Επέτειος Πολυτεχνείου: 7 βιβλία για την ιστορική εξέγερση που πρέπει να έχεις στο ράφι σου

Μισός αιώνας έχει περάσει από την εξέγερση του Πολυτεχνείου το 1973 και η 17η Νοεμβρίου εξακολουθεί να είναι μία μέρα ιδιαίτερα φορτισμένη συγκινησιακά. Εκεί, στους αιματοβαμμένους τοίχους του, χαράχτηκε η νεώτερη ιστορία, καθώς έλαβε χώρα μία γενναία αντιδικτατορική εξέγερση που ουσιαστικά προανήγγειλε την πτώση της Χούντας των Συνταγματαρχών και την επιστροφή της Δημοκρατίας στη χώρα μας.

Πολλά είναι τα βιβλία που σκιαγραφούν και φωτίζουν το σκοτεινό πολιτικό περιβάλλον της εποχής, αλλά και το πείσμα των αφανών και φανερών ηρώων εκείνης της περιόδου. Εμείς επιλέξαμε και σας προτείνουμε 7 από αυτά, καθώς εκτιμάμε πως απεικονίζουν με τον καλύτερο τρόπο τα γεγονότα της εποχής εκείνης.

Η εξέγερση του Πολυτεχνείου. Μία ξεχασμένη κατάθεση- Σταύρος Λυγερός, Εκδόσεις Πατάκη

Πενήντα χρόνια μετά, διαβάστε γιατί χωρίς το Πολυτεχνείο δε θα υπήρχε η μεταπολιτευτική δημοκρατία.

Η εξέγερση του Πολυτεχνείου ήταν μία αυθόρμητη –χωρίς κομματική καθοδήγηση– κορύφωση στον αγώνα για ελευθερία και δημοκρατία. Εγγράφηκε με δύναμη στη λαϊκή συνείδηση, επειδή εμπεριείχε την έννοια της “θυσίας”, η οποία λειτουργεί σαν σηματοδότης για έθνη και λαούς. Είναι από τα ιστορικά γεγονότα που έχει ζωτική ανάγκη κάθε λαός για να διατηρεί τον αυτοσεβασμό του.

Το φοιτητικό κίνημα είναι εκείνο που εξανάγκασε τον δικτάτορα Παπαδόπουλο να δρομολογήσει το πείραμα Μαρκεζίνη για να νομιμοποιήσει πολιτικά το καθεστώς του. Εάν εκείνος ο ελιγμός είχε επιτύχει, η Ελλάδα θα είχε εγκλωβιστεί σε έναν κηδεμονευόμενο κίβδηλο κοινοβουλευτισμό. Η εξέγερση του Νοέμβρη άνοιξε τον δρόμο για την πτώση της δικτατορίας, έστω κι αν τον ρόλο καταλύτη έπαιξε η τραγωδία της Κύπρου. Με αυτή την έννοια, το Πολυτεχνείο είναι ο ιδρυτικός “μύθος” της μεταπολιτευτικής δημοκρατίας. Κάθε μεγάλο ιστορικό γεγονός, άλλωστε, προσλαμβάνει διαστάσεις “μύθου”.

Χωρίς το Πολυτεχνείο, η Ελλάδα πιθανόν να είχε ακολουθήσει δρόμο παρόμοιο με αυτόν της Χιλής: Ο αιματοβαμμένος δικτάτορας Πινοσέτ ανέλαβε με πραξικόπημα το 1973 και παρέμεινε στην εξουσία (ως πρόεδρος και αρχηγός Ενόπλων Δυνάμεων) μέχρι το 1998! Δεν πήγε ποτέ φυλακή!
Οι πολιτικοί ταγοί της Μεταπολίτευσης οφείλουν τη σταδιοδρομία τους στο “ριζοσπαστικό ρεύμα” του φοιτητικού κινήματος, το οποίο επέβαλε την κατάληψη. Αν δεν είχε μεσολαβήσει το Πολυτεχνείο, τα κόμματα θα ήταν υποχρεωμένα να πολιτεύονται τουλάχιστον για οκτώ χρόνια στο ασφυκτικό πλαίσιο των υπερ-υπερεξουσιών του δικτάτορα-προέδρου Παπαδόπουλου.

Ο Σταύρος Λυγερός, ως μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής στην εξέγερση του Πολυτεχνείου, δίνει τη δική του πολιτική και προσωπική κατάθεση για εκείνα τα γεγονότα.

Τα παιδιά της δικτατορίας – Κωστής Κορνέτης, εκδόσεις Πόλις

Ποια ήταν η σχέση των νέων στην Ελλάδα της Δικτατορίας με την κουλτούρα της διαμαρτυρίας του Μάη του ’68; Σε ποιο βαθμό ήταν σε επαφή με τον πολιτικό ριζοσπαστισμό, αλλά και με τη μαζική κουλτούρα της εποχής, ή αλλιώς με “τα παιδιά του Μαρξ και της Κόκα Κόλα”;

Αυτή η μελέτη ανιχνεύει τις πολιτισμικές ροές και τη διάδραση ανάμεσα στις διεθνείς και τις τοπικές διαστάσεις του ελληνικού φοιτητικού κινήματος στη “μακρά” δεκαετία του εξήντα, υπογραμμίζοντας τη σχέση του με τα κινήματα αμφισβήτησης στο εξωτερικό. Παρουσιάζει διεξοδικά τη νεανική έκρηξη της “Γενιάς του Ζήτα”, τη δράση των παράνομων οργανώσεων ενάντια στο καθεστώς των Συνταγματαρχών και τη μαζική φοιτητική κινητοποίηση στις αρχές του ’70. Αναλύει πώς “τα παιδιά της Δικτατορίας”, κινούμενα στο μεταίχμιο μεταξύ πρωτοπορίας και παράδοσης, αξιοποίησαν τα κενά και τις ασυνέχειες του αυταρχικού καθεστώτος, συνδιαμορφώνοντας το αριστερό παράδειγμα της εποχής, συχνά σε αντίθεση με την κοινωνική τους προέλευση.

Το βιβλίο περιγράφει τις διαδικασίες με τις οποίες ο πολιτισμός συνυφάνθηκε με την πολιτική – δημιουργώντας ένα νέο “τρόπο ζωής”, όπου το όραμα μιας ευρύτερης πολιτικής αλλαγής συνδυαζόταν με τον μετασχηματισμό της καθημερινής πραγματικότητας. Έτσι, χαρτογραφεί την πορεία προς την εξέγερση του Πολυτεχνείου, εντάσσοντας για πρώτη φορά την ελληνική περίπτωση στο ευρύτερο πλαίσιο των σίξτις.

Kαταδεικνύει επίσης -χωρίς να εξωραΐζει- πώς, σε αντίθεση με την πρόσφατη δαιμονοποίησή της, η περίφημη “Γενιά του Πολυτεχνείου” αναδείχτηκε σε βασικό φορέα εκσυγχρονισμού της ελληνικής κοινωνίας τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης. Καίρια συμβολή της μελέτης είναι η ανάλυση της μνήμης των γεγονότων αυτών μέσα από την προσωπική μικροϊστορία και τη βιωμένη εμπειρία των πρωταγωνιστών τους, η οποία αναδεικνύει τον κομβικό ρόλο που κατέχει το παρελθόν στο σήμερα.

Πλατεία Λένιν, πρώην Συντάγματος- Δημήτρης Φύσσας, εκδόσεις Εστία

 

Κι αν η Ελλάδα είχε γίνει κι αυτή κομμουνιστική; Αν, αντί για τις ΗΠΑ, κυριαρχούσε στην πολιτική μας ζωή η Σοβιετική Ένωση; Αν η εξέγερση του Πολυτεχνείου το 1973 ήταν αντεστραμμένη; Η ζωή μας πώς θα ήταν, καλύτερη ή χειρότερη; Ή, μήπως, σε άλλα καλύτερη και σε άλλα χειρότερη;
Από το 1947 η χώρα είναι η “Σοσιαλιστική Δημοκρατία Ελλάδας”, που ακολουθεί πιστά τη Σοβιετική Ένωση. Το κυβερνών ΚΚΕ του σύντροφου Χαρισιάδη είναι το μοναδικό πολιτικό κόμμα, τα σύνορα βρίσκονται στον Όλυμπο, ο Ποιητής έχει γράψει τον νέο Εθνικό Ύμνο, η σημαία είναι η Τρίχρωμη με το σφυροδρέπανο, πλατείες και δρόμοι έχουν αλλάξει όνομα, τα ρεμπέτικα είναι απαγορευμένα.

Τον Νοέμβρη του 1973 ξεσπάει η εξέγερση του Πολυτεχνείου, που επεκτείνεται σε πολλά σημεία της Ελλάδας. Η Λαοκρατία Σερβίδου, πρόσφατα αποφυλακισμένη φοιτήτρια της Αρχιτεκτονικής, παύει να συλλέγει τραγούδια της φυλακής και πρωτοστατεί στην εξέγερση, αν και δεν πιστεύει στη νίκη. Ο ηχολήπτης Βαγγέλης Βάγγερ, παλιός φίλος της Λαοκρατίας, φέρνει στο Πολυτεχνείο τον ραδιοφωνικό πομπό της κατάληψης. Ο Μελέτης Γερακιώτης, ανώτατο στέλεχος του ΚΚΕ, προσπαθεί να μείνει ουδέτερος και να ζήσει αγνοώντας την πραγματικότητα.

Παράλληλα ο αναγνώστης παρακολουθεί τη σκληρή τύχη ενός υπαρκτού προσώπου, για το οποίο ελάχιστοι μιλούν σήμερα. Είναι ο Κώστας Καραγιώργης, γιατρός, ηγέτης της αντίστασης στη Θεσσαλία κατά την Κατοχή ανώτατο στέλεχος του ΚΚΕ, διευθυντής του “Ριζοσπάστη” και κορυφαίος δημοσιογράφος που εξοντώθηκε από το ΚΚΕ μόλις στα 47 του χρόνια ως “εχθρός του Κόμματος και του κινήματος και υπηρέτης του ταξικού εχθρού”. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Η εξέγερση του Πολυτεχνείου/Μία κοινωνιοψυχολογική προσέγγιση – Άννα Μαντόγλου- Εκδόσεις Πεδίο

Το βιβλίο αυτό δεν αποτελεί ένα ακόμα χρονικό της εξέγερσης στο Πολυτεχνείο, δεν είναι καν ιστορικό. Φωτίζει όμως το συγκεκριμένο γεγονός με τρόπο πρωτόγνωρο για τα ελληνικά δεδομένα. Η Άννα Μαντόγλου χρησιμοποιεί την κοινωνική ψυχολογία για να μελετήσει τις συνθήκες της εξέγερσης, να αναλύσει τους παράγοντες που καθόρισαν τη γέννηση της και να εντοπίσει τους μηχανισμούς που ενεργοποιήθηκαν πριν και μετά από αυτήν. Με σεβασμό για τους ήρωές της και έχοντας παράλληλα συνείδηση των διαδικασιών ηρωοποίησης και φαλκίδευσης, συμβάλλει στην απομυθοποίηση αλλά και την “αντικειμενικότερη” κατανόηση του ιστορικού αυτού γεγονότος.

Όλη νύχτα εδώ – Ιάσονας Χανδρινός- Εκδόσεις Καστανιώτη

Ο Ιάσονας Χανδρινός μάζεψε 84 μαρτυρίες από ανθρώπους που βρέθηκαν μέσα και γύρω από το Πολυτεχνείο τον Νοέμβρη του 1973 και τις «μετέτρεψε» σε βιβλίο στις εκδόσεις Καστανιώτη. Το έργο αυτό αποτελεί μία συλλογή βιωματικών αφηγήσεων των γεγονότων από τη 14η έως τη 17η Νοεμβρίου. Αποτελείται από ογδόντα τέσσερα απομαγνητοφωνημένα κείμενα προφορικών μαρτυριών-συνεντεύξεων, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν από τα τέλη του 2010 έως και το φθινόπωρο του 2019. Βασικός στόχος του βιβλίου, όπως τονίζεται στα κείμενα που συνοδεύουν το κύριο μέρος του, «είναι να αποτελέσει ένα σώμα πληροφοριών που θα καλύψει ορισμένα από τα κενά της έρευνας γύρω από την Εξέγερση του Πολυτεχνείου και παράλληλα να συμβάλει στη διατήρηση της μνήμης ενός από τα πιο εμβληματικά γεγονότα της νεότερης ελληνικής ιστορίας, το οποίο συνεχίζει να είναι αντικείμενο έντονων φορτίσεων αλλά και να υπόκειται σε διάφορες στρεβλώσεις και ποικίλες αναθεωρήσεις».

 

Το Πολυτεχνείο έξω από το Πολυτεχνείο: Οι αφανείς πρωταγωνιστές της εξέγερσης του 1973- Καλλιβρετάκης Λεωνίδας, Εκδόσεις Θεμέλιο

Αυτό που έκανε το Πολυτεχνείο να γίνει το «Πολυτεχνείο», δεν είναι εκείνα που συνέβησαν μέσα στο υπό κατάληψη ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα, αλλά όσα διαδραματίστηκαν έξω από αυτό. Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι συγκεντρώθηκαν αρχικά γύρω από το Πολυτεχνείο και στη συνέχεια ξεχύθηκαν στους δρόμους της Αθήνας, συγκρότησαν διαδηλώσεις απ’ άκρου σ’ άκρο της πόλης, πανικόβαλαν τη φρουρά του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως, έστησαν οδοφράγματα για να εμποδίσουν τη διέλευση των τεθωρακισμένων, πνίγηκαν στα δακρυγόνα και ξυλοφορτώθηκαν αγρίως από την Αστυνομία, στάθηκαν –κυριολεκτικά– μπροστά στις κάνες και δεν έκαναν πίσω παρά μόνο όταν πλέον μετρούσαν στις τάξεις τους εκατοντάδες τραυματίες και τους πρώτους νεκρούς.

Πρόκειται για αυτούς που, ακόμη πιο εντυπωσιακό, τις επόμενες ημέρες, ενώ η εστία του Πολυτεχνείου είχε πλέον συντριβεί, εγκατέλειψαν τα σχολεία τους και τις δουλειές τους και διαδήλωναν ανάμεσα στα πυρά των αστυνομικών, των ακροβολιστών και των τεθωρακισμένων, μετρώντας νέα –και περισσότερα– θύματα. Την ιστορία εκείνων των αφανών ηρώων της εξέγερσης του 1973 επιχειρεί να καταγράψει (με ασυγχώρητη καθυστέρηση πενήντα ετών) αυτό το βιβλίο.

 

Και ένα παιδικό

2651 ημέρες δικτατορίας 21 Απριλίου 1967-24 Ιουλίου 1974- Μαρίζα Ντεκάστρο- Eκδόσεις Μεταίχμιο

Το βιβλίο αρχίζει την 21η Απριλίου 1967 που η συγγραφέας Μαρίζα Ντεκάστρο πήγαινε στη Β΄ Γυµνασίου και τελειώνει στις 24 Ιουλίου 1974 όταν έπεσε η χούντα και είχε πλέον ενηλικιωθεί. Είναι ένα βιβλίο αναµνήσεων από τη ζωή των νέων εκείνα τα χρόνια, δικών της αναµνήσεων, των συµµαθητών και των µετέπειτα φίλων της. Είναι για όλα εκείνα που σηµάδεψαν τους νέους και τους άλλαξαν, τις καθηµερινές εµπειρίες, την πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα και τα διεθνή γεγονότα της κάθε χρονιάς που τους επηρέασαν. Για το βιβλίο υπάρχει διαθέσιμο πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό.

Το βιβλίο τιμήθηκε για τη διάκριση White Ravens για το 2019 από τη Διεθνή Παιδική και Νεανική Βιβλιοθήκη του Μονάχου

50 χρόνια Πολυτεχνείο: Μια εξέγερση διαρκείας – Δείτε το βίντεο του 24 MEDIA LAB