Φάρμακα στη Χιλή: Ένα μεγάλο έγκλημα της (νεοφιλελεύθερης) σχολής του Σικάγο

Ένα από τα μεγάλα ερωτήματα που αφορά στη λαϊκή εξέγερση στη Χιλή (βρίσκεται σε εξέλιξη εδώ και περίπου έξι μήνες στο Σαντιάγο και σ’ άλλες πόλεις) δεν έχει να κάνει κυρίως με το γεγονός αλλά με το γιατί αυτό δεν ήρθε νωρίτερα.

Υποτίθεται ότι η χώρα πορεύεται σε καθεστώς κοινοβουλευτικής δημοκρατίας τα τελευταία 30 χρόνια μετά την “πτώση” του δικτάτορα Αουγκούστο Πινοτσέτ (ουσιαστικά επέλεξε ο ίδιος την αποχώρησή του ορίζοντας το στάτους κβο για την επόμενη μέρα), οπότε οι Χιλιανοί είχαν -θεωρητικά-όλο το χρόνο μπροστά τους για να δράσουν. Τελικά το έκαναν μαζικά μόλις το 2020.

Γιατί τώρα; Ισως διότι έφτασε ο κόμπος στο χτένι. Οπου ο κόσμος η τεράστια δυσκολία για τις λαϊκές μάζες να επιβιώσουν στην καθημερινότητα και όπου χτένι οι εκάστοτε κυβερνήσεις της Χιλής, και ιδιαίτερα η τελευταία του δισεκατομμυριούχου Σεμπάστιαν Πινιέρα, στον οποίο έλαχε ο κλήρος να διαχειριστεί την πιο μεγάλη κοινωνική κρίση των τελευταίων 30 χρόνων.

Οταν όμως αναφερόμαστε σε ιδιαίτερα δύσκολη καθημερινότητα για τα λαϊκά στρώματα, οφείλουμε να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι. “Απομονώσαμε” μία συγκεκριμένη πτυχή της κοινωνικής κρίσης που έχει να κάνει με ένα κομβικό ζήτημα, την πρόσβαση των χιλιανών στην αγορά του φαρμάκου και γενικά σ’ αυτή της υγείας σε μία χώρα που ασπάζεται από το 1974 με μεγάλη ευλάβεια το νεοφιλελεύθερο μοντέλο.

Σ’ αυτό το σκοπό είχαμε και έναν πολύτιμο “σύμμαχο”, την Μαρία Χριστίνα Φράγκου, καθηγήτρια στο τμήμα Γεωγραφίας της σχολής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας στο Πανεπιστήμιο του Σαντιάγο. Ελληνίδα, όπως καταλάβατε από το όνομα, που ζει και εργάζεται τα τελευταία χρόνια στη Χιλή.

“Χρεώνονται για τα φάρμακα”

Στην προσπάθειά μας να μπούμε στην ουσία του ζητήματος κάναμε στην κα Φράγκου την εξής ερώτηση: Πόσο δύσκολη είναι για το μέσο Χιλιανό η αγορά των φαρμάκων που χρειάζεται;”. Η απάντηση ήταν μη αναμενόμενη, χαρακτηριστική όμως του τι συμβαίνει ακριβώς στη χώρα στην οποία τα παιδιά της σχολής του Σικάγο επέβαλλαν πλήρως την οικονομική θεωρία τους.

“Πρέπει να διευκρινίσουμε ότι δεν υπάρχει μέσος Χιλιανός, τουλάχιστον όπως ξέρετε κάτι τέτοιο στην Ευρώπη. Υπάρχουν μεγάλες, πραγματικά μεγάλες μάζες φτωχού κόσμου. Αυτές οι μάζες πράγματι είναι πολύ δύσκολο να προμηθευτούν τα φάρμακά τους. Γι’ αυτό και οι μεγάλες αλυσίδες φαρμακείων που υπάρχουν στη Χιλή τους προμηθεύουν με πιστωτικές κάρτες έτσι ώστε ο κόσμος να μπορεί να αγοράσει. Δημιουργείται όμως ένας φαύλος κύκλος. Οι πολίτες αγοράζουν τα φάρμακα με πίστωση αλλά χρεώνονται ένα επιτόκιο αρκετά μεγάλο. Καταλαβαίνει κανείς τι επακολουθεί. Και δεν το κάνουν μόνο οι αλυσίδες των φαρμακείων αυτό αλλά και άλλες μεγάλες αλυσίδες εμπορικών καταστημάτων”.

Αλυσίδες φαρμακείων λοιπόν. Πρόκειται για τρεις (κατά βάση) για όλη την επικράτεια της Χιλής. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία ελέγχουν το 90% της αγοράς, πρακτικά δηλαδή το σύνολό της. Διαθέτουν χιλιάδες υποκαταστήματα παντού και δεν απασχολούν μόνο φαρμακοποιούς αλλά όποιον θα ήθελε να δουλέψει για να βγάλει τα προς το ζην. Θεωρητικά το επάγγελμα του φαρμακοποιού στην Χιλή είναι ελεύθερο, όποιος θέλει μπορεί να ανοίξει φαρμακείο. Πρακτικά αυτή η “απελευθέρωση” έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία πολύ ισχυρών μονοπωλίων στο χώρο της πώλησης των φαρμάκων. Και όπου υπάρχουν μονοπώλια, οι τιμές, ως γνωστόν, διατηρούνται σε υψηλά επίπεδα.

Συνεχίζει η κα Φράγκου: “Οι τιμές των φαρμάκων είναι πολύ υψηλές, αναλογικά πάντα με τα εισοδήματα. Ισως οι υψηλότερες στη Λατινική Αμερική. Ξέρω κόσμο που τα φάρμακα που πρέπει να παίρνει εφ’ όρου ζωής προσπαθεί να τα προμηθεύεται από το εξωτερικό όπου οι τιμές είναι σαφώς πιο χαμηλές”.

Η φράση-κλειδί, για να τα κατανοήσουμε όσο το δυνατόν καλύτερα τη χιλιανή πραγματικότητα, είναι το “αναλογικά πάντα με τα εισοδήματα”. Τα φάρμακα στη Χιλή, ιδιαίτερα τα γενόσημα, σίγουρα δεν είναι ακριβά για το μέσο Γερμανό ή Αμερικανό. Αλλά για το φτωχό Χιλιανό αποτελούν ένα δυσβάσταχτο έξοδο στο μηναίο προϋπολογισμό του, πολύ δε περισσότερο αν χρειάζεται να παίρνει το συγκεκριμένο φάρμακο επί μονίμου βάσεως.

Υπάρχει ένα συγκεκριμένο, πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα. Ολοι μας έχουμε πάρει έστω και μία φορά στη ζωή μας το αντιβιοτικό Amoxil. To αυθεντικό φάρμακο στην αγορά της Χιλής στοιχίζει 18600 πέσος, σχεδόν δηλαδή 21 ευρώ (ένα ευρώ αντιστοιχεί περίπου σε 900 πέσος). Ακόμα όμως και η τιμή του γενοσήμου βρίσκεται σε υψηλά επίπεδα, στοιχίζει 9990 πέσος, δηλαδή κάτι περισσότερο από 11 ευρώ. Ακόμα και το γενόσημο δηλαδή είναι πιο ακριβό από το αντίστοιχο φάρμακο στη Γερμανία όπου φυσικά ισχύουν τελείως διαφορετικά πράγματα σε ότι αφορά τα εισοδήματα και τους μισθούς.

To Losartan, φάρμακο ιδιαίτερα διαδεδομένο για την αντιμετώπιση της υπέρτασης του οποίου οι χρήστες κάνουν μόνιμη χρήση, μπορεί να το βρει κανείς ακόμα και πάνω από τα 32.000 πέσος, στα 35,5 ευρώ.

Χαμηλοί μισθοί, πενιχρές συντάξεις

Για να ερμηνεύσουμε σωστά τα παραπάνω στοιχεία, θα πρέπει να λάβουμε γνώση των δεδομένων που ισχύουν στη Χιλή τόσο για τους μισθούς όσο και τις συντάξεις. Γι’ αυτό το σκοπό θα επικαλεστούμε τα επίσημα στατιστικά από το Εθνικό Ινστιτούτο Στατιστικής της Χιλής που αφορούν το έτος 2018.

Σύμφωνα μ’ αυτά, σχεδόν οι μισοί από τους χιλιανούς εργαζόμενους αμείβονται με ποσά που φτάνουν το πολύ τις 400.000 πέσος (περίπου 444 ευρώ το μήνα). Προφανώς οι αμοιβές των νεώτερων δεν φτάνουν καν τις 400.000. Ο βασικό μισθός, εννοείται για φουλ τάιμ, απασχόληση ανέρχεται στα 318.000 πέσος, κάτι περισσότερο από 353 ευρώ το μήνα.

Ο μέσος μισθός, πάντα σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία, διαμορφώνεται στα 573.964 πέσος, ποσό που αντιστοιχεί σε περίπου 638 ευρώ. Αρκεί εδώ να θυμίσουμε ότι ο μέσος μισθός στην Ελλάδα, ακόμα και μετά από 10 χρόνια εφαρμογής των μνημονίων, δεν έπεσε κάτω από τα 1000 ευρώ. Υπάρχει, τέλος, και ένα 1,7% των εργαζόμενων που στους λογαριασμούς τους βλέπει το ποσό των 3.000.000 πέσος (περίπου 3.300 ευρώ).

Στις συντάξεις, το σύστημα απόδοσης των οποίων είναι καθαρά ιδιωτικό και διατηρείται σχεδόν ατόφιο από την εποχή Πινοτσέτ, τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα. Για τις ηλικίες 65-74 η βασική-μίνιμουμ σύνταξη ανέρχεται στα 152 ευρώ και η μάξιμουμ στα 452. Για τις ηλικίες από 75 μέχρι 79 τα αντίστοιχα ποσά για μίνιμουμ και μάξιμουμ σύνταξη διαμορφώνονται στα 159 και στα 470 ευρώ. Τέλος, για όσους είναι από 80 ετών και άνω η μίνιμουμ σύνταξη ανέρχεται στα 183 ευρώ και η μάξιμουμ στα 542.

Κατά μέσο όρο τα νοικοκυριά της Χιλής ξοδεύουν σε φάρμακα και υπηρεσίες υγείας περίπου το 6,3% του προϋπολογισμού τους. Το ποσό όμως, αναλογικά με τα εισοδήματα, γίνεται πολύ μεγαλύτερο όσο κοιτάζει κανείς προς τα κάτω στην κοινωνική πυραμίδα. Μεταξύ του 1997 και του 2012 το ποσοστό των χρημάτων που δίνονται για φάρμακα και υπηρεσίες υγείας από τα φτωχά στρώματα του πληθυσμού σχεδόν τριπλασιάστηκε.

Ξανά ο λόγος σ’ αυτό το σημείο, στην κα Φράγκου: “Το θέμα της υγείας γενικά είναι μέσα στο top-3 των ζητημάτων που θέτει η εξέγερση. Και αυτό είναι πολύ λογικό γιατί στη Χιλή το δημόσιο σύστημα υγείας είναι παραμελημένο. Οι έχοντες επιλέγουν το ιδιωτικό σύστημα. Οι μη έχοντες όμως, που ουσιαστικά δεν διαθέτουν την πολυτέλεια της επιλογής, αντιμετωπίζουν πολύ μεγάλα προβλήματα. Γι’ αυτό και προτείνουν ενιαίο σύστημα υγείας, δημόσιου χαρακτήρα. Στις διαδηλώσεις ακούγονται και συνθήματα σχετικά μ’ αυτόν τον σκοπό”.

Το σύστημα υγείας στη Χιλή χωρίζεται στο δημόσιο (Fonasa) και το ιδιωτικό (Isarpe). Οι τιμές στο δεύτερο είναι απλησίαστες για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, οπότε, όπως είναι λογικό το βάρος πέφτει στο δημόσιο το οποίο όμως στερείται πόρων και κρατικής φροντίδας. Ο χρόνος αναμονής για τα χειρουργεία είναι πολύ μεγάλος, το επίπεδο των παρεχόμενων υπηρεσιών θεωρείται χαμηλό.

Συμπέρασμα: Το σύστημα, στο σύνολό του, δεν μπορεί να δουλέψει αποτελεσματικά. Με τις συντάξεις σε τόσο χαμηλά επίπεδα, οι περισσότεροι από τους συνταξιούχους Χιλιανούς αναγκάζονται να παρατείνουν-νόμιμα ή παράνομα-τον εργασιακό τους βίο και ένας από τους βασικούς λόγους γι’ αυτό είναι ότι δεν βρίσκονται σε θέση να πληρώσουν για τα φάρμακά τους.

Ακόμα και η Οικονομική Εισαγγελία της Χιλής έχει διαπιστώσει το πρόβλημα και συμπεραίνοντας ότι η αγορά του φαρμάκου στιγματίζεται από σοβαρές στρεβλώσεις πρότεινε πριν από περίπου ένα χρόνο μία νέα πολιτική για το φάρμακο που, μεταξύ άλλων, προβλέπει μείωση των τιμών κατά μέσο όρο στο 40%. Η Εισαγγελία, κοντολογίς, διαπίστωσε ότι για να μπορούν οι περισσότεροι Χιλιανοί να πληρώνουν για τα φάρμακά τους, η τιμή τους θα πρέπει να μειωθεί σχεδόν στο μισό.

Πρόκειται για μία ακόμη “βόμβα” που θα κληθεί να απασφαλίσει το προσεχές διάστημα ο πρόεδρος της Χιλής, Σεμπάστιαν Πινιέρα εν μέσω διαδηλώσεων και συσσωρευμένης οργής. Ουδείς θα ήθελε να βρίσκεται στη θέση του…