Η περιέργεια (δεν) σκότωσε τη γάτα – Η ιστορία της φράσης

Ο σταθμός Ίστον στο Λονδίνο είναι ο κεντρικός σιδηροδρομικός τερματικός σταθμός, ο πιο πολυσύχναστος της πόλης και ο και πέμπτος πιο πολυσύχναστος της Βρετανίας. Εκεί ‘τερματίζουν’ και οι υπερταχείες (Intercity), τρένα που φτάνουν τα 200 χιλιόμετρα την ώρα σε ταχύτητα. Το ‘είσαι Άγγλος στο ραντεβού σου’ (δηλαδή η ακρίβεια στις αναχωρήσεις και τις αφίξεις) διαταράσσεται σπάνια. Κυρίως λόγω φύλλων που έχουν μαζευτεί στις γραμμές -ενίοτε κάθονται πάνω σε αυτές κύκνοι.

Την Τετάρτη 3/3 παρουσιάστηκε ένα διαφορετικό θέμα, σε δρομολόγιο της εταιρίας Avanti West Coast για το Μάντσεστερ, στις 21.00: μια γάτα είχε βολευτεί στην οροφή βαγονιού και αρνείτο να κουνηθεί.

Το μάταιο των προσπαθειών που έκαναν οι υπάλληλοι είχε ως συνέπεια να μεταφερθούν σε άλλο τρένο οι επιβάτες και να γίνει η αναχώρηση με μια σχετική καθυστέρηση. Το τρένο με τη γάτα τέθηκε εκτός λειτουργίας, έως ότου απομακρυνθεί ο ‘επισκέπτης’ από το επισφαλές σημείο που βρισκόταν κοντά σε εναέριες γραμμές 25.000 volt. Χρειάστηκαν δυόμιση ώρες για να ολοκληρωθεί αυτή η διαδικασία. Τη λύση έδωσε η τοποθέτηση ενός κάδου που λειτούργησε ως ράμπα διαφυγής του αιλουροειδούς -το οποίο δεν έδειξε να αγχώνεται σε κάποιο σημείο της επιχείρησης. Παραμένει άγνωστο πώς κατάφερε η γάτα να φτάσει και να κουρνιάσει στην οροφή, με εκπρόσωπο του σταθμού να εξηγεί στη Guardian ότι “συχνά έχουμε να διαχειριστούμε πουλιά που μπαίνουν μέσα στα βαγόνια, αλλά αυτή ήταν η πρώτη περίπτωση που γάτα ‘άραξε’ στην οροφή. Ευτυχώς η περιέργεια αυτήν τη φορά δεν σκότωσε τη γάτα. Είμαστε ευτυχείς που δεν ‘θυσίασε’ κάποια από τις εννέα ζωές της”.

Πώς προέκυψε η παροιμία ‘η περιέργεια σκότωσε τη γάτα’

Οι πιθανότητες να έχετε χρησιμοποιήσει το γνωμικό, για να προειδοποιήσετε αδιάκριτους να μη συνεχίσουν το έργο τους (ή για σύσταση ώστε να μην ασχολούμαστε με κάτι, χωρίς να γνωρίζουμε ή λαμβάνουμε υπ’ όψιν τις συνέπειες), πρωτοεμφανίστηκε ως ‘η ανησυχία σκότωσε τη γάτα’, σε θεατρική παράσταση του 1599, με τίτλο ‘Every man in his humour‘.

Ο συγγραφέας Μπεν Τζόνσον είναι, σύμφωνα με την Britannica, αυτός που σύστησε την αγγλική λογοτεχνία με το είδος ‘humours comedy’. Ο όρος ‘humour’ αφορά τη λατινική λέξη ‘umor’ (υγρός). Χρησιμοποιείτο στο Μεσαίωνα και την Αναγέννηση στην ιατρική θεωρία που ήθελε το ανθρώπινο σώμα να λειτουργεί υποδειγματικά, όταν είχε σε ισορροπία το αίμα, το φλέγμα, η κίτρινη χολή (θυμός) και η μαύρη χολή (μελαγχολία). Όλο αυτό λεγόταν ‘χυμοπαθολογία’ και διατυπώθηκε από τους εκπροσώπους της σχολής του Ιπποκράτη. Βασιζόταν στη θεωρία των τεσσάρων στοιχείων του Εμπεδοκλή (ο αέρας, η φωτιά, το νερό και η γη ήταν οι τέσσερις θεμελιακές δομές του κόσμου και από τις αλληλεπιδράσεις και τις αναμείξεις τους προέκυπταν όλα τα άλλα αντικείμενα του Σύμπαντος). Υπ’ αυτήν την έννοια, όταν το αίμα, το φλέγμα, η κίτρινη χολή (θυμός) και η μαύρη χολή (μελαγχολία) ήταν σε ισορροπία, έδιναν στον άνθρωπο υγιές σώμα και μυαλό.

Τι σχέση έχουν όλα αυτά με τη γάτα;

Ο Τζόνσον είχε γράψει στο θεατρικό έργο για το σύστημα των υγρών που ‘διοικούν’ το σώμα, όπως εξηγούσε πως κατ’ αυτήν την έννοια δεν αποκλειόταν να μπορεί μια από τις ποιότητες του κάθε ανθρώπου να τον κάνει να συμπεριφέρεται με έναν συγκεκριμένο τρόπο.

Κάθε χαρακτήρας του έργου του ‘Every man in his humour’ είχε ‘καταληφθεί’ από ένα ‘υγρό’ ή μια εμμονή -και ως εκ τούτου όλοι ήταν ανισόρροποι. Ο συγγραφέας είχε εξηγήσει πως υπάρχουν δυο είδη ‘υγρών’: το πραγματικό (της μιας ποιότητας που κυριαρχεί και ‘καταλαμβάνει’ τη ψυχή και το σώμα του ανθρώπου) και το επίκτητο (η συνήθεια, η επιτήδευση, με τον άνθρωπο να ‘βγαίνει’ από το δρόμο του για να φανεί μοναδικός και να επηρεάσει συγκεκριμένες μόδες ρούχων, λόγου και κοινωνικών συνηθειών).

Μεταξύ αυτών που έγραψε ήταν η φράση ‘Helter skelter, hang sorrow, care will kill a cat, up-tails all, and a pox on the hangman’, με τον Ουίλιαμ Σέξπιρ να ‘δανείζεται’ το θέμα μας στο ‘Πολύ κακό για το τίποτα‘ του 1599 (‘What, courage man! what though care killed a cat, thou hast mettle enough in thee to kill care’). Η πρώτη αλλαγή στο ‘curiosity killed the cat’ εντοπίστηκε στο βιβλίο του Τζέιμς Άλαν Μερ το 1873. Είχε μαζέψει όλα τα γνωμικά σε Αγγλία, Σκωτία, Ιρλανδία, Αμερική, αυτά του Σέξπιρ και εκείνα των Γραφών ‘και των οικογενειακών mottoes’. Στη σελίδα 34 του ‘A handbook of proverbs: English, Scottish, Irish, American, Shakesperean, and scriptural; and family mottoes‘, στο κεφάλαιο των ιρλανδικών φράσεων εμφανίζεται το ‘η περιέργεια σκότωσε τη γάτα’.

Από το 1898 η γάτα είχε εννέα ζωές, όπως ανέφερε η Ιμπινέζερ Κόμπαμ Μπριούερ, στο λεξικό που είχε εκδώσει εκείνη τη χρονιά (‘Dictionary of Phrase and Fable’). Eκείνη ήταν η πρώτη που έκανε χρήση της φράσης για το τέλος της περιέργειας (“Care killed the Cat. It is said that a cat has nine lives, but care would wear them all out”).

Η περιέργεια είχε τη χειρότερη φήμη, με τον Άγιο Αυγουστίνο να έχει γράψει πως πριν τη δημιουργία του ουρανού και της γης ο Θεός είχε ‘φτιάξει’ την κόλαση και την περιέργεια. Ο Λόρδος Βύρων είχε αναφέρει στο ‘Don Juan’ πως “η περιέργεια είναι ευτελές ελάττωμα”. Η κακή άποψη και το δεδομένο της περιέργειας των γατών άλλαξε το ‘care will kill a cat’ σε ‘curiosity will kill a cat’.