ΓΑΤΕΣ, ΠΕΤΑΛΑ ΚΑΙ ΑΛΑΤΙ – ΑΥΤΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΠΙΟ ΔΙΑΣΗΜΕΣ ΠΡΟΛΗΨΕΙΣ

Οι δεισιδαιμονίες υπάρχουν, όσο υπάρχουν άνθρωποι. Kαι υπάρχουν για να δίνουν νόημα, σε συχνά τυχαία περιστατικά, που μας επιτρέπουν να πιστεύουμε ότι ελέγχουμε τη μοίρα μας. Όπως έχουν διαπιστώσει ψυχολόγοι και ψυχίατροι, το ανθρώπινο μυαλό αναζητά διαρκώς (συνειδητά ή ασυνείδητα) χρήσιμα μοτίβα, για να αισθανόμαστε καλύτερα.

Έχουμε τη συνήθεια να ‘δημιουργούμε’ συμπεριφορές και συνήθειες αιτίας και αποτελέσματος, ανεξάρτητα από το αν έχουν κάποια βάση ή αλήθεια. Και κάπως έτσι γεννιούνται οι προλήψεις, που περνούν από άνθρωπο σε άνθρωπο και τελικά, από γενιά σε γενιά. Όσοι περισσότεροι πιστεύουμε στο ίδιο πράγμα, τόσο πιο πιστευτό γίνεται.

Ας δούμε επτά (αριθμός που δεν είναι τυχαίος) από τις πιο ιστορικές και διάσημες προλήψεις.

1) Το χτύπημα του ξύλου (είναι ινδοευρωπαϊκή έμπνευση -πιθανότατα την ξεκίνησαν οι Κέλτες ή οι Βρετανοί. Έχει να κάνει με την πεποίθηση πως καλά και κακά πνεύματα κατοικούσαν σε δέντρα και το χτύπημα του ξύλου, είτε τα καλούσε σε βοήθεια, είτε τα έδιωχνε. Οι Χριστιανοί συνέδεσαν το χτύπημα του ξύλου, με τη μαγική δύναμη του ξύλινου σταυρού. Οι ιστορικοί έχουν εξηγήσει ότι αποδίδεται σε παιδικό παιχνίδι των Βρετανών του 19ου αιώνα, στο οποίο κέρδιζε ασυλία όποιος άγγιζε το πλησιέστερο κομμάτι ξύλου).

2 )Το πέταγμα του αλατιού, πάνω από τον αριστερό ώμο (είναι η πιο κοινή δεισιδαιμονία που υπάρχει στη Δύση και όπως το χτύπημα του ξύλου. Επίσης έχει να κάνει με την εκδίωξη του κακού που εν προκειμένω είναι ο Διάβολος. Οι αρχαίοι Σουμέριοι ξεκίνησαν την ιστορία με το πέταγμα πάνω από τον αριστερό ώμο και από εκεί πέρασε στους Αιγύπτιους, του Ασσύριους και τους Έλληνες. Από τους αρχαίους χρόνους το κατά λάθος ρίξιμο αλατιού σήμαινε κακή τύχη και απαιτούσε άμεση πράξη που να σταματούσε τα χειρότερα. Στο Μυστικό Δείπνο που ζωγράφισε ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, ο -προδότης- Ιούδας Ισκαριώτης απεικονίζεται να ρίχνει, κατά λάθος αλάτι -άρα το πέταγμα πάνω από τον αριστερό ώμο, διώχνει το Διάβολο που σε περιμένει ακριβώς εκεί).

3) Το πέρασμα κάτω από σκάλα (θεωρείται πως ξεκίνησε πριν 5000 χρόνια, στην αρχαία Αίγυπτο και το ιερό του τριγώνου -όπως φαίνεται και από τις πυραμίδες. Τα τρίγωνα αντιπροσώπευαν την τριάδα των θεών και όποιος περνούσε μέσα από αυτό το τρίγωνο, ήταν σαν να τους βεβήλωνε. Άλλοι ιστορικοί αναφέρουν πως πρόκειται για χριστιανικό συμβολισμό. Η Αγία Τριάδα έδωσε τη συσχέτιση του αριθμού 3 με κάτι ιερό. Ως εκ τούτου, όταν περπατάς κάτω από μια σκάλα που σχηματίζει τρίγωνο -όπως ακουμπά στον τοίχο-, είναι σαν να θες να καταστρέψεις την ιερότητα της Τριάδας. Και εφόσον το κάνεις, έρχεται η τιμωρία).

4) Το τυχερό πέταλο (η πίστη πως έχει μαγικές δυνάμεις, ανάγεται στους Έλληνες, οι οποίοι θεωρούσαν ότι ο σίδηρος έχει την ικανότητα να αποκρούει το κακό. Όχι μόνο τα πέταλα ήταν φτιαγμένα από σίδηρο, αλλά πήραν το σχήμα της μισοφέγγαρου, τον 4ο αιώνα, όταν έγιναν σύμβολο γονιμότητας και καλής τύχης. Ως προς αυτό, έπαιξε ρόλο το γεγονός ότι το σχήμα παρέπεμπε ήδη για τους Ρωμαίους, σε αυτό του αιδοίου και σχετιζόταν με την επίκληση της ειδωλολατρικής θεάς του φεγγαριού Νταϊάνα και του ‘ιερού αιδοίου’ της).

5) Την Παρασκευή και 13 (ο αριθμός 12 θεωρείται πως είναι θετικός -12 οι μήνες του έτους, 12 οι ημέρες των Χριστουγέννων, 12 οι φυλές του Ισραήλ κλπ. Κατά συνέπεια, ο φυσικά πλησιέστερος αριθμός προς τα βόρεια είναι αρνητικός. Είναι μεταξύ και των προλήψεων που συνδέονται με τον Μυστικό Δείπνο, καθώς το 13ο μέλος του ήταν ο προδότης Ιούδας. Πέθανε Παρασκευή. Επιπροσθέτως, ήταν Παρασκευή 13/10 του 1307 όταν ο Βασιλιάς Φίλιππος ο IV της Γαλλίας συνέλαβε και εκτέλεσε εκατοντάδες Ναΐτες Ιππότες).

6) Τις μαύρες γάτες (η ευρωπαϊκής προελεύσεως πρόληψη προέκυψε το Μεσαίωνα, όταν σε πολλά μέρη της Ευρώπης συνέδεσαν τις μαύρες γάτες με συντρόφους των μαγισσών -ή τις ίδιες τις μάγισσες που μεταμορφώνονταν σε μαύρες γάτες. Όταν λοιπόν, κάποιος πετύχαινε μαύρη γάτα στο δρόμο του, σήμαινε ότι τον παρακολουθούσε ο διάβολος. Γενικότερα ωστόσο, από τους αρχαίους χρόνους οι γάτες σχετίζονταν με την καλή τύχη).

7) Το να σε τρώει το χέρι σου (η έμπνευση ανήκει στην Καραϊβική και ανάλογα με το σε ποια παλάμη νιώθετε φαγούρα, μπορείτε να πάρετε ή να χάσετε χρήματα. Το αριστερό χέρι φαίνεται να έχει παθητική ενέργεια και το δεξί ενεργητική και έτσι εξηγείται η είσοδος και η έξοδος των χρημάτων).

Δεν πρέπει να ξεχνάμε

α) Την τύχη του πρωτάρη (σχετίζεται με την προκατάληψη της επιβεβαίωσης. Είναι ψυχολογικό φαινόμενο που αφορά την τάση των ανθρώπων να θυμούνται περισσότερο γεγονότα που ταιριάζουν με την κοσμοθεωρία τους. Θυμόμαστε όλες τις φορές που κυριαρχήσαμε, όταν κάναμε κάτι για πρώτη φορά, αλλά ξεχνάμε εκείνες που ‘πατώσαμε’) ή

β) Το 666 (αγορά τη Βίβλο και το Βιβλίο των Αποκαλύψεων, όπου το 666 αναφέρεται ως ο αριθμός του ‘θηρίου’ και συχνά ερμηνεύεται ως σημάδι του Σατανά. Σύμφωνα ωστόσο, με ανθρωπολόγο του State University of New York, ο συγγραφέας της Αποκάλυψης έγραφε στους διωκόμενους Χριστιανούς, με κωδικούς. Ως εκ τούτου, οι αριθμοί είναι σύγχρονες αναφορές. Τα τρία εξάρια στη σειρά, πιθανότατα είναι το αριθμητικό ισοδύναμο των εβραϊκών γραμμάτων, για το Ρωμαίο Αυτοκράτορα, Νέρωνα) ή

γ) Το απαγορευτικό στο άνοιγμα ομπρέλας, σε εσωτερικούς χώρους (η ρίζα εντοπίζεται στην Βικτωριανή Αγγλία, με τον επιστήμονα Charles Panati να έχει γράψει στο βιβλίο του “Extraordinary Origins of Everyday Things” ότι “στο Λονδίνο του 18ου αιώνα, όταν έγιναν μόδα οι αδιάβροχες ομπρέλες με μεταλλικές ακτίνες, το άνοιγμα τους σε εσωτερικούς χώρους ήταν επικίνδυνο. Μια ομπρέλα με άκαμπτες ακτίνες, που ανοίγει ξαφνικά σε ένα μικρό δωμάτιο, μπορούσε να τραυματίσει σοβαρά έναν ενήλικα ή ένα παιδί ή να σπάσει ένα εύθραυστο αντικείμενο -και να προκαλέσει καβγά ή ξέσπασμα. Κατά συνέπεια, η δεισιδαιμονία προέκυψε ως αποτρεπτικός παράγοντας για το άνοιγμα μιας ομπρέλας σε εσωτερικούς χώρους” και

δ) Τις γείτσες (ή όπως λένε οι αγγλόφωνοι, God bless you. Ξόρκια καλής τύχης συνοδεύουν τα φτερνίσματα σε διαφορετικούς πολιτισμούς, εδώ και χιλιάδες χρόνια. Όλα συνδέονται, σε μεγάλο βαθμό, με την πεποίθηση ότι τα φτερνίσματα έδιωχναν τα κακά πνεύματα. Η συγκεκριμένη πρόληψη ξεκίνησε τον 6ο αιώνα μ.Χ., με ρητή εντολή του Πάπα Γρηγορίου του Μεγάλου, την περίοδο εξάπλωσης τρομερού λοιμού στην Ιταλία. Το πρώτο σύμπτωμα ήταν το σοβαρό φτέρνισμα. Ο Πάπας Γρηγόριος παρότρυνε τους υγιείς να προσεύχονται για τους αρρώστους και να αντικαταστήσουν τις διάφορες απαντήσεις με το ‘είθε να έχετε καλή υγεία’ ή το ‘ο Θεός να σας έχει καλά’. Σε περίπτωση που κάποιος φτερνιζόταν και δεν υπήρχε άλλος κοντά, έπρεπε -σύμφωνα με τη διαταγή του Πάπα- να λέει “Θεέ, βοήθησε με”.

κάθε πολιτισμός ‘παράγει’ δεισιδαιμονίες που μένουν εντός των συνόρων του

Ι Το κακό μάτι είναι κάτι που έχουμε στη Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή (αφορά το φθόνο και το θυμό των θεών, για όποιον είχε υπερβολική επιτυχία -και τα φυλαχτά, συνήθως με χάντρες ήταν η λύση στο πρόβλημα)

ΙΙ Οι Νοτιοαμερικανοί πιστεύουν πως αν σκουπίσετε (με σκούπα χειρός) τα πόδια σας (ή το κάνει κάποιος άλλος σε εσάς), θα μείνετε για πάντα αδέσμευτοι -εκτός και αν φτύσετε αμέσως, τη σκούπα.

ΙΙΙ Οι Ρώσοι ‘εύχονται κακή τύχη, σε όποιον δωρίζουν κίτρινα λουλούδια (αντιπροσωπεύουν την απιστία, το χωρισμό, ακόμα και το θάνατο).

ΙV Οι Τούρκοι έχουν ‘ενοχοποιήσει’ το μάσημα τσίχλας το βράδυ (ο θρύλος θέλει να μεταμορφώνεται με μαγικό τρόπο σε σάρκα νεκρού)

V Οι Ιάπωνες φοβούνται τη λέξη ‘τέσσερα’ γιατί η προφορά της πλησιάζει σε εκείνη της λέξης ‘θάνατος’. Η λέξη ‘αντίχειρας’ και η σημασία της ως ‘γονικό δάχτυλο’ οδήγησε στο κρύψιμο των αντίχειρων (τους ‘αγκαλιάζουν’ με τα υπόλοιπα δάχτυλα) στις επισκέψεις σε νεκροταφεία, για να προφυλάξουν τους γονείς τους από το θάνατο.

Ο ΠΛΑΝΗΤΗΣ ΧΡΩΣΤΑΕΙ ΣΕ ΕΜΑΣ ΤΑ ΤΟΥ ΣΠΑΣΙΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΚΑΘΡΕΦΤΗ

Πάμε τώρα και στην πιο διαδεδομένη προσφορά των αρχαίων Ελλήνων στην ανθρωπότητα, σε επίπεδο δεισιδαιμονιών, με μια συνεργασία με τους Ρωμαίους: δηλαδή, τα επτά χρόνια ατυχίας, εάν τυχόν σπάσουμε καθρέφτη που είναι στο χώρο μας -ή μας ανήκει. Και στους δυο πολιτισμούς, η αντανάκλαση του ειδώλου των ανθρώπων στον καθρέφτη, είχε μυστικές δυνάμεις.

Όπως γράφει ο διακεκριμένος ομότιμος καθηγητής Κοινωνιολογίας στο University of South Carolina και μελετητής των τρόπων που επηρεάζουμε ο ένας τον άλλον, Barry Markovsky “οι Έλληνες πίστευαν ότι η αντανάκλαση κάποιου στην επιφάνεια μιας λίμνης, αποκάλυπτε τη ψυχή του. Συμβουλεύονταν σχετικά και ειδικούς, που λέγονταν ‘καθρεφτιστές’, για να αναλύουν τις αντανακλάσεις. Ο ιστορικός Milton Goldsmith εξήγησε στο βιβλίο του ‘Signs, Omens and Superstitions’ πως “η μαντεία γινόταν με νερό και το κοίταγμα σε ένα γυαλί. Αυτό ονομαζόταν κατοπτρομαντεία. Ο καθρέφτης βυθιζόταν στο νερό και ζητούσαν από έναν άρρωστο άνθρωπο να κοιτάξει στο γυαλί. Αν η εικόνα του φαινόταν παραμορφωμένη, ήταν πιθανό να πεθάνει. Αν ήταν καθαρή, σήμαινε πως θα ζούσε”.

Οι Ρωμαίοι έμαθαν να κατασκευάζουν καθρέφτες από γυαλισμένες μεταλλικές επιφάνειες, πιστεύοντας πως μέσω αυτών οι θεοί παρατηρούσαν τις ψυχές των ανθρώπων. Η πρόκληση της όποιας ζημιάς σε καθρέφτη θεωρούνταν πράξη τέτοιας ασέβειας που ανάγκαζε τους θεούς να τιμωρήσουν με κακή τύχη τον όποιο απρόσεχτο.

Κάπου στον τρίτο αιώνα, οι καθρέφτες άρχισαν να δημιουργούνται από τζάμι και το σπάσιμο έγινε κάπως πιο εύκολο. Και συνηθισμένο. Οι Ρωμαίοι δεν πίστευαν ποτέ στην αιώνια τιμωρία, με κακή τύχη. Αυτό που πίστευαν πάντα ήταν πως το σώμα ανανεωνόταν κάθε επτά χρόνια. Επιπροσθέτως, βοηθούσε ψυχολογικά και η πεποίθηση πως μετά την επταετία, η καλή τύχη επιστρέφει.

Τελικά, βοηθούν κάπου ή όχι οι προλήψεις;

Όπως ενημερώνει ο Dr. Markovsky “οι δεισιδαιμονίες μπορούν να μειώσουν το άγχος και να βελτιώσουν την απόδοση μας, όταν περνάμε δύσκολες καταστάσεις. Μπορούν επίσης, να γίνουν διασκεδαστικές και ενδιαφέρουσες, για μια συζήτηση, ενώ προάγουν την ομαδική αλληλεγγύη. Όπως όλα τα πράγματα, έτσι και αυτό χρειάζεται ένα μέτρο. Είναι χρήσιμο να μη ξεχνάμε πως οι δεισιδαιμονίες είναι ψευδείς πεποιθήσεις που συχνά προκαλούν άγχος και ενοχές.

Μπορούν να μας κάνουν να νιώθουμε υπεύθυνοι για κακά αποτελέσματα που δεν προκαλέσαμε ή να σπαταλάμε την ενέργειά μας, αναζητώντας αβάσιμες συντομεύσεις για τα επιθυμητά αποτελέσματα. Η κοινή λογική από μόνη της πρέπει να είναι αρκετός λόγος για να μας αποτρέψει από το να σπάσουμε καθρέφτες”.