων εισαγωγών τους, το γερμανικό μοντέλο έχει τελειώσει ακόμη και αν συνεχίσει να εφαρμόζεται μόνο στη Γερμανία.

Σίγουρα, οι γερμανικές εξαγωγές θα ανακάμψουν, με τη βοήθεια της χαμηλής αξίας του ευρώ. Η Volkswagen θα πουλήσει πολύ περισσότερα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, μόλις αποκατασταθούν οι αλυσίδες εφοδιασμού. Η BASF θα ανακάμψει, μόλις εξασφαλιστούν οι προμήθειες ενέργειας. Αυτό που δεν θα επιστρέψει είναι το γερμανικό μοντέλο, με ένα μεγάλο μέρος των εσόδων της Volkswagen να πηγαίνει στην Κίνα, από όπου προέρχονται οι τεχνολογίες μπαταριών, και καθώς το παιχνίδι μετατοπίζεται από τη χημική βιομηχανία σε τομείς που σχετίζονται με την τεχνητή νοημοσύνη.

Ορισμένοι Γερμανοί φίλοι εναποθέτουν τις ελπίδες τους στην πτώση του ευρώ για την αποκατάσταση του γερμανικού μοντέλου. Δεν θα γίνει. Οι χώρες με χαμηλές αποταμιεύσεις με διαρθρωτικό εμπορικό έλλειμμα, όπως η Ελλάδα ή η Γκάνα, επωφελούνται από την υποτίμηση. Οι χώρες με υψηλές αποταμιεύσεις με διαρθρωτικό εμπορικό πλεόνασμα δεν επωφελούνται – το μόνο που συμβαίνει είναι ότι οι φτωχότεροι εγχώριοι καταναλωτές επιδοτούν τους πλουσιότερους εξαγωγείς. Ακριβώς το αντίθετο από αυτό που χρειάζεται η γερμανική κοινωνική οικονομία.

Το μήνυμά μου προς τους Γερμανούς φίλους είναι απλό: Ξεπεράστε τις φάσεις της άρνησης και του πένθους και προχωρήστε κατευθείαν στο σχεδιασμό του ολοκαίνουργιου επιχειρηματικού μοντέλου. Σε αντίθεση με την Ελλάδα, η Γερμανία εξακολουθεί να έχει έναν βαθμό κυριαρχίας που της επιτρέπει να το κάνει αυτό χωρίς την άδεια των πιστωτών.

Αλλά πρώτα, πρέπει να επιλύσετε ένα κρίσιμο πολιτικό δίλημμα: Θέλετε η Γερμανία να διατηρήσει την πολιτική και δημοσιονομική της κυριαρχία; Εάν ναι, το νέο επιχειρηματικό σας μοντέλο δεν θα λειτουργήσει ποτέ μέσα στην Ευρωζώνη μας. Εάν δεν θέλετε να επιστρέψετε στο γερμανικό μάρκο, χρειάζεστε ένα νέο επιχειρηματικό μοντέλο ενσωματωμένο σε μια πλήρως ανεπτυγμένη, δημοκρατική ευρωπαϊκή ομοσπονδία. Οτιδήποτε άλλο θα συνεχίσει το Μεγάλο Ψέμα με το οποίο έρχεστε τώρα, οδυνηρά, αντιμέτωποι.

*Το πιο πάνω άρθρο αποτελεί απόδοση της μηνιαίας στήλης του Γιάνη Βαρουφάκη στο Project Syndicate με αρχικό τίτλο “Sympathy for Germany”.