Εξέγερση στη Χιλή: Δεν άλλαξε ποτέ η οικονομική πολιτική του Πινοσέτ

Κατά γενική ομολογία η Λατινική Αμερική βρίσκεται σε κοινωνικό αναβρασμό τις τελευταίες εβδομάδες. Με προμετωπίδα τις πολύ μεγάλες κινητοποιήσεις στη Χιλή αλλά και στο Εκουαδόρ, οι λαοί της περιοχής έδειξαν με το δικό τους χαρακτηριστικό τρόπο ότι επιθυμούν σημαντικές και βαθιές αλλαγές στις κοινωνίες τους με κύριο στόχο να καταπολεμηθεί η φτώχεια και οι ανισότητες. Το News 24/7 έδωσε το λόγο στον αναπληρωτή καθηγητή θεωρίας κράτους και δικαίου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Δημήτρη Καλτσώνη ο οποίος αναλύει διεξοδικά για τους αναγνώστες τα γεγονότα της Χιλής και όχι μόνο.

Φαίνεται από αυτά που διαβάζουμε ότι στη Χιλή σιγόβραζε χρόνια τώρα. Οφείλεται πράγματι η κινητοποίηση στις βαθιές ανισότητες της κοινωνίας;

Η Χιλή διακρίνεται για τις βαθιές κοινωνικές ανισότητες. Αυτές μάλιστα φαντάζουν ακόμη μεγαλύτερες καθώς πρόκειται για μια χώρα μέσου επιπέδου ανάπτυξης με έντονα ευρωπαϊκά χαρακτηριστικά. Η Χιλή δεν είναι Γουατεμάλα ή Ονδούρα. Ήδη τη δεκαετία του 1960 το 2% του πληθυσμού κατείχε το 46% του εθνικού πλούτου.

Επί διακυβέρνησης Αλλιέντε (1970-1973) έγινε προσπάθεια ώστε η κατάσταση αυτή να μεταβληθεί. Εθνικοποιήθηκε ο χαλκός και πολλές επιχειρήσεις στρατηγικής σημασίας γεγονός που επέτρεψε την άνοδο του πραγματικού μισθού κατά 20%, τη μείωση της ανεργίας από το 8,3% στο 3%, τη μείωση της παιδικής θνησιμότητας κατά 20%, τη δημιουργία ενός δημόσιου συστήματος υγείας.

Η επιβολή του αιματηρής στρατιωτικής δικτατορίας του Πινοσέτ (1973-1990) ανέτρεψε την κατάσταση και έδωσε τη δυνατότητα να εφαρμοστούν δια πυρός και σιδήρου τα νεοφιλελεύθερα οικονομικά σχέδια της σχολής οικονομολόγων του Σικάγου. Αυτό είχε ως συνέπεια την ακόμη μεγαλύτερη φτωχοποίηση της πλειοψηφίας του πληθυσμού και την έκρηξη των κοινωνικών ανισοτήτων. Οι συνθήκες δεν βελτιώθηκαν αισθητά ούτε στη μεταχουντική περίοδο καθώς η οικονομική πολιτική παρέμεινε στις ίδιες συνταταγμένες πάνω κάτω. Οι έννοιες της δωρεάν παιδείας, υγείας, της συνταξιοδότησης είναι άγνωστες στη σημερινή Χιλή.

Έτσι, δεν είναι παράξενο που μια σταγόνα (η αύξηση του κομίστρου στο μετρό) ξεχείλισε το ποτήρι της λαϊκής οργής. Για να γίνει πιο κατανοητό, να πούμε ότι ο μέσος χιλιανός στην πρωτεύουσα ξυπνά στις 5πμ για να πάει στη δουλειά του στις 7πμ, με τα πόδια ούτως ώστε να εξοικονομήσει το ακριβό εισιτήριο των μέσων μεταφοράς.

Αληθεύει ότι ουσιαστικά η Χιλή δεν έχει ξεπεράσει την εποχή Πινοσέτ και ότι ακόμη και η κυβέρνηση του σοσιαλιστικού κόμματος δεν τα κατάφερε στο θέμα της αποχουντοποίησης;

Είναι γεγονός ότι όχι μόνο η οικονομική πολιτική έμεινε κατά βάση ίδια με την περίοδο Πινοσέτ αλλά και ο κρατικός μηχανισμός και το πολιτικό σύστημα σε ένα σημαντικό βαθμό. Ιδιαίτερα στα σώματα ασφαλείας και στις ένοπλες δυνάμεις, αποχουντοποίηση δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Δεν είναι τυχαίο ότι ισχύει ακόμη το Πινοσετικής έμπνευσης Σύνταγμα, με το οποίο η δικτατορία προετοίμασε τη μετάβαση σε μια ελεγχόμενη από αυτήν δημοκρατία.

Το Σύνταγμα έχει βέβαια αναθεωρηθεί σε κάποια σημεία του, αλλά ο αντιδημοκρατικός πυρήνας του παραμένει ανέπαφος. Αυτό εξηγεί την ευκολία με την οποία η σημερινή κυβέρνηση προσέφυγε στην ακραία και αντιδημοκρατική επιλογή της κατάστασης πολιορκίας αλλά και την αγριότητα της καταστολής με τους 20 νεκρούς, τους εκατοντάδες τραυματίες από πυρά και ξυλοδαρμούς, τους 7 χιλιάδες συλληφθέντες. Οι εικόνες της στρατιωτικής βίας είναι απαράλλαχτες όπως εκείνες της περιόδου της δικτατορίας.

Το Σοσιαλιστικό Κόμμα, που κυβέρνησε για ένα διάστημα τα προηγούμενα χρόνια, προέβη μόνο σε επιδερμικές αλλαγές αλλά κυρίως, δεν αμφισβήτησε τη νεοφιλελεύθερη οικονομική πολιτική. Πρέπει να σημειωθεί ότι το κόμμα αυτό, την περίοδο της δικτατορίας, πραγματοποίησε μια θεαματική στροφή στις ιδεολογικο-πολιτικές του θέσεις εγκαταλείποντας ουσιαστικά την πολιτική κληρονομιά του δολοφονημένου από τους πραξικοπηματίες προέδρου Αλλιέντε.

Ο πρόεδρος Πινιέρα στην αρχή μίλησε για πόλεμο αλλά εν συνεχεία έκανε στροφή 180 μοιρών. Ποιες μπορεί να είναι οι εξελίξεις από εδώ και πέρα;

Ο πρόεδρος Πινιέρα παραίτησε 8 υπουργούς και προέβη σε εξαγγελίες ελάφρυνσης των πιο οξυμένων προβλημάτων των ασθενέστερων κοινωνικών στρωμάτων. Υπάρχει όμως η πιθανότητα να είναι πολύ αργά για αυτόν. Τέτοιου είδους υποχωρήσεις (ανάλογες εξαγγέλθηκαν και από τον πρόεδρο Μορένο στο Εκουαδόρ) μπορούν να κατευνάσουν τη λαϊκή δυσαρέσκεια όταν πραγματοποιηθούν έγκαιρα. Τώρα, μάλλον φαντάζουν άνευ ουσίας. Είναι ενδεικτικό ότι οι μεγάλες διαδηλώσεις συνεχίζονται, η διήμερη γενικά απεργία σημείωσε απόλυτη επιτυχία ενώ απεργία πραγματοποίησαν ξανά οι εργαζόμενοι του μεγαλύτερου ορυχείου χαλκού του κόσμου.

Από πολλές πλευρές -στους δρόμους και στο Κογκρέσο- ακούγεται έντονο το αίτημα για την παραίτηση του προέδρου. Πιο διεισδυτικό είναι όμως το αίτημα των διαδηλωτών αλλά και πολλών πολιτικών δυνάμεων για την υιοθέτηση ενός νέου Συντάγματος. Όχι επειδή ένα Σύνταγμα λύνει τα κοινωνικά προβλήματα αλλά επειδή σε ένα Σύνταγμα μπορούν να συνοψιστούν μια σειρά αλλαγές, περισσότερο ή λιγότερο βαθιές (ανάλογα με το συσχετισμό κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων), στην οικονομία και στο κράτος.

Το αίτημα των διαδηλωτών για βαθιές αλλαγές και πλήρη απαλλαγή από το χουντικό παρελθόν και το νεοφιλελεύθερο δόγμα του συνδυάζεται με τη διεκδίκηση δημοψηφίσματος εντός του Δεκεμβρίου με το ερώτημα “ναι ή όχι σε νέο Σύνταγμα”. Αν οι λαϊκές διαμαρτυρίες επιβάλλουν μια τέτοια λύση, αυτό θα σημαίνει ότι θα ακολουθήσει η εκλογή Συντακτικής Συνέλευσης και εκεί διαφορετικά ενδεχόμενα θα είναι ανοιχτά ανάλογα με το συσχετισμό. Υπενθυμίζω ότι ανάλογες διαδικασίες ακολουθήθηκαν στο πρόσφατο παρελθόν σε αρκετές χώρες της Λ. Αμερικής, όπως στη Βενεζουέλα και στη Βολιβία, και οδήγησαν σε νέα Συντάγματα τα οποία κατοχύρωσαν ένα πιο ουσιαστικό δημοκρατικό σύστημα (με πληρέστερη κατοχύρωση δικαιωμάτων, στοιχεία ανακλητότητας και άμεσης δημοκρατίας), την εθνικοποίηση των βασικών πλουτοπαραγωγικών πηγών και καθιέρωναν την απομάκρυνση των στρατιωτικών βάσεων και συμβούλων των ΗΠΑ.

Το γεγονός ότι, σύμφωνα με δημοσκόπηση του Καθολικού Πανεπιστημίου του Τεμούκο, το 68% των Χιλιανών συμμετείχε στις διαδηλώσεις και ότι το 94% στηρίζει τα αιτήματα των διαδηλωτών ίσως κατορθώσει να επιβάλλει, αργά ή γρήγορα, εξελίξεις σε παρόμοια κατεύθυνση.

Τι σηματοδοτεί η εκλογή Φερνάντες στην Αργεντινή και η βαριά ήττα του Μάκρι;

Η εκλογή Φερνάντες δείχνει τη δυσαρέσκεια του λαού της Αργεντινής προς τη νεοφιλελεύθερη πολιτική του Μάκρι, η οποία όξυνε τα κοινωνικά προβλήματα και υπέταξε πάλι τη χώρα στο ΔΝΤ και στους επαχθείς όρους του. Μένει να αποδειχθεί πόσο, λιγότερο ή περισσότερο, ουσιαστική τομή θα πραγματοποιήσει ο νέος πρόεδρος.

Είναι τυχαίο και συγκυριακό ότι πολλά κράτη της Λ. Αμερικής (Χιλή, Εκουαδόρ, Αργεντινή, Ουρουγουάη) βρίσκονται σε αναβρασμό ή έχει να κάνει με τα κοινά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι χώρες της περιοχής; 

Τα τεκταινόμενα στη Λ. Αμερική σχετίζονται με τις βαθιές κοινωνικές ανισότητες και τη φτώχεια που μαστίζουν δεκαετίες τώρα την περιοχή. Τα προβλήματα έχουν οξυνθεί από τις συνεχείς παρεμβάσεις του ΔΝΤ και τις νεοφιλελεύθερες συνταγές του ιδίως από τη δεκαετία του 1970 και μετά. Οξύνονται επίσης ως συνέπεια της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης η οποία στις περιφερειακές χώρες και οικονομίες εκδηλώνεται συνήθως με πιο οξυμένο τρόπο. 

Εμφανής είναι επίσης, μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η προσπάθεια των ΗΠΑ να ανακτήσουν την επιρροή τους στην περιοχή που τη θεωρούσαν πάντοτε ως την “πίσω αυλή τους”. Οι προσπάθειες λαών και κυβερνήσεων να ανεξαρτητοποιηθούν από τη βαριά σκιά των ΗΠΑ αποτελεί casus belli για την προεδρία Τραμπ και οδηγεί σε νεοαποικιοκρατικού τύπου παρεμβάσεις, σε οικονομικό πόλεμο (όπως αυτός που εξαπολύθηκε εναντίον της κυβέρνησης Αλλιέντε ή σήμερα σε βάρος της Κούβας και της Βενεζουέλας), είτε στην υπόθαλψη πραξικοπημάτων, στη χρηματοδότηση ανατρεπτικών ενεργειών, στην εξαγορά ηγετών, μέσων ενημέρωσης, στον λεγόμενο “πόλεμο 4ης γενιάς”.