Ήρθε η ώρα για τους Σοσιαλδημοκράτες και στην Ελλάδα;

Οι πρόσφατες εκλογικές νίκες των Σοσιαλιστών στην Πορτογαλία και των Σοσιαλδημοκρατών στην Γερμανία, δημιούργησαν ένα κλίμα αισιοδοξίας στην Ευρώπη για την επιστροφή της Σοσιαλδημοκρατίας, η οποία τα τελευταία είκοσι χρόνια έχανε σταθερά έδαφος. Οι πολιτικές εξελίξεις σε κάθε χώρα επηρεάζονται από τάσεις που έχουν διαμορφωθεί και παγιωθεί κυρίως στο εσωτερικό της, αλλά και από παραμέτρους που προέκυψαν από τις πολλαπλές κρίσεις της τελευταίας εικοσαετίας. Τα εκλογικά όμως αποτελέσματα σε χώρες της ΕΕ, δεν αφήνουν ανεπηρέαστες τις πολιτικές διεργασίες στις υπόλοιπες χώρες. Τυπικό παράδειγμα υπήρξε το ρεύμα που οδήγησε τη δεκαετία του 1980 στην άνοδο των Σοσιαλιστών στην ΕΕ και τη δεκαετία του 2010 στην πτωτική τους πορεία και αποδόθηκε με τον όρο pasokification.

Οι παραπάνω εξελίξεις οδηγούν στο ερώτημα: μήπως μετά από μια δεκαετή εκλογική αποδυνάμωση των Σοσιαλιστών ήρθε η ώρα και της Ελληνικής Σοσιαλδημοκρατίας; Ερώτημα εύλογο, καθώς από τη στιγμή που ανακοινώθηκε η απόφαση για τη διοργάνωση των εσωκομματικών εκλογών στο Κίνημα Αλλαγής και μετά την ολοκλήρωση τους, οι δημοσκοπικές επιδόσεις το φέρουν με διψήφια ποσοστά.

Η έρευνα του Eteron, μας δίνει τη δυνατότητα να παρακολουθήσουμε τις απόψεις των πολιτών σε μια σειρά από κρίσιμα ζητήματα, που καθορίζουν αν οι κοινωνικές διεργασίες των τελευταίων χρόνων διευκολύνουν την ανάδειξη της Σοσιαλδημοκρατίας σε πρωταγωνιστικό ρόλο και στην Ελλάδα.

Η έρευνα είναι πολύ πλούσια σε πληροφορίες. Σε αυτό το άρθρο θα επικεντρωθούμε στα ευρήματα για τη στάση των πολιτών έναντι της ιστορικής διαιρετικής τομής Δεξιά/Αριστερά και στη στάση τους έναντι των όρων Σοσιαλισμός και Σοσιαλδημοκρατία. Πάντοτε με την επιφύλαξη του περιεχομένου που αποδίδουν στους όρους αυτούς οι ερωτώμενοι στη χώρα μας. Ειδικά, μετά από τη δεκαετή οικονομική, κοινωνική και πολιτική κρίση που έχει οδηγήσει σε ρευστοποίηση των πολιτικών ισορροπιών της μεταπολίτευσης αλλά και σε στρεβλώσεις μεταξύ της ταυτότητας του αυτοπροσδιορισμού των πολιτών και των πολιτικών σχηματισμών που εκτιμούν ή υποθέτουν ότι εκφράζουν αυτές τις ιδεολογίες ή απόψεις.

Επιπρόσθετα, θα δούμε τη στάση των πολιτών έναντι των όρων Παγκοσμιοποίηση, ΕΕ και Οικολογία. Οι τρεις τελευταίοι δημιούργησαν νέες διαιρετικές τομές – όχι σε όλες τις χώρες της ΕΕ ούτε πάντα με τον ίδιο τρόπο -, διατρέχοντας οριζόντια την ιστορική διαιρετική τομή και κατά την τελευταία εικοσαετία αποδυνάμωσαν τη σημασία της. Οδήγησαν στην ανάδειξη νέων πολιτικών σχηματισμών που αφαίρεσαν δύναμη από τους ευρωπαίους Σοσιαλιστές/Σοσιαλδημοκράτες με τυπικό παράδειγμα τους Πράσινους στη Γερμανία.

Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ευρήματα της έρευνας είναι η ιδιαίτερα θετική πρόσληψη των όρων Σοσιαλισμός και Σοσιαλδημοκρατία μεταξύ των Ελληνίδων και των Ελλήνων. Είναι μεγαλύτερη από την πρόσληψη των όρων Αριστερά και Ριζοσπαστική Αριστερά όσο και από τους όρους Δεξιά και Ακροδεξιά. Υπερέχουν έναντι του όρου Νεοφιλελευθερισμός. Οι όροι Σοσιαλισμός και Σοσιαλδημοκρατία έχουν μικρότερες αρνητικές αξιολογήσεις από τους παραπάνω όρους. Τις ισχυρότερες αρνητικές αξιολογήσεις κατά σειρά έχουν οι όροι Ριζοσπαστική Αριστερά, Δεξιά και Αριστερά.

Ειδικότερα, ο όρος Σοσιαλδημοκρατία – που δεν έχει ιστορικές ρίζες στην ελληνική πολιτική παράδοση καθώς το ΠΑΣΟΚ κρατούσε σταθερά αποστάσεις από αυτή – , έχει ελαφρά πιο θετική αξιολόγηση μεταξύ των ανδρών. Επίσης, στα άτομα με ηλικία πάνω από τα 55 έτη, σε αυτούς που ανήκουν στα μεσαία και ανώτερα κοινωνικά στρώματα και μεταξύ αυτών που αυτοπροσδιορίζονται ως κεντροαριστεροί.

Η έννοια του Σοσιαλισμού, βρίσκει ελαφρά πιο θετική ανταπόκριση στις γυναίκες από ότι στους άνδρες. Η θετική απήχηση του όρου, επεκτείνεται στα ηλικιακά στρώματα άνω των 35 ετών και πέρα από τα μεσαία στρώματα και στα λαϊκά στρώματα. Έχει δε τη μεγαλύτερη απήχηση μεταξύ αυτών που αυτοπροσδιορίζονται ως κεντροαριστεροί, υψηλότερη και από αυτή του όρου της Σοσιαλδημοκρατίας.

Σε ό,τι αφορά τους τρεις όρους που διαμορφώνουν τις νέες διαιρετικές τομές, η ΕΕ και η Οικολογία έχουν ιδιαίτερα θετική πρόσληψη ενώ η Παγκοσμιοποίηση ιδιαίτερα αρνητική. Η συμμετοχή στην ΕΕ έχει μεγαλύτερη θετική αποτίμηση στους πολύ νεαρούς, στους άνω των 55 ετών, και σε αυτούς που ανήκουν στα μεσαία και ανώτερα κοινωνικά στρώματα. Αρνητική αποτίμηση για τη συμμετοχή στην ΕΕ έχουν ένας στους δύο αγρότες – εκλογικό σώμα στο οποίο το ΠΑΣΟΚ παραδοσιακά είχε μεγάλη διείσδυση -, και περίπου ένας στους τρεις μεταξύ αυτών που αυτοπροσδιορίζονται ως κεντροαριστεροί. Αν και ο ευρωσκεπτικισμός έχει μικρότερη διεισδυτικότητα μεταξύ των κεντροαριστερών, οι αρνητικές εμπειρίες από τη στάση της ΕΕ κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης έχει επηρεάσει τη στάση τους. Δυο στους τρεις κεντροαριστερούς δεν εμπιστεύονται την ΕΕ. Δύο στους τρεις κεντροαριστερούς όμως, πιστεύουν ότι είναι προτιμότερο να μείνουμε στο ευρώ παρά να μεταβούμε στη δραχμή.

Σε ότι αφορά την Παγκοσμιοποίηση, που σύμφωνα με πολλές μελέτες ευθύνεται μεταξύ άλλων παραγόντων για τις μεγάλες εκλογικές απώλειες των Σοσιαλιστικών/Σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων, μόλις ένας στους τρεις από αυτούς που αυτοπροσδιορίζονται ως κεντροαριστεροί έχει θετική γνώμη. Η αρνητική αξιολόγηση αυξάνεται στις μεγαλύτερες ηλικίες και στα κατώτερα μεσαία και στα λαϊκά στρώματα.

Τέλος, ο όρος Οικολογία, έχει την πιο θετική απήχηση από το σύνολο των όρων της έρευνας. Έχει την υψηλότερη απήχηση (91,5%) μεταξύ αυτών που αυτοπροσδιορίζονται ως κεντροαριστεροί. Αν και η απήχηση του όρου είναι πολύ σημαντική, την τελευταία δεκαπενταετία, δεν διαμορφώθηκαν οι συνθήκες – παρά τις προσπάθειες που έγιναν -, για τη δημιουργία ενός Οικολογικού κόμματος με ισχυρή πολιτική παρουσία στην Ελλάδα, όπως συνέβη στη Γερμανία, την Ολλανδία και τις Σκανδιναβικές χώρες.

Το Κίνημα Αλλαγής στις Βουλευτικές εκλογές του 2019, παρά την άνοδο του, είχε μια από τις χειρότερες επιδόσεις στους νεοεισερχόμενους στο εκλογικό σώμα και στις νεότερες ηλικίες. Σε αυτές δηλαδή, που οι όροι Σοσιαλισμός και Σοσιαλδημοκρατία, έχουν μικρότερη θετική απήχηση. Αυτό σημαίνει ότι, η επίκληση της Σοσιαλδημοκρατίας ή του Δημοκρατικού Σοσιαλισμού δεν αρκεί για να συγκινήσει τους νέους. Η Ελλάδα έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας μεταξύ των νέων. Είμαστε μια από τις λίγες χώρες, όπου εξαιτίας της παρατεταμένης οικονομικής κρίσης, οι νέοι παρατείνουν τη παραμονή στο σπίτι των γονιών και μετά το τριακοστό έτος της ηλικίας τους, καθώς η αγορά ή η ενοικίαση κατοικίας είναι για αυτούς αδύνατη ή οικονομικά ασύμφορη. Να σημειώσουμε ότι, οι νέοι είναι πιο θετικοί από τους ηλικιακά μεγαλύτερους στον όρο της παγκοσμιοποίησης. Επομένως, η καταγγελία της παγκοσμιοποίησης μπορεί να ικανοποιεί τους μεγαλύτερους σε ηλικία δυνητικούς ψηφοφόρους του Κινήματος Αλλαγής, αλλά δεν σημαίνει ότι αυτό θα διευκολύνει και τη διείσδυση του στις πιο νεαρές ηλικίες ή στα ανώτερα μεσαία στρώματα που έχουν συγκριτικά πιο θετική στάση στην παγκοσμιοποίηση.

Σε πολλές χώρες η οικονομική, κοινωνική και πολιτική κινητικότητα και η άνοδος της μεσαίας τάξης, υπήρξε το αποτέλεσμα των παρεμβάσεων των Σοσιαλιστών/Σοσιαλδημοκρατών για την καταπολέμηση των ανισοτήτων. Η άποψη αυτή, παραμένει και σήμερα κυρίαρχη μεταξύ των ψηφοφόρων της κεντροαριστεράς που θεωρούν ότι ο Σοσιαλισμός και η Σοσιαλδημοκρατία συνδυάζουν την ταχύτερη και δικαιότερη ανάπτυξη. Οκτώ στους δέκα κεντροαριστερούς θεωρούν ότι, οι ανισότητες συνδέονται με το οικονομικό και κοινωνικό σύστημα που τις προκαλεί, ενώ εννέα στους δέκα θεωρούν ότι οι ανισότητες στην Ελλάδα είναι πολύ και αρκετά σημαντικές.

Από τα ευρήματα της έρευνας του Eteron, σε συνδυασμό με τις επιδόσεις του Κινήματος Αλλαγής στις εκλογές του 2019, καθίσταται εμφανές ότι στις προγραμματικές προτάσεις του πρέπει να δώσει ιδιαίτερη προσοχή στα ζητήματα που απασχολούν τις νεαρές ηλικίες, στους πολίτες των μεγάλων αστικών κέντρων και ειδικά αυτούς που ανήκουν στα λαϊκά στρώματα, καθώς επηρεάστηκαν αρνητικά από την οικονομική κρίση με τις περικοπές μισθών και συντάξεων και την παγκοσμιοποίηση. Αμφότερες οδήγησαν σε αύξηση των ανισοτήτων και στην περιθωριοποίηση των πολιτών αυτών.

Ανάλογη έμφαση πρέπει να δοθεί στα ζητήματα που θα ισχυροποιήσουν τη αποδυναμωμένη από την πολυετή κρίση μεσαία τάξη, που δείχνει να είναι πολύ θετική απέναντι στον όρο Σοσιαλδημοκρατία, αλλά και στις πολιτικές που θα ενισχύσουν την οικονομική και κοινωνική κινητικότητα. Η θετική στάση των νεαρών αλλά και της μεσαίας τάξης απέναντι στην Οικολογία, καθιστά προφανή την ανάγκη για την εκπόνηση ενός πράσινου κοινωνικού συμβολαίου, που θα στοχεύει στην δημιουργία εγχώριας προστιθέμενης αξίας και βιώσιμων ποιοτικών θέσεων εργασίας.

Το αίτημα για ποιοτικές και βιώσιμες θέσεις εργασίας, προκύπτει ξεκάθαρα και από τα ευρήματα της έρευνας. Δύο στους τρεις κεντροαριστερούς θεωρούν ότι, δεν είναι δίκαιες οι απολαβές για το επάγγελμα που κάνουν, ενώ ένας στους δύο κεντροαριστερούς θεωρεί ότι, μια από τις μεγαλύτερες αδικίες στη χώρα είναι ότι υπάρχουν εργαζόμενοι με μισθούς που δεν επιτρέπουν στους ίδιους και στην οικογένεια τους να ζήσουν με αξιοπρέπεια.

Ο Branco Milanovic στο βιβλίο του «Καπιταλισμός χωρίς Αντίπαλο» (εκδόσεις Πόλις 2020), αναδεικνύει τον κίνδυνο ο Φιλελεύθερος Αξιοκρατικός Καπιταλισμός που κυριαρχεί σήμερα στη Δύση, να μετεξελιχθεί σε Πλουτοκρατικό Καπιταλισμό – που διαιωνίζει τις ανισότητες υπέρ μιας αυτό-διαιωνιζόμενης ανώτερης τάξης -, και στο τέλος τον Πολιτικό Καπιταλισμό ο οποίος έχει ως στόχο να εξαλείψει την πολιτική από τον νου των ανθρώπων με την υπόσχεση ότι θα εξασφαλίσει ταχύτερη οικονομική ανάπτυξη. Αυτό θα συμβεί, αν οι νέοι άνθρωποι απογοητευτούν από τα καθιερωμένα κόμματα, που ακολουθούν παρόμοιες πολιτικές διαψεύδοντας την προσδοκία ότι οι δημοκρατικές διαδικασίες θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ουσιαστική αλλαγή. Τα τελευταία γεγονότα, με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, αναδεικνύουν τους κινδύνους που απορρέουν από τον Πολιτικό Καπιταλισμό που εκπροσωπεί το αυταρχικό καθεστώς της Ρωσίας.

Αν οι Σοσιαλδημοκράτες στην Ελλάδα θέλουν να έρθουν στο προσκήνιο, θα πρέπει να αναδείξουν την πρωταρχική σημασία της πολιτικής, την προσήλωση τους στην ανοικτή κοινωνία και στους ανοικτούς πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς. Να υπερασπίζονται τη Δημοκρατία και να σέβονται τους συλλογικούς θεσμούς. Να στρέψουν ξανά την προσοχή τους στον κόσμο της εργασίας, δίνοντας μάχη για μισθούς που θα επιτρέψουν να ζουν με αξιοπρέπεια οι εργαζόμενοι και οι οικογένειες τους και να ξεφύγουν από τον κίνδυνο της φτώχειας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτρέπει τις κυβερνήσεις να αναλάβουν έμπρακτα πρωτοβουλίες για προσαρμογή του κατώτατου μισθού στο επίπεδο της αξιοπρεπούς διαβίωσης, δηλαδή στο 60% του διάμεσου μισθού – σήμερα βρίσκεται κοντά στο 50%, δηλαδή κάτω από το επίπεδο της σχετικής φτώχειας. Να επιστρέψουμε στις Εθνικές Συλλογικές Συμβάσεις και ο προσδιορισμός του κατώτατου μισθού να περάσει στη ΓΣΕΕ και στις εργοδοτικές οργανώσεις.

Η πανδημία άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο οι πολίτες προσεγγίζουν κρίσιμα ζητήματα, όπως ο ρόλος του κράτους, του εθνικού συστήματος υγείας, των ελέγχων στη λειτουργία των αγορών, της παιδείας κλπ, τα οποία πρέπει να έχουν κεντρική θέση στις προγραμματικές θέσεις του Κινήματος Αλλαγής. Να εξειδικευτούν οι πολιτικές μέσω των οποίων θα χτυπηθούν οι ανισότητες που έχουν διευρυνθεί, αλλά και πως θα χρηματοδοτηθεί το κράτος πρόνοιας με βάση τους νέους δημοσιονομικούς κανόνες και τις απαιτήσεις που θα θέσουν για τα πρωτογενή πλεονάσματα. Ήρθε η ώρα να ανοίξει η συζήτηση για ενίσχυση της φορολογίας εισοδήματος από το κεφάλαιο και καθιέρωση φορολογίας καθαρού πλούτου, ώστε να μεταφερθεί ένα μέρος από το βάρος της φορολογίας των εργαζόμενων στη φορολογία κεφαλαίου.

Η αντίστροφη μέτρηση για τις επόμενες εκλογές έχει ξεκινήσει. Είναι πολύ σημαντικό για το Κίνημα Αλλαγής να κερδίσει τη μάχη των εντυπώσεων από τον πρώτη εκλογική αναμέτρηση. Έτσι μόνο, θα διαμορφώσει τις προϋποθέσεις για μια αναδιάρθρωση της πολιτικής σκηνής της χώρας και την επάνοδό του στην πολιτική ζωή με την ιδιότητα του πρωταγωνιστή, ώστε να βοηθήσει τη χώρα να περάσει σε μια βιώσιμη ανάκαμψη με οικονομικές πολιτικές που θα τις χαρακτηρίζει η κοινωνική τους διάσταση.

*Φίλιππος Σαχινίδης, Πρώην Υπουργός Οικονομικών

Κατεβάστε όλη την έρευνα εδώ