Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου: Οι φασιστικοί χαιρετισμοί, οι φιλεργατικοί μύθοι και οι εκπαραθυρώσεις

Το βράδυ της 4ης Αυγούστου του 1936 ο Πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς μεταβαίνει στα Ανάκτορα. Εκεί, με την συνεργασία του βασιλιά Γεωργίου Β’ καταλύει την Δημοκρατία και επιβάλλει δικτατορία, που έμεινε στην ιστορία ως το καθεστώς της 4ης Αυγούστου.

Η Δικτατορία του Μεταξά είχε χαρακτήρα φασιστικό, ακραία εθνικιστικό και αντικομουνιστικό. Η «καθαρότης του Γ’ Ελληνικού Πολιτισμού»  ήταν ένα από τα ιδεολογήματα του απολυταρχικού καθεστώτος, που είχε δανειστεί από τα όμορα κόμματα των Ναζί στη Γερμανία και του Μουσολίνι στην Ιταλία την ανατριχιαστική αισθητική μιας στρατιωτικοποιημένης κοινωνίας: στολές φασιστικού τύπου για τους Άλκιμους ή τα μέλη της Εθνικής Οργανώσεως Νεολαίας, φασιστικοί χαιρετισμοί, αστυνομοκρατία, λογοκρισία, δημόσιες τελετές ναζιστικού ύφους…

Και όλα αυτά να συμβαίνουν την ίδια στιγμή που οι αντίπαλοι του καθεστώτος, οι κομουνιστές, κυριολεκτικά πετιούνταν από το παράθυρο: ο Μήτσος Μαρουκάκης, αρχισυντάκτης του Ριζοσπάστη, πετάχτηκε από την ταράτσα της Γενικής Ασφάλειας Πειραιά στις 13/10/1936, ο βετεράνος συνδικαλιστής Νίκος Βαλιανάτος εκπαραθυρώθηκε από την Ειδική Ασφάλεια Αθηνών στις 9/8/1938, ενώ ο τσαγκάρης Στέφανος Λασκαρίδης εκπαραθυρώθηκε επίσης από την Ειδική Ασφάλεια Θεσσαλονίκης στις 31/1/1938: οι δολοφονίες τους αποδόθηκαν από την Ασφάλεια σε αυτοκτονία.

Άλλωστε, λίγους μήνες πριν την εγκαθίδρυση της μεταξικής δικτατορίας, είχαν ξεσπάσει οι μαζικές απεργίες των καπνεργατών στη Βόρεια Ελλάδα. Την Πρωτομαγιά του ’36, η ακόμα δημοκρατική, ας πούμε, κυβέρνηση Μεταξά πνίγει τις διαδηλώσεις των εργατών στο αίμα: μια μεραρχία στρατού από τη Λάρισα άφησε πίσω της 12 νεκρούς εργάτες και εκατοντάδες τραυματίες.

Είναι γεγονός πως κάποιοι προσπαθούν να εξευγενίσουν, να ψιμυθιώσουν τη μαύρη, φασιστική δικτατορία της 4ης Αυγούστου. Έτσι δημιουργήθηκε ο φιλεργατικός μύθος του καθεστώτος Μεταξά: κάποιοι, από άγνοια ή υστεροβουλία, υποστηρίζουν πως το οκτάωρο και το ΙΚΑ καθιερώθηκαν επί Μεταξά: όμως αυτό είναι ένα μεγάλο ψέμα. Η αλήθεια είναι πως το οκτάωρο θεσμοθετήθηκε επί Ελευθερίου Βενιζέλου, με Προεδρικό Διάταγμα, που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ υπ. αριθ. Α 212 19320704 και τέθηκε σε ισχύ στις 4 Ιουλίου του 1932, ενώ το 1934, επί κυβερνήσεως Παναγή Τσαλδάρη, ψηφίστηκε ο νόμος 6298/1934 περί «κοινωνικών ασφαλίσεων»  – δηλαδή, τότε ιδρύθηκε το ΙΚΑ.

Πέρα λοιπόν από τον φιλεργατικό φερετζέ, το καθεστώς της Τετάρτης Αυγούστου ήταν μια καραμπινάτη δικτατορία, ένα ελληνικού τύπου κακέκτυπο του Μουσολινικού και του Χιτλερικού εκτρώματος. Άλλωστε, ο ίδιος ο Ιωάννης Μεταξάς έγραψε στο ημερολόγιο του για το καθεστώς του: «Η Ελλάς έγινε από της 4ης Αυγούστου Κράτος αντικομμουνιστικό, Κράτος αντικοινοβουλευτικό, Κράτος ολοκληρωτικό…».

Το μόνο μη μελανό σημείο στην πολιτική πορεία του Ιωάννη Μεταξά, ήταν βέβαια εκείνο το «Όχι» που είπε στους Ιταλούς. Είτε αναγκαστικά, επειδή δεν μπορούσε να κάνει διαφορετικά, είτε από πατριωτισμό, τέλος πάντων το είπε, αφήνοντας και κάτι θετικό πίσω του. Αν και δεν είπε ακριβώς «Όχι». Η ακριβής, επί λέξει, απάντηση που έδωσε τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου 1940 στο τελεσίγραφο του Ιταλού πρέσβη Γκράτσι ήταν: «Alors, c’ est la guerre..». Πόλεμος, λοιπόν, (στα γαλλικά)…

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.