ΓΙΑΤΙ ΑΥΞΑΝΟΝΤΑΙ ΟΙ ΚΑΥΣΩΝΕΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ “ΨΗΝΟΜΑΣΤΕ” ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ

Θα συμφωνείς πως είναι κάπως άβολο -αλλά όχι δυσάρεστο- να βλέπουμε όλη την Ευρώπη να έχει καύσωνες και στην Ελλάδα -που πέρυσι τέτοια περίοδο ζούσαμε τον τρίτο καύσωνα του καλοκαιριού-, να απολαμβάνουμε δροσιά. Δηλαδή, αέρα, λίγη συννεφιά και θερμοκρασία που στις 10 το πρωί της Τρίτης 19/7 ήταν στους 26 βαθμούς -στην Καλλιθέα.

Οι επιστήμονες ενημερώνουν ότι η επίμονη ακραία ζέστη που ζει φέτος η Ευρώπη, είναι συνεπής με την τάση που έχει προκύψει και θέλει τα κύματα καύσωνα να αυξάνονται -σε συχνότητα και ένταση-, με ταχύτερο ρυθμό από σχεδόν οποιοδήποτε άλλο μέρος του πλανήτη.

Φέτος η Γαλλία έζησε τον πιο καυτό Μάιο της ιστορίας της, τον οποίο διαδέχθηκε ένας από τους πιο ζεστούς Ιουνίους. Τότε επισκέφτηκε ο καύσωνας την Ισπανία, την Ιταλία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες, πριν πάρουν σειρά η Μεγάλη Βρετανία και η Πολωνία -μαζί με άλλες περιοχές της ανατολικής Ευρώπης.

Πέραν της ανυπόφορης ατμόσφαιρας, πρόβλημα αποτελεί η ξηρασία που ανεβάζει κατακόρυφα τον κίνδυνο πυρκαγιών -τις οποίες ζουν στη Δυτική Ευρώπη. Θυμάστε τι έγινε πέρυσι στην Ελλάδα και πέρασε στην ιστορία ως “η μεγαλύτερη οικολογική καταστροφή όλων των εποχών, από πυρκαγιά”.

Εν τω μεταξύ, σύντομα θα θυμηθούμε πώς είναι να ‘καίγεται’ το δέρμα μας από τον ήλιο. Ας ευχηθούμε ότι δεν θα καεί κάτι άλλο.

Ο διευθυντής της Ελληνικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας (ΕΜΥ), Θοδωρής Κολυδάς έχει προειδοποιήσει πως από την Πέμπτη και μετά θα εξασθενήσουν οι άνεμοι και σταδιακά θα ανέβει η θερμοκρασία. Να ευχηθώ κουράγιο σε όσους μείνουν στην Αθήνα, πριν δούμε τι συμβαίνει αλλού στην Ευρώπη.

Για αυτό θα πάρουμε τη βοήθεια της Dr. Έφης Ρούση, ανώτερης επιστήμονα του Ινστιτούτου Κλιματικής Έρευνας του Πότσνταμ (στη Γερμανία) και επικεφαλής της μελέτης που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Νature. Η σημασία της ήταν τέτοια που μεταξύ άλλων την αναδημοσίευσαν και οι New York Times.

Τι ξέραμε έως τώρα

Τις τελευταίες δεκαετίες, έχουν αυξηθεί οι ακραίες θερμοκρασίες σε παγκόσμια κλίμακα και αναμένεται να αυξηθούν περαιτέρω, υπό τη μελλοντική υπερθέρμανση του πλανήτη.

Η Ευρώπη έχει έλθει αντιμέτωπη με ιδιαίτερα ισχυρή αύξηση της ακραίας ζέστης από τον θανατηφόρο καύσωνα του καλοκαιριού του 2003 και μετά. Εκτιμάται ότι έχει προκαλέσει 70.000 θανάτους.

Αυτή η τάση καταδεικνύεται από το πρόσφατο σύμπλεγμα διαδοχικών εξαιρετικά ζεστών και ξηρών καλοκαιριών του 2018, του 2019 και του 2020.

Οι ευρωπαϊκοί καύσωνες προβλέπεται να αυξηθούν δυσανάλογα, σε σύγκριση με την παγκόσμια μέση θερμοκρασία στο μέλλον, χωρίς να είναι κατανοητοί οι βαθύτεροι λόγοι.

Ως προς αυτό εργάστηκε η ομάδα της Dr. Ρούση, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα δεδομένα που είχαν προκύψει από παλαιότερες έρευνες και ανέφεραν πως οι παράγοντες που οδηγούν τις ευρωπαϊκές ζεστές θερμοκρασίες του καλοκαιριού και τη μεταβλητότητα των κυμάτων καύσωνα περιλαμβάνουν

α) την ατμοσφαιρική κυκλοφορία μεγάλης κλίμακας και την κατάσταση των αεροχείμαρρων,

β) το έλλειμμα υγρασίας του εδάφους και τις σχετικές ανατροφοδοτήσεις χερσαίας ατμόσφαιρας,

γ) την κυκλοφορία των ωκεανών και τις θερμοκρασίες στην επιφάνεια της θάλασσας.

Ήταν γνωστό και ότι είχαμε βάλει και οι άνθρωποι το χεράκι μας, κυρίως μέσω της αύξησης των αερίων του θερμοκηπίου που αύξησε την ένταση και τη συχνότητα των κυμάτων καύσωνα μέσω της άμεσης θέρμανσης.

Η υπερθέρμανση του πλανήτη (βλ. θερμοκρασίες που είναι κατά μέσο όρο περίπου 1,1 βαθμούς Κελσίου υψηλότερες από ό,τι ήταν στα τέλη του 19ου αιώνα -πριν από τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και άλλες παγιδεύσεις αερίων θερμότητας στον αέρα). Αυτό είχε ως συνέπεια να ξεκινά η υπερβολική ζέστη από ένα υψηλότερο σημείο εκκίνησης.

Το τελευταίο εύρημα αφορούσε μελέτη που δημοσιεύτηκε στις 4 Ιουλίου και διαπίστωνε ότι τα κύματα καύσωνα στην Ευρώπη είχαν αυξηθεί σε συχνότητα και ένταση τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες, με αυτό το γεγονός να συνδέεται εν μέρει με τις αλλαγές στους αεροχείμαρρους (jet stream).

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι πολλά ευρωπαϊκά κύματα καύσωνα εμφανίστηκαν όταν αεροχείμαρρος (ταχέως κινούμενο μακρόστενο, σωληνωτό ρεύμα πολύ ισχυρών δυτικών ανέμων, σε μεγάλα υψόμετρα -Δημιουργούνται από συνδυασμό της ατμοσφαιρικής θέρμανσης (από την ηλιακή ακτινοβολία και σε ορισμένους άλλους πλανήτες και από την εσωτερική θερμότητα) και της περιστροφής του πλανήτη γύρω από τον άξονά του) χωρίστηκε προσωρινά στα δύο. Στη μέση υπήρχε περιοχή με ασθενείς ανέμους και αέρα υψηλής πίεσης “που ευνοεί τη συσσώρευση ακραίας θερμότητας”.

Ποια είναι τα νέα στοιχεία για το δράμα μας

Ο τίτλος της δημοσίευσης της δουλειάς που έκανε η Dr. Ρούση και οι συνεργάτες της είναι “οι επιταχυνόμενες τάσεις καύσωνα στη Δυτική Ευρώπη συνδέονται με πιο επίμονους διπλούς αεροχειμμάρους πάνω από την Ευρασία”.

Στη σύνοψη αναφέρεται ότι “οι επίμονες ακραίες θερμοκρασίες μπορούν να έχουν σοβαρές επιπτώσεις στα οικοσυστήματα και τις κοινωνίες, συμπεριλαμβανομένης της υπερβολικής θνησιμότητας, των πυρκαγιών και των αποτυχιών της συγκομιδής.

Στη μελέτη αναγνωρίζουμε την Ευρώπη ως ένα hotspot καύσωνα, που παρουσιάζει ανοδικές τάσεις, οι οποίες είναι τρεις έως τέσσερις φορές ταχύτερες, σε σύγκριση με τα υπόλοιπα βόρεια μεσαία πλάτη τα τελευταία 42 χρόνια.

Αυτή η επιταχυνόμενη τάση συνδέεται με τις ατμοσφαιρικές δυναμικές αλλαγές, μέσω της αύξησης της συχνότητας και της επιμονής των καταστάσεων διπλού αεροχειμάρρου (βλ. δυνατό ρεύμα από τη δύση στην ανατολή), πάνω από την Ευρασία.

Διαπιστώνουμε ότι οι εμφανίσεις διπλού αεροχειμάρρου είναι ιδιαίτερα σημαντικές για τους καύσωνες της Δυτικής Ευρώπης, εξηγώντας έως και το 35% της μεταβλητότητας της θερμοκρασίας.

Η ανοδική τάση στη συνέχιση των σχετικών γεγονότων εξηγεί σχεδόν το σύνολο της επιταχυνόμενης τάσης καύσωνα στη δυτική Ευρώπη και περίπου το 30% αυτής στην εκτεταμένη ευρωπαϊκή περιοχή.

Αυτά τα ευρήματα παρέχουν ενδείξεις ότι εκτός από τους θερμοδυναμικούς παράγοντες, οι ατμοσφαιρικές δυναμικές αλλαγές έχουν συμβάλει στον αυξημένο ρυθμό των ευρωπαϊκών καύσωνα, με επιπτώσεις στη διαχείριση κινδύνου και πιθανές στρατηγικές προσαρμογής”.

Η τελευταία έρευνα εστίασε στο πώς οι ευρωπαϊκές ακραίες θερμοκρασίες συνδέονται με την ατμοσφαιρική κυκλοφορία μεγάλης κλίμακας και ειδικότερα τις καταστάσεις αεροχειμάρρων “και αναλύουμε πώς οι πιθανές αλλαγές μπορεί να έχουν συμβάλει σε ανοδικές τάσεις καύσωνα. Υποστηρίζουμε ότι η επιταχυνόμενη τάση στους καύσωνες της Δυτικής Ευρώπης συνδέεται με την αύξηση της εμμονής των διπλών αεροχειμάρρων, στην ανώτερη τροπόσφαιρα”.

Γιατί προτιμά την Ευρώπη ο καύσωνας -και τι σε περιμένει

Όπως αναφέρει η Dr. Ρούση “το τρέχον κύμα καύσωνα φαίνεται να συνδέεται με έναν τέτοιο αεροχείμαρρο που υπήρχε στην Ευρώπη τις δύο τελευταίες εβδομάδες. Αυτό θα μπορούσε να είχε οδηγήσει στη δημιουργία του χαμηλού βαρομετρικού, καθώς και σε μια περιοχή με ασθενείς ανέμους πάνω από την Ευρώπη -που επέτρεψαν στη ζέστη να επιμείνει. Φαίνεται ότι αυτό ευνοεί πραγματικά τη συσσώρευση του συγκεκριμένου κύματος καύσωνα”.

Πρόσθεσε ότι μπορεί να υπάρχουν άλλοι λόγοι για τους οποίους η Ευρώπη αντιμετωπίζει περισσότερα, και πιο επίμονα, κύματα καύσωνα, με ορισμένους να αποτελούν επί του παρόντος αντικείμενο συζήτησης μεταξύ των επιστημόνων.

“Η φυσική μεταβλητότητα του κλίματος μπορεί να δυσκολέψει την εξάλειψη συγκεκριμένων επιρροών” τονίζει η Ελληνίδα επιστήμονας.

Σύμφωνα με τους ερευνητές της πρώτης μελέτης που έθεσε θέμα αεροχειμάρρων, ρόλο για όσα ζούμε παίζει η θέρμανση στην Αρκτική, που συμβαίνει πολύ πιο γρήγορα από άλλα μέρη του κόσμου.

Καθώς η Αρκτική θερμαίνεται με ταχύτερο ρυθμό, η διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ αυτής και του Ισημερινού μειώνεται.

Αυτό οδηγεί σε μείωση των ανέμων το καλοκαίρι, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα να παραμείνουν στάσιμα τα καιρικά συστήματα για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

Υπάρχουν εν τω μεταξύ, ενδείξεις ότι οι αλλαγές σε ένα από τα μεγαλύτερα ωκεάνια ρεύματα του κόσμου (Atlantic Meridional Overturning Circulation) μπορούν επίσης, να επηρεάσουν το κλίμα της Ευρώπης. Η Dr. Ρούση δημοσίευσε πέρυσι εργασία που έδειξε (μέσω προσομείωσης) ότι η εξασθένηση του ρεύματος -όπως ο κόσμος θερμαινόταν- θα προκαλούσε αλλαγές στην ατμοσφαιρική κυκλοφορία. Και αυτό θα οδηγούσαν σε ξηρότερα καλοκαίρια στην Ευρώπη.

Ένα κύμα καύσωνα στην Ευρώπη μπορεί να κάνει πιο πιθανό να εμφανιστούν κι άλλοι στην ίδια περιοχή, επειδή μια περίοδος ακραίας ζέστης ‘στεγνώνει’ το έδαφος.

Όταν υπάρχει λίγη υγρασία (στο έδαφος), μέρος της ενέργειας του ήλιου χρησιμοποιείται για την εξάτμιση του νερού. Αυτό οδηγεί σε αποτέλεσμα ελαφράς ψύξης. Όταν όμως, ένα κύμα καύσωνα εξαφανίζει σχεδόν όλη την υγρασία του εδάφους, μένει πολύ λίγο για να εξατμιστεί, όποτε φτάσει το επόμενο κύμα ζεστού αέρα.

Έτσι, περισσότερη από την ενέργεια του ήλιου ‘ψήνει’ την επιφάνεια, προσθέτοντας τη θερμότητα -με τις γνωστές συνέπειες.