Η χαμένη αξιοπιστία των ΜΜΕ – Κρίση Δημοκρατίας ή κανονικότητα;

Δεν είναι η πρώτη φορά που η αξιοπιστία των ΜΜΕστη χώρα μας, γίνεται αντικείμενο έρευνας. Δεν είναι καν η πρώτη φορά που το ζήτημα αυτό απασχολεί τη δημόσια σφαίρα. Αφορμές έχουν δοθεί και στο πρόσφατο παρελθόν με πλήθος ερευνών από διεθνείς οργανισμούς, φορείς και ινστιτούτα, όπου αποτυπώνεται η κρίση στην αξιοπιστία των Μέσων. Παρ’ όλα αυτά, τα ΜΜΕ, κυρίως τα συστημικά, εμφανίζονται απρόθυμα να αναλύσουν σοβαρά τα ανησυχητικά ευρήματα των ερευνών, να προκαλέσουν, ακόμα και να συμμετέχουν σε ένα δημόσιο διάλογο για το ζήτημα αυτό. Ένα ζήτημα το οποίο ακουμπά σε βάθος την κρίση των θεσμών, της Δημοκρατίας και της κοινωνικής συνοχής.

Η έρευνα, που παρουσιάζει το NEWS 24/7, παρέχει τα δεδομένα για μια ενδελεχή ανάλυση των αιτιών της κρίσης εμπιστοσύνης των πολιτών, κρίση που αφορά και τα ΜΜΕ, καθώς εξετάζει μια ευρεία γκάμα τάσεων της κοινής γνώμης για πολλά σοβαρά κοινωνικά ζητήματα.

Τα Μέσα Ενημέρωσης, όμως, δεν μπορούν να κρύβονται πίσω από μια «αόριστη» διαπίστωση μιας «συνολικής κοινωνικής κρίσης», καθώς είναι μέρος αυτής της κρίσης. Το αυθαίρετο δε, του ισχυρισμού αυτού προκύπτεισχεδόν αβίαστα από τα ευρήματα της εκτενούς έρευνας του ΕΤΕΡΟΝ. Καταγράφονται αντιφάσεις, απογοητεύσεις,προσδοκίες, συναισθηματικές αντιδράσεις, αλλά και ψύχραιμη αντιμετώπιση σε μια σειρά κρίσιμων τομέων. Τα ευρήματα φανερώνουν υγιή αντανακλαστικά και κριτική, αντοχή σε αρχές και προοδευτικές αξίες και σημαντική αντίσταση σε αντικοινωνικές θέσεις που έχουν προπαγανδιστεί από τα ΜΜΕ.

Δεν μπορούμε να παραγνωρίζουμε, βέβαια, πως υπάρχουν τομείς όπου παρατηρείται μια σημαντική υποχώρηση από προοδευτικές αντιλήψεις που ωφέλησαν και πήγαν μπροστά την κοινωνία τις προηγούμενες δεκαετίες. Η υποχώρηση από τέτοιες θέσεις, αφενός θα πρέπει να μας προβληματίσει και αφετέρου θα πρέπει να συμφωνήσουμε πως δεν συνέβη ξαφνικά κι αναπάντεχα. Το βέβαιο είναι πωςδεν συνέβη ερήμην όσων διαμορφώνουν και επιβάλουν την κυρίαρχη οπτική για τα πράγματα. Ακριβώς γι’ αυτό τα ΜΜΕ φέρουν σημαντικό βάρος της ευθύνης.Ωστόσο, η ευθύνη επιμερίζεται. Το ταγκό χρειάζεται πάντα δύο, και ο έτερος «παρτενέρ» ονομάζεται κυβέρνηση.

Η πρόσφατη έκθεση των «Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα» χαρακτηριστικά σημειώνει:«η συντηρητική κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη […] επιδίωξε, άμεσα ή έμμεσα, να ελέγξει στενά τη ροή πληροφοριών».

Η κριτική αυτή δεν είναι αβάσιμη. Εδώ και 3 περίπου χρόνια, έχουν ληφθεί στοχευμένες αποφάσεις που τροχοδρομούν την επιστροφή σε καταστάσεις προπαγάνδας, ελέγχου και σχέσεων εξάρτησης. Ένα περιβάλλον που σε καμία περίπτωση δεν αρμόζει σε μία προηγμένη, ευρωπαϊκή, σύγχρονη δημοκρατική χώρα.

Από τον Ιούνιο του 2019 η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, μεταξύ άλλων, δημιούργησε το κατάλληλο ευνοϊκό πλαίσιο για τους ιδιοκτήτες των ΜΜΕ, σε μία περίοδο πολλαπλών κρίσεων για την ελληνική κοινωνία, νομοθετώντας: την απαλλαγή από την κατάθεση πόθεν έσχες για τους ιδιοκτήτες των καναλιών και πρακτορείων διανομής, την απαλλαγή των ιδιοκτητών τηλεοπτικών σταθμών από την υποχρέωση καταβολής του τιμήματος για την άδεια που κατέχουν με πρόσχημα την πανδημία, την έκπτωση αναδρομικού χαρακτήρα ύψους 98,6%για τα κανάλια,με αποτέλεσμα να αποσβεστείσχεδόν ολοκληρωτικά πλέον το τίμημα κατοχής τηλεοπτικής άδειας,καθώς και την κατάργηση του πλαφόν των 400 εργαζομένων ανά κανάλι,το οποίο είχε νομοθετήσει ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ.

Ως επιστέγασμα όλων αυτών ήρθαν και οι «Λίστες Πέτσα»μέσα στην πανδημία με άμεση χρηματοδότηση πολλών δεκάδων εκατομμυρίων ευρώ, χωρίς κανένα κριτήριο στην κατανομή. Λίστες που λειτούργησαν, με άμεση επιλογή κι εντολή του Μαξίμου, είτε ως άμεση ενίσχυση, είτε ως εργαλείο οικονομικής ασφυξίας κι αποκλεισμού αντιπολιτευόμενων Μέσων.

Θα μπορούσε κανείς να κάνει εκτενείς αναλύσεις για τηναδυναμίαή και την άρνηση της πλειονότητας των ΜΜΕ να υπερασπιστούν την ανεξαρτησία τους απέναντι στην κυβερνητική εξουσία. Όμως ο «ελέφαντας στο δωμάτιο» στην παρούσα φάση, δεν είναι μόνο οι ευθύνες των ΜΜΕ, αλλά οι κυβερνητικές πρακτικές ελέγχου,οι οποίες έχουν συμβάλει καθοριστικά στη διαμόρφωση του κλίματος αναξιοπιστίας των ελληνικών ΜΜΕ.

Στο ασφυκτικό μιντιακό περιβάλλον, όπως διαμορφώνεται από την Κυβέρνηση Μητσοτάκη, η μονομέρεια έχει λάβει κυρίαρχα χαρακτηριστικά σαρωτικής προπαγάνδας, με πλήρη εξαφάνιση της άλλης άποψης. Φωνές και δράσεις που αμφισβητούν το κυβερνητικό αφήγημα, είτε αντιμετωπίζονται με λυσσαλέα πολεμική, είτε αποσιωπώνται, είτε διαστρεβλώνονται.Ακόμη και η διαμόρφωση της ημερήσιας ατζέντας ειδήσεων μοιάζει να μοιράζεται πανομοιότυπη από τον κοινό «αόρατο αρχισυντάκτη». Μία ατζέντα που απέχει παρασάγγας από την ιεράρχηση που θέτει στις ανάγκες και τις προτεραιότητές της η κοινωνία, όπως αποτυπώνεται χαρακτηριστικά και στις επιστημονικές έρευνες.

Αυτή η ισοπεδωτική μονομέρεια αποτυπώνεται γλαφυρότατα και στην τελευταία έκθεση του ΕΣΡ για την πολιτική πολυφωνία. Από τον Ιούλιο του 2019 σε 6 από τα 7 κανάλια η Ν.Δ καταγράφει χρονική έκθεση άνω του 50%. Αν αθροίσουμε και τη χρονική προβολή που απολαμβάνει η κυβέρνηση, η προβολή αγγίζει το 70% σε 4 από τα 6 κανάλια.

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον εκκωφαντικής μονοφωνίας που πνίγει κάθε ψήγμα πλουραλισμού και πολυφωνίας, η αδράνεια του ΕΣΡ είναι εντυπωσιακή και εγκυμονεί κινδύνους τόσο για το μέλλον της δημοσιογραφίας, όσο και για την ποιότητα της Δημοκρατίας, καθώς δημιουργείται πλαίσιο ασυλίας κι απουσίας ελέγχου στην κυβερνητική εξουσία. Καταστέλλεται ουσιαστικά ο καίριος ρόλος των ΜΜΕ ως πόλος ελέγχου της εκάστοτε εξουσίας, κι από την άλλη ως εργαλείο ενημέρωσης των πολιτών.

Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Ελλάδα διώκονται, εκβιάζονται και απειλούνται δημοσιογράφοι που αποκαλύπτουν τα συνεχή σκάνδαλα και την αντιλαϊκή πολιτική της Κυβέρνησης. Και οδηγούμαστε σε επικίνδυνες ατραπούς με την καταστολή της ερευνητικής δημοσιογραφίας, αλλά και τον περιορισμό του Κράτους Δικαίου.

Η δημόσια σφαίρα μοιάζει να συρρικνώνεται δραματικά. Ομιντιακός εναγκαλισμός με την κυβέρνηση έχει οδηγήσει στο να κατασκευάζεται καθημερινά ένα επικοινωνιακό περίβλημα, το οποίο εξαφανίζει κάθεκριτική,αποκρύπτει την πραγματικότητα και κατασκευάζει ένα διαρκές αφήγημα «επιτελικής» λειτουργίας, πασχίζοντας παράλληλα να καταστήσει κυρίαρχες τις εμμονές και ιδεοληψίες μιας altrightΔεξιάς, επιβάλλοντας και υπερσυντηρητικά κοινωνικά πρότυπα. Όλα αυτά δεν συνθέτουν μόνο μια εικόνα απαξίωσης, αλλά οδηγούν στην απώλεια εμπιστοσύνης προς τα ΜΜΕ, η οποία πλήττει τη δημοσιογραφία και την ενημέρωση στο σύνολο της.

Είναι αναστρέψιμη η κατάσταση; Μπορεί το «ταγκό» της καταστροφής να μετατραπεί σε «χορό» άνθισης και δημοκρατίας; Από τη μια, χρειάζονται τα ΜΜΕ και δημοσιογράφοι που εξακολουθούν, κόντρα στις πιέσεις,να κάνουν έρευνα, να ασκούν έλεγχο και να δίνουν φωνή στην κοινωνία. Να μετατραπούν σε πομπούς κι εκφραστές των πολιτών. ΜΜΕ και δημοσιογράφοι που δεν δέχονται να μπουν σε Λίστες με αντάλλαγμα την ακεραιότητα, την πολυφωνία και την εγκυρότητα τους, κι επιλέγουν την ανεξαρτησία τους κι όχι την…πετσωμένη εξάρτηση που τους προσφέρεται.

Από την άλλη, απαιτείται μία κυβέρνηση με προοδευτικό πρόγραμμα που θέτει ως προτεραιότητα τη δημιουργία ισχυρών θεσμικών δικλείδων ελέγχου και λογοδοσίας σε κάθε σχέση της εξουσίας με τα ΜΜΕ. Θεσμικό πλαίσιο που θα διασφαλίζει την απαιτούμενη απόσταση ΜΜΕ – κέντρων εξουσίας. Ένα προοδευτικό πολιτικό πλαίσιο που θα ενισχύσει τα Μέσα, χωρίς να αποζητά ανταλλάγματα, που θα προωθεί την υγιή κριτική, η οποία βελτιώνει και ως εκ τούτου ενδυναμώνει την ασκούμενη πολιτική. Μία πολιτική που θα προστατεύει τις θέσεις εργασίας και τη δημοσιογραφική παραγωγή κι έρευνα,θωρακίζοντας τους εργαζόμενους απέναντι σε φαινόμενα ελέγχου και λογοκρισίας.

Εμείς επιλέγουμε να κοιτάμε το παρόν με αισιόδοξο ρεαλισμό ως πεδίο ανατροπών, και το μέλλον με προοδευτικό βλέμμα κι αποφασιστικότητα, γνωρίζοντας πως οι ριζικές δημοκρατικές αλλαγές που απαιτούνται δεν θα γίνουν σε ένα βράδυ. Χρειάζεται σχέδιο, εργασία κι επιμονή. Και σε αυτές τις αλλαγές ούτε το πολιτικό σύστημα, ούτε η κοινωνία μπορούν να είναι αμέτοχοι. Οι πολίτες και όλες οι υγιείς δυνάμεις καλούνται να δηλώσουν το παρών και να διεκδικήσουντην αναστροφή της καταστροφικής πορείας, αλλά και να διαμορφώσουν την επόμενη μέρα.

Για να μην μιλάμε πλέον για απαξιωμένα ΜΜΕ, αλλά για Μέσα Ενημέρωσης – θεματοφύλακες του πλουραλισμού, της πολυφωνίας, της ελεύθερης έκφρασης, της Δημοκρατίας.

*Η Αναστασία Γκαρά είναι βουλεύτρια του ΣΥΡΙΖΑ

Κατεβάστε όλη την έρευνα εδώ