ΕΙΝΑΙ ΣΩΣΤΟ ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΜΠΟΪΚΟΤΑΖ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ;

Ο κόσμος της Τέχνης και του Πολιτισμού είναι εμφανώς διχασμένος. Το καταλαβαίνει κάποιος κάνοντας ένα απλό σκρολάρισμα στα social media ή διαβάζοντας τις πολιτιστικές στήλες ανά τον κόσμο. Η σκιά του πολέμου που έχει απλωθεί πάνω από την Ευρώπη μετά την επίθεση της Ρωσίας ενάντια στην Ουκρανία, έχει επηρεάσει τους πάντες και έχουν “ανάψει” οι συζητήσεις για το αν πρέπει ή όχι να επιβληθεί πολιτιστικό μποϊκοτάζ στους ρωσικούς καλλιτεχνικούς οργανισμούς και σε Ρώσους καλλιτέχνες που είναι φιλικά προσκείμενοι στην κυβέρνηση του Βλαντιμίρ Πούτιν.

Στην Ελλάδα διά του Υπουργείου Πολιτισμού έχουν ήδη δοθεί οδηγίες να ανασταλεί οποιαδήποτε υλοποίηση, συνεργασία, προγραμματισμός ή συζήτηση εκδηλώσεων με ρωσικούς πολιτιστικούς οργανισμούς. Στον υπόλοιπο κόσμο, το Φεστιβάλ των Καννών εξέδωσε ανακοίνωση πως δε θα δεχθεί ρωσικές αντιπροσωπείες, ενώ η Μπιενάλε Βενετίας δηλώνει “ανοιχτή” στους ανεξάρτητους Ρώσους καλλιτέχνες. Από την άλλη πλευρά, η Μητροπολιτική Όπερα της Νέας Υόρκης έθεσε εκτός την Ρωσίδα σοπράνο Άννα Νετρέμπκο, γιατί σιώπησε απέναντι στη θηριωδία του πολέμου και στο παρελθόν έχει υπάρξει ένθερμη υποστηρίκτρια του Πούτιν, ενώ η Φιλαρμονική της Βιέννης αντικατέστησε τον διεθνούς φήμης Ρώσο μαέστρο Βαλέρι Γκεργκίεφ λόγω των φιλικών δεσμών του με την κυβέρνηση στις πέντε συναυλίες στις ΗΠΑ.

Εμείς ζητήσαμε από ανθρώπους του Πολιτισμού να σχολιάσουν όλα αυτά, όχι τόσο για να εξάγουμε κάποιο συμπέρασμα, αλλά για να χαρτογραφήσουμε τη στάση του χώρου περισσότερο. Αυτό, ωστόσο, που μας έκανε ιδιαίτερη εντύπωση είναι η δυσκολία και η απροθυμία πολλών να πάρουν θέση, μήπως τυχόν παρεξηγηθούν ή θεωρηθεί πως ανήκουν σε κάποια ιδεολογική παράταξη. Και αυτό δείχνει πως ίσως τελικά το πρόβλημα είναι πολύ πιο βαθύ, καθώς όταν φτάνουν οι ίδιοι οι καλλιτέχνες στο σημείο να αυτολογοκρίνονται, το πρόβλημα δεν είναι μόνο ο πόλεμος και το πολιτιστικό εμπάργκο…

Γιώργος Δ. Λεμπέσης – Δημιουργός Φαντασίας

Καθώς τις τελευταίες μέρες ο παράλογος πόλεμος του Πούτιν εγκαινιάζει μια νέα περίοδο αβεβαιότητας, ο κόσμος βρίσκεται στα πρόθυρα δραματικών αλλαγών. Ολόκληρη η Δύση (και όχι μόνο) ακροβατεί εύθραυστα πάνω από την άβυσσο και η έκβαση της διαδρομής της δεν είναι καθόλου εξασφαλισμένη. Μαζί της ακροβατούμε κι εμείς, αφού καλούμαστε να πάρουμε θέση, να στρατευτούμε, να αποφασίσουμε τη στάση που θα τηρήσουμε απέναντι στην Ιστορία. Απαιτείται δικαιοσύνη για την Ουκρανία, απαιτείται ισχυρή και αποφασιστική πολιτική απέναντι στη Ρωσία. Η οργή του λαού, το αίσθημα του αυτοδικαίου, η άκριτη γενίκευση, η αλόγιστη ακύρωση, το τσουβάλιασμα, η απόλυτη επικράτηση του θυμού, είναι προσανάμματα του μίσους που χαρακτηρίζει τον αυταρχισμό και βάζει τη δημοκρατία, την ειρήνη και την ανθρώπινη ζωή σε κίνδυνο.
Γι’ αυτό δεν πιστεύω στην ακύρωση της Ρωσίας και της ρωσικής κουλτούρας σαν απάντηση στην κτηνωδία του Πούτιν, πόσο μάλλον όταν η πλειοψηφία των Ρώσων πολιτών έχει πάρει σαφή θέση ενάντια σε αυτή την αισχρή πράξη. Και διευκρινίζω, δεν συμφωνώ με την πολιτιστική ακύρωση, όχι με την οικονομική και πολιτική απομόνωση που εν αντίθεση ασκεί όντως ουσιαστική και ξεκάθαρη πίεση. Μια επίθεση στον πολιτισμό ποτέ δεν έφερε θετικά αποτελέσματα, αντίθετα πάντοτε χρησιμοποιήθηκε για να φλογίσει το επιθετικό πάθος και το μίσος – πράγματα ενίοτε χρήσιμα (κυρίως σε δικτάτορες) όχι όμως και σε περιπτώσεις μεγάλου κινδύνου όπως η σημερινή.
Είμαστε αυτοί οι μικροί δικτάτορες, που ασφαλείς πίσω από τα ψηφιακά μας χαρακώματα αναπαράγουμε την κουλτούρα της ακύρωσης ή είμαστε πρεσβευτές μιας ανθρώπινης, ενωμένης πολυπολιτισμικής κοινωνίας; Είμαστε η κοινωνία που έχει μάθει να παπαγαλίζει χωρίς σκέψη χωρίς άποψη και σαφέστατα χωρίς την αίσθηση της συνέπειας των πράξεων ή είμαστε σοφότεροι, γεμάτοι γνώση και πείρα από τα λάθη της ιστορίας; Θέλω να πιστεύω, πως αυτή η κουλτούρα της πολιτιστικής ακύρωσης πρόκειται για μια αφελής αντίδραση που πρέπει να ξεθυμάνει τώρα. Γιατί αν δεν πρόκειται περί αφέλειας και όντως είμαστε μετενσαρκωμένοι εκδικητές, τότε είναι αργά να σώσουμε την ίδια μας την ύπαρξη, την ίδια μας την αποστολή, που δεν είναι άλλη από το να κάνουμε τον κόσμο μας καλύτερο.
Ας αφήσουμε λοιπόν το cancel culture στην άκρη και ας κάνουμε απλά αυτό που όλοι θέλουμε. #cancelwar #cancelpoutin

Χάρης Μαυρουδής- Ηθοποιός/Αντιδήμαρχος Χαλανδρίου

Σε μια περίοδο «νεομακαρθισμού» όπου οποιαδήποτε απόκλιση από την «εθνική γραμμή» ενδεχομένως ερμηνευτεί κατά το δοκούν, να δηλώσω το αυτονόητο: πως είμαι απέναντι σε κάθε εισβολέα, σε κάθε πόλεμο σε κάθε καταστροφή που αφήνει πίσω της νεκρούς και διωγμένους.
Η τέχνη δεν είναι εμπόρευμα και όποιος την αντιμετωπίζει ως οικονομικό αγαθό, δεν αντιλαμβάνεται την ουσία της και είναι ανίκανος να την υπηρετήσει. Η Τέχνη, από τα σπήλαια μέχρι και σήμερα δημιουργήθηκε για να μας ενώνει, να μας δείχνει τον δρόμο στον έρωτα, στη λύτρωση, στην ανακάλυψη των δομικών στοιχείων μας. Η τέχνη ήρθε να μας αφυπνίσει, να οξύνει το πνεύμα μας, να μας χειραφετήσει, να μας κάνει να αμφιβάλουμε, να αμφισβητούμε, να αντιστεκόμαστε και να διεκδικούμε. Η τέχνη δεν ανταγωνίζεται αλλά συμπορεύεται. Το να απαγορεύει και να ακυρώνει το ΥΠ.ΠΟ τη συνεργασία με ρωσικούς πολιτιστικούς οργανισμούς, σημαίνει πως δεν γνωρίζει τη συμβολή των Ρώσων συγγραφέων στο αντιπολεμικό κίνημα, στην χειραφέτηση της ανθρωπότητας, στην κριτική που άσκησαν στη μισαλλοδοξία και την αλαζονεία της τυραννίας.

Σήμερα που οι αξίες και τα οφέλη της Τέχνης είναι τόσο αναγκαία, που οι πολίτες της Δύσης και της Ρωσίας πρέπει να βρουν τον τρόπο να αφυπνιστούν και να συνεργαστούν προκειμένου να αντιδράσουν στην στρατιωτική καταστροφή που επέβαλε ο Ρώσος ολιγάρχης επικουρούμενος από οικονομικά και πολιτικά κέντρα της Δύσης, η συνεργασία σε τομείς της Τέχνης είναι μονόδρομος.
Η χώρα μας δεν απαγόρευσε την προμήθεια αερίου και πετρελαίου από τη Ρωσία. Προφανώς αξιολογεί την υποχώρηση αυτή ως αναγκαία. Έτσι θεωρώ ως καλλιτέχνης σπουδαία την σημασία της πολιτιστικής ανταλλαγής. Επιβεβλημένη και μοναδική διέξοδο από αυτήν την δυστοπική πραγματικότητα που ζούμε. Η χώρα μας γέφυρες πρέπει να στήνει. Και γέφυρες χωρίς την Τέχνη και την Παιδεία δεν μπορείς να οικοδομήσεις. Κάποια στιγμή τα όπλα θα σιγήσουν και πρέπει να υπάρχουν δίαυλοι επικοινωνίας.
Κάντε Τέχνη, όχι πόλεμο…

Γιώργος Μπαλατσινός- αρχιμουσικός

Όπου γίνεται πόλεμος στις μέρες μας φταίνε και οι δύο πλευρές. Με τα μέσα επικοινωνίας που διαθέτουμε σήμερα- όταν βέβαια αυτά είναι διαυγή- δεν νοείται να υπάρχει το ενδεχόμενο του πολέμου. Η Τέχνη δεν πρέπει να συνδέεται με την πολιτική. Είναι κάτι που εκπροσωπεί το πνεύμα, συνδέει τους ανθρώπους, δεν τους χωρίζει. Γι΄αυτό η πολιτική να εμπνευστεί από την Τέχνη και να χτίσει γέφυρες ανάμεσα στους λαούς. Αλλά για να ξεκαθαρίσει λίγο το τοπίο των ημερών, το εμπάργκο στη Ρωσία είναι οικονομικό καθαρά.

Κανείς δεν απαγόρευσε τον Τσαϊκόφσκι. Τρανταχτό είναι το παράδειγμα της Φιλαρμονικής της Βιέννης, όπου καθαίρεσαν τον μαέστρο Βαλέρι Γκέργκιεφ λόγω της σύνδεσής του με τη ρωσική κυβέρνηση -που αν δούμε τα πράγματα ξεκάθαρα, το γεγονός πως έχει την καλλιτεχνική διεύθυνση της όπερας του Μαριίνσκι, της μεγαλύτερης όπερας της Ρωσίας και κατ εμέ της σπουδαιότερης όπερας στον κόσμο, αυτό προδιαγράφει από μόνο του τη σχέση του με τη κυβέρνηση. Ωστόσο, στο Carnegie Hall της Νέας Υόρκης μετά την καθαίρεση του Γκέργκιεφ, το ρωσικό πρόγραμμα τηρήθηκε κανονικά και κάποιος άλλος μαέστρος διηύθυνε την 6η Παθητική συμφωνία του Τσαϊκόφσκι. Κανείς δεν απαγόρευσε τον Τσαϊκόφσκι λοιπόν. Γι’ αυτό καλό θα ήταν όταν αναπαράγεται μία είδηση, να αναπαράγεται σωστά, γιατί οι εποχές είναι δύσκολες…

Νίκος Ορφανός- ηθοποιός/καλλιτεχνικός διευθυντής ΔΗΠΕΘΕ Ρούμελης

Να θυμηθούμε κάποια γεγονότα. Το 1939 ο σπουδαιότερος, για μένα, σκηνοθέτης του Ρωσικού και Σοβιετικού θεάτρου, πνευματικός διάδοχος του Στανισλάφκι, Βσέβολοντ Μέγιερχολντ, συλλαμβάνεται από τη σοβιετική NKVD. Μετά από βασανιστήρια “ομολογεί” ότι είναι Βρετανός κατάσκοπος. Το Φεβρουάριο του 1940 τουφεκίζεται. Το 1955 “αποκαθίσταται”. Η διευθύντρια του θεάτρου που φέρει το όνομα του, Έλενα Κοβάλσκαγια παραιτήθηκε προ ημερών προκειμένου “να μην εξακολουθήσει να πληρώνεται από έναν δολοφόνο.” Είναι προφανές ότι αν η Έλενα είχε προγραμματίσει για φέτος κάποια περιοδεία, μάλλον δε θα την κάνει.
Στη Σοβιετική ένωση κανένας καλλιτέχνης δεν μπορούσε να εργαστεί αν δεν ήταν μέλος στην αντίστοιχη ένωση του επαγγέλματος του. Τα κριτήρια για να γίνει δεκτός σε αυτές δεν ήταν η επαγγελματική του κατάρτιση ή το ταλέντο του αλλά η κομματική του νομιμοφροσύνη. Πάμπολλοι συγγραφείς και ελευθεριακοί δημιουργοί βλέπουν το έργο τους να απαγορεύεται ή υποχρεώνονται να δημιουργούν κατά κομματική παραγγελία, από το Μπουλγκάκοφ μέχρι το Ντοβλάτοφ (βλ. και την ομώνυμη ρωσική ταινία). Αυτό είναι απαγόρευση και λογοκρισία και ασφυκτικός ιδεολογικός έλεγχος της τέχνης.
Στα τωρινά: Η αναστολή κάθε συζήτησης για διεξαγωγή εκδηλώσεων με Ρώσους καλλιτέχνες από το Ελληνικό κράτος και το αρμόδιο υπουργείο, εντάσσεται στο εμπορικό εμπάργκο, που αποφάσισε η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι Ηνωμένες Πολιτείες, ως μέτρο πίεσης στο καθεστώς Πούτιν και ως ένα είδος αντεπίθεσης ενάντια στη Ρωσική εισβολή. Αυτή τη στιγμή, Πέμπτη μεσημέρι 3 Μαρτίου, τα Ρωσικά στρατεύματα βομβαρδίζουν Ουκρανικές πόλεις, με πολίτες, άμαχους, εργαζόμενους και παιδιά ανάμεσα στα θύματα. Καταστρέφουν τις υποδομές της Ουκρανίας σε μια μαζική επίθεση. Οι απαγορεύσεις του ΥΠΠΟΑ εναρμονίζονται με τη διεθνή πολιτική της Δύσης. Επομένως πρέπει κανείς να τις δει μέσα στο πλαίσιο που συνιστά τη μεγάλη εικόνα.
Σύμφωνα με τα αντίμετρα της Δύσης στόχος δεν είναι η τέχνη ούτε οι καλλιτέχνες. Ο στόχος είναι η διακίνηση της τέχνης. Τα μπαλέτα, τα συγκροτήματα, οι περιοδεύοντες διεθνώς θίασοι, εκπροσωπούνται από αντίστοιχους ατζέντηδες, μάνατζερ, προμότερς και εταιρείες διοργάνωσης. Είναι κομμάτι μιας εμπορικής αλυσίδας. Γνωρίζουμε όλοι πως οι καλλιτέχνες καρπώνονται το μικρότερο ποσοστό κέρδους από όλη αυτή την αλυσίδα, σε σχέση με τους αναφερθέντες εμπλεκόμενους. Η καλλιτεχνική διακίνηση ως εμπορική δραστηριότητα αποτελεί θεμιτό στόχο σε συνθήκες πολέμου. Όταν ο Χίτλερ εισέβαλε στην Πολωνία κάθε πολιτιστική ανταλλαγή μεταξύ Γερμανίας και των δυτικών συμμάχων σταμάτησε. Δε συμμερίζομαι την άποψη ότι πλήττονται οι “αντιστεκόμενοι” καλλιτέχνες. Η δημιουργία δεν επηρεάζεται, ούτε τα ρωσικά καλλιτεχνικά αριστουργήματα. Δε συζητώ τις γραφικότητες ότι το “σύστημα” ξαφνικά απειλείται από το Ντοστογιέφκσι και το Στανισλάφσκι, οι δημιουργίες των οποίων είναι κομμάτι της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς και της Ευρωπαϊκής ταυτότητας.
Πρέπει να εφαρμόζονται τέτοιες κινήσεις; Δύσκολο να πει κανείς, γιατί οι εξελίξεις τρέχουν και τα δεδομένα είναι ακόμη υπό διαμόρφωση. Θα φανεί από τη διάρκεια του πολέμου και τις αντικειμενικές επιπτώσεις στη ζωή των ανθρώπων. Όταν ο Brian Eno είχε καλέσει τους Βρετανούς μουσικούς σε μποϊκοτάζ συναυλιών στο Ισραήλ, ο Nick Cave πήγε και έπαιξε κανονικά. Ο Eno του επιτέθηκε. Ο Cave ανταπάντησε ως πραγματικός καλλιτέχνης, διεκδικώντας το αναφαίρετο δικαίωμά του να ορίζει τους αποδέκτες της τέχνης του.
Ξαναλέω: στόχος είναι το πολιτιστικό star market. Ούτε η Λίμνη των Κύκνων ούτε τα Μπαλσόι. Και πριν διαμαρτυρηθούμε για τους καημένους Ρώσους καλλιτέχνες που δε θα κάνουν φέτος περιοδείες, ας συμπαρασταθούμε στους Ουκρανούς καλλιτέχνες που βομβαρδίζονται.

Δημήτρης Σωτάκης- συγγραφέας

Όταν εξισώνεις το τεράστιο έργο του ρωσικού πολιτισμού με τον Πούτιν, γίνεσαι χειρότερος από τον Πούτιν. Δεν έχει καμία σχέση η σύγχρονη δράση του Πούτιν, με έναν πολιτισμό αιώνων, που έχει δώσει διαμάντια στον πλανήτη. Το να ακυρώνεις τον Τσαϊκόφσκι και οτιδήποτε έχει να κάνει με τον ρωσικό Πολιτισμό είναι τουλάχιστον κωμικό. Ο Πολιτισμός είναι η γροθιά στον Πούτιν και εμείς ακυρώνουμε αυτή τη γροθιά, τους ανθρώπους που είναι εκ προοιμίου ενάντια. Ακυρώνεις κάτι υγιές, ένα άνθος.
Επίσης, για να κρίνει κανείς ποιος καλλιτέχνης υποστηρίζει τον Πούτιν και ποιος όχι, πρέπει να έχει μία στοιχειώδη γνώση της σύγχρονης ιστορίας της περιοχής. Δηλαδή, του τι συνέβη το 2014 και πιο πριν. Γιατί ποιος μπορεί να ξεχάσει αυτήν την τεράστια φρίκη, που κανείς δεν επενέβη, όταν βλέπαμε αποκεφαλισμένους στην πλατεία του Κιέβου και δεν κάναμε τίποτα;
Μιλάμε για δύο καταστάσεις: Από τη μία ο “αυτοκράτορας” Πούτιν που κάνει ό,τι γουστάρει, χρόνια αισχρός, όχι τώρα, ας σκεφτούμε μόνο τι έχουν τραβήξει όσοι προσπάθησαν να πουν κάτι διαφορετικό. Και από την άλλη μία διεφθαρμένη Ουκρανία, πιόνι των Δυτικών. Εννοείται πως είμαι εναντίον της Ρωσικής εισβολής, αλλά το πρόβλημα είναι τεράστιο και αυτό είναι η κορυφή του παγόβουνου.
Αλλά το να ακυρώνει ένας επίσημος θεσμός, όπως το Υπουργείο Πολιτισμού -γιατί κανένας άλλος επίσημος θεσμός στον κόσμο δεν ακύρωσε κάτι- είναι τρομερό. Και το να ακυρωθεί μία ομιλία του εκπροσώπου του Πούτιν στην Ελλάδα, θα το καταλάβαινα… αλλά τώρα;

Αγγελική Τουμπανάκη-Βοκαλίστρια, καθηγήτρια φωνής, παραγωγός, sound experimentalist

Η δυσερμήνευτη εποχή που διανύουμε δημιουργεί έναν ισχυρό ψυχικό κραδασμό. Η ανθρωπότητα υποτάχθηκε στην κυριαρχία ενός μικροοργανισμού που μπόρεσε και εισχώρησε στις ζωές μας, στις σχέσεις μας και βρήκε τον δρόμο για την ψυχή μας… διαπερνώντας σύνορα, αγνοώντας το φύλο, τη γεωγραφική, φυλετική, εθνοτική, θρησκευτική ή κοινωνική προέλευση των ανθρώπων.
Και μετά, ο παραλογισμός ενός πολέμου, μιας μυστικής οικονομικής συμφωνίας- χειραψίας και στο βωμό της κυριαρχίας και της αδιανόητης επεκτατικής πολιτικής, διαμελίζεται κάθε ανθρωπιά. Δυσκολία… κούραση και συρρίκνωση της ευημερίας

Cancel Russia… Μια μαζική αντίδραση – κραυγή ενάντια στην παρανοϊκή πράξη πολέμου.
Cancel Culture… Αναρωτιέμαι πως μπορούμε να συγχέουμε τη διαχρονική Τέχνη αιώνων με την πολιτική ενός πολιτικού…
Cancel People? «Ακυρώνονται» – αποκλείονται καλλιτέχνες λόγω της ρωσικής τους καταγωγής και υπηκοότητας παρόλο που τάσσονται υπέρ της ελευθερίας του λόγου και διαμαρτύρονται για την απαράδεκτη απόφαση επίθεσης.

Respect στους ανεξάρτητους καλλιτέχνες που αντιστέκονται. Πάνω από 17.000 Ρώσοι καλλιτέχνες και επαγγελματίες από τον χώρο των τεχνών έχουν υπογράψει ανοιχτή επιστολή ενάντια στον πόλεμο.
«Οι πολιτικοί πολεμούν, αλλά οι απλοί άνθρωποι είναι αυτοί που υποφέρουν και πεθαίνουν. Και εμείς, οι απλοί άνθρωποι, ποτέ δεν ερωτηθήκαμε αν θέλουμε αυτόν τον πόλεμο.» Grai – Ρώσσικο folk-metal rock συγκρότημα
«Δεν υπάρχει χώρος για τέχνη όταν οι άμαχοι πεθαίνουν από τα χτυπήματα των πυραύλων, όταν οι πολίτες της Ουκρανίας κρύβονται σε καταφύγια, όταν οι Ρώσοι διαδηλωτές φιμώνονται». Alexandra Sukhareva & Kirill Savchenkov -Ρώσοι καλλιτέχνες που επρόκειτο να εκπροσωπήσουν τη Ρωσία στη Μπιενάλε της Βενετίας, αλλά ακύρωσαν την συμμετοχή τους.
Ζούμε μία σκληρή πραγματικότητα αλλα και μια ευκαιρία που ποτέ δεν μας έχει ξαναδοθεί για να σκεφτούμε τόσο μαζικά, να σταθούμε πανοραμικά και να πράξουμε για εαυτούς και αλλήλους.

Αιμιλία Υψηλάντη – ηθοποιός

Είναι δυνατόν να μη συμφωνήσουμε όλοι οι καλλιτέχνες όταν βρισκόμαστε μπροστά σε έναν κίνδυνο ακόμη και Τρίτου Παγκοσμίου Πολέμου να αποκλείσουμε μία δύναμη που αυτή τη στιγμή σε όλα τα επιπεδα παραβιάζει ανθρώπινα δικαιώματα; Όταν σκοτώνονται άμαχοι, παίρνουν τον δρόμο της εξορίας 1000000 άνθρωποι σήμερα; Προφανώς πρέπει να την αποκλείσουμε. Το θέμα της κουλτούρας και η ανταλλαγή της είναι πολύ σημαντικό ζήτημα,αλλά ανάμεσα στα κράτη που ζουν με ειρηνικούς όρους. Όταν υπάρχει κίνδυνος, τότε πρέπει να διακόψουμε τις σχέσεις. Και βέβαια δεν αναφέρομαι στις αστειότητες όλων όσων λέγονται για τον Ντοστογιέφκσι, δηλαδή να βγάλω τα βιβλία του και να τα κάψω;
Αναφέρομαι στις σχέσεις με τους ρωσικούς πολιτιστικούς οργανισμούς που χρηματοδοτούνται από τη ρωσική κυβέρνηση τώρα, αλλά και καλλιτέχνες μεμονωμένους που υποστηρίζουν το καθεστώς αυτό. Μη ξεχνάμε πως ανάλογα κινήματα είχαν γίνει και στην περίπτωση του Απαρτχάιντ από τους καλλιτέχνες στη Νότια Αφρική.