ΤΟ ΤΡΑΥΜΑ ΣΤΟΝ ΤΟΙΧΟ (Η ΕΝΑ ΠΕΝΘΟΣ ΑΛΛΙΩΣ)

Συνηθίζεται άραγε η απώλεια; Ολοκληρώνεται ποτέ το πένθος; Κορυφώνεται, καταπνίγεται, διαμορφώνεται, βιώνεται με διαφορετικούς τρόπους, επικοινωνείται; Πολύς κόσμος ήρθε αντιμέτωπος με ιδιαίτερες συνθήκες απώλειας και αποχαιρετισμού οικείων, πολυαγαπημένων προσώπων, φίλων, συγγενών και συνεργατών. Πολλοί και πολλές ήταν εκείνοι/ες που δεν μπόρεσαν να κηδεύσουν καν τους αγαπημένους τους, ενώ βρίσκονταν και οι ίδιοι μακριά και ενίοτε μόνοι και μόνες αντιμέτωποι με την διαχείριση κατακλυσμιαίων και αδυσώπητων συναισθημάτων.

Οι πολίτες κλήθηκαν να αναστοχαστούν διαφορετικά νοήματα που ήταν μέχρι τότε παγιωμένα και με τα οποία είχαν εξοικείωση. Άλλαξαν μαζικά και συλλογικά συνήθειες και καθημερινότητα αλλά και τρόπο σκέψης. Η πανδημία ανέσυρε στην επιφάνεια άβολες αλήθειες, καταπιεσμένες ανάγκες αλλά και νέες προκλήσεις.

Η εν εξελίξει πανδημία του κόβιντ επανέφερε – μεταξύ άλλων – στη δημόσια συζήτηση ζητήματα όπως το «τραύμα» αλλά και την σχέση των πολιτών με το δημόσιο χώρο. Τα απανωτά και πολύμηνα lockdowns και στην Ελλάδα, έδωσαν – έστω και με έναν παράξενο τρόπο – τη δυνατότητα σε όλους και όλες να δουν με άλλο μάτι τη γειτονιά τους, το τετράγωνό τους, τους δρόμους και τα κτίρια γύρω από τα σπίτια τους. Όμως, πέρα από αυτή την – ας πούμε – ευχάριστη επίδραση των lockdowns, η πανδημία ανέδειξε μέσα από τους εκατομύρια θανάτους ανά τον κόσμο, μια διαφορετική διάσταση της απώλειας, του πένθους αλλά και της μοναξιάς. Το ερώτημα που συνεχίζει και αναδύεται διαρκώς με αφορμή και τις νέες πιεστικές συνθήκες που έχουν προκύψει είναι πώς μέσα σε μια κοινωνία που δεν αφήνει πολλά περιθώρια έκφρασης του πένθους, συχνά οριοθετώντας το μέσα σε πολύ αυστηρά και προκαθορισμένα πλαίσια, μπορεί κάποιος/α να βρει τον χώρο να εκφραστεί;

Σε αυτό τον άξονα περιδιαβαίνει η Ιωάννα Λουπασάκη με την καθοριστική συμβολή του Tristan Eaton, για να πετύχουν ένα πολύ δύσκολο αλλά και προσωπικό εγχείρημα. Η Ιωάννα κάλεσε τον καλλιτέχνη και προσωπικό της φίλο από το Λος Άντζελες στην Ελλάδα ώστε να αποτυπώσει μέσα από ένα mural στην οδό Θεσσαλονίκης στο Γκάζι το προσωπικό πένθος που βιώνει η ίδια εδώ και διόμιση χρόνια, μετά και την απώλεια της αδερφής της Αγγελικής από μια σπάνια μορφή καρκίνου. Όπως η ίδια η Ιωάννα τονίζει, όλο αυτό το διάστημα προσπαθεί μέσα από διάφορες καλλιτεχνικές δράσεις με συνέπεια να αναδείξει ότι «το πένθος είναι μια ύψιστη μορφή αγάπης η οποία θα μπορούσε να έχει και χρώματα».

Το εγχείρημα έχει μια ακόμα μεγάλη πρόκληση, εκτός από τη χρήση των χρωμάτων για την προσέγγιση της έννοιας του πένθους, προσέγγιση μάλλον ανοίκεια στην Ελλάδα των μαυροφορεμένων γυναικών και των μοιρολογιών μιας άλλης εποχής. Τη μετάβαση από ένα προσωπικό μνημείο – μνημόσυνο – φόρο τιμής σε έναν τόπο που θα μπορεί να συνδεθεί οποιοσδήποτε έχει βιώσει κάτι αντίστοιχο. Για όλους εκείνους και εκείνες που έφυγαν αλλά και για όλους και όλες που έμειναν πίσω να πενθούν, δίνοντας σε αυτό το «πίσω» ίσως ένα συγκεκριμένο σημείο αναφοράς, πολύχρωμο μέσα στον αστικό ιστό. Κόντρα στη μαυρίλα του θανάτου, αντιπαραβάλλεται το χρώμα της ζωής. Ιδιαίτερη σημασία έχει ότι είναι και «site specific», καθώς αυτό το mural δημιουργήθηκε στην περιοχή του Κεραμεικού, όπου βρίσκεται το αρχαιότερο νεκροταφείο των Αθηνών, αναδεικνύοντας έτσι και μια προσπάθεια σύνδεσης του αρχαίου μας πολιτισμού με τη σύγχρονη τέχνη μέσα από τον κοινό παρονομαστή της έκφρασης του πένθους, όπως λέει και η ίδια η Ιωάννα.

Θα αναρωτηθεί κανείς, αρκεί ένα «γκράφιτι» για να πάμε από το ατομικό τραύμα στο συλλογικό και στη διατήρηση της μνήμης αλλά και σε μια διαφορετική έκφραση της έννοιας του πένθους; Σίγουρα όχι, αλλά συμβάλλει τα μέγιστα ώστε να αρχίσουμε να βλέπουμε διαφορετικά τον «χώρο» σε σχέση με το πένθος, να ανανοηματοδοτήσουμε έννοιες προσδίδοντάς τους μια άλλη χροιά πέρα από τις φόρμες της παράδοσης και της συνήθειας, και εν τέλει να βρίσκουμε συνοδοιπόρους μέσα από τη συν-δημιουργία, την συνύπαρξη και την πολιτιστική έκφραση. Το εν λόγω έργο σημαίνει στην πράξη μια επαναδιαπραγμάτευση της έννοιας του δημόσιου χώρου. Ο θάνατος είναι κάτι το ιδιωτικό. Όμως μέσα από αυτό το mural μπορεί και γίνεται επίδικο του δημοσίου χώρου ως κοινή εμπειρία που αφορά τους πάντες. Ένα mural, λοιπόν, για να αναρωτηθούμε φωναχτά τι ιστορία έχει να μας πει ένα «τραύμα στον τοίχο». Ένα mural, για το πένθος αλλιώς. Ένα mural, για τη ζωή, αλλιώς.

Η Αγγελική Μητροπούλου είναι Υποψήφια Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αιγαίου.