Ε. Παλιεράκη: Τι πραγματικά σημαίνει η ιστορική ρήξη στη Χιλή

Η απόφαση της συντριπτικής πλειοψηφίας των Χιλιανών να αναθεωρηθεί-επιτέλους- το Σύνταγμα της χώρας το οποίο εφαρμόζεται στη Χιλή από το 1980 (όταν ο Αουγκούστο Πινοσέτ ήταν πανίσχυρος) σηματοδοτεί μία αλλαγή πορείας, κομβική θα μπορούσε να πει κανείς.

Η ιστορικός Ευγενία Παλιεράκη αναλύει το αποτέλεσμα για λογαριασμό του News24/7 και επισημαίνει ότι απομένουν πολλά βήματα να γίνουν ακόμη έτσι ώστε η Χιλή να απαλλαγεί οριστικά από τα φαντάσματα του παρελθόντος που ακόμα τη στοιχειώνουν.

Το αποτέλεσμα είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό. Εχει να κάνει και με τις κινητοποιήσεις του τελευταίου χρόνου; Τι αποτύπωμα άφησαν αυτές στη διαδικασία;

Το αποτέλεσμα είναι όντως εντυπωσιακό. Στο δημοψήφισμα που διεξήχθη την Κυριακή 25η Οκτωβρίου 2020 στην Χιλή, σχεδόν το 78% των ψηφοφόρων τάχθηκε υπέρ της αλλαγής Συντάγματος.

Το αποτέλεσμα αυτό είναι, χωρίς αμφιβολία, απόρροια των μαζικών κινητοποιήσεων που ξεκίνησαν πριν από ένα χρόνο, στις 18 Οκτωβρίου 2019 και συνεχίστηκαν έως τον Απρίλιο του 2020. Έκτοτε και λόγω της πανδημίας, οι κινητοποιήσεις συνεχίστηκαν στο επίπεδο των τοπικών οργανώσεων κοινωνικής αλληλεγγύης ή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πρέπει όμως να τονιστεί ότι τις τελευταίες εβδομάδες ξανάρχισαν οι διαδηλώσεις υπέρ νέου Συντάγματος και κατά της κυβέρνησης τόσο στην «Πλατεία Αξιοπρέπειας » (Πλατεία Ιταλίας) του Σαντιάγκο όσο και σε άλλες πόλεις, παρά τους περιορισμούς που έχει επιβάλει η κυβέρνηση Πινιέρα για λόγους δημόσιας υγείας και κυρίως για λόγους πολιτικούς.

Εδώ και ένα χρόνο, για πρώτη φορά από το τέλος της δικτατορίας (1973-1990), οι Χιλιανοί απορρίπτουν μαζικά και συνεχώς την πολιτική και κοινωνικοοικονομική τάξη πραγμάτων που εδραιώθηκε επί δικτατορίας του Πινοσέτ και που αποδέχτηκαν και υπηρέτησαν όλες οι κεντροαριστερές και δεξιές κυβερνήσεις της μεταπολίτευσης. Να θυμήσω εδώ ότι το τέλος της δικτατορίας επήλθε έπειτα από μία διαπραγμάτευση του Πινοσέτ, με το Σοσιαλιστικό και το Χριστιανοδημοκρατικό κόμμα τα οποία ήταν ακόμη εκτός νόμου, όχι όμως και με το Κομμουνιστικό. Ένας από τους όρους που είχε θέσει ο Πινοσέτ για να αποχωρήσει ειρηνικά από την εξουσία ήταν η διατήρηση του θεσμικού πλαισίου που είχε θεσπίσει δηλαδή του Συντάγματος που είχε συνταχθεί το 1980, επί δικτατορίας. Έτσι υπήρχε το παράδοξο, το ισχύον Σύνταγμα να μην είναι μόνο σύμβολο της δικτατορίας αλλά και η συνθήκη που επέτρεψε στις μεταπολιτευτικές κυβερνήσεις να μην προβούν σε ουσιαστική ρήξη με την περίοδο του Πινοσέτ.

Το αποτέλεσμα της Κυριακής είναι, από αυτήν την άποψη, ιστορικό: μετά από 40 χρόνια, η Χιλή έρχεται σε ρήξη – ίσως οριστική, αλλά αυτό θα φανεί τους επόμενους μήνες – με τη δικτατορία.

Θέλω να επιμείνω ωστόσο στο εξής: η ρήξη δεν προήλθε από τα πολιτικά κόμματα, παρότι κάποια από αυτά είχαν συνεχή και ενεργή συμμετοχή στις κινητοποιήσεις του τελευταίου χρόνου· προήλθε από την κοινωνία των πολιτών. Αυτό θα επηρεάσει σημαντικά τα επόμενα βήματα.

Ως προς το δεύτερο σκέλος της ερώτησής σας, μπορώ να πω ότι οι κινητοποιήσεις άφησαν σίγουρα το αποτύπωμά τους στο εκλογικό αποτέλεσμα, αλλά όχι στη διαδικασία που ακολουθείται. Αυτή συμφωνήθηκε μεταξύ πολιτικών κομμάτων που έχουν εκπροσώπηση στη βουλή τον Νοέμβριο του 2019. Ίσως το σημαντικότερο αποτύπωμα των κινητοποιήσεων αφορά την επιρροή του ισχυρού φεμινιστικού κινήματος, το οποίο πέτυχε την ίση εκπροσώπηση των δύο φύλων στη συντακτική συνέλευση.

Ποια είναι τα επόμενα βήματα μέχρι τη συγγραφή και την ψήφιση του νέου συντάγματος; Ποια αναμένεται να είναι η γενικότερη κατεύθυνσή του;

Στο δημοψήφισμα της Κυριακής, οι Χιλιανοί δεν ενέκριναν μόνο την ριζική αναθεώρηση του συντάγματος. Αποφάσισαν επίσης, με ποσοστό 79%, ότι το νέο σύνταγμα θα συντάξει συντακτική συνέλευση που τα μέλη της θα εκλέξουν αποκλειστικά οι ψηφοφόροι τον Απρίλιο του 2021. Το υπόλοιπο 21% των Χιλιανών ψήφισαν υπέρ μιας μεικτής συνέλευσης που θα αποτελείτο κατά το ήμισυ από ήδη εκλεγμένα μέλη του Κοινοβουλίου.

Το επόμενο βήμα θα είναι, λοιπόν, η εκλογή των 155 μελών της «Συντακτικής Συνέλευσης των πολιτών» που θα είναι κατά το ήμισυ (συν ή πλην 1), γυναίκες. Δεν έχει προβλεφθεί, όμως, συγκεκριμένη ποσόστωση για τους αυτόχθονες πληθυσμούς της Χιλής.

«Συντακτική Συνέλευση των πολιτών» και όχι μεικτή ήταν ένα από τα βασικά αιτήματα των κινητοποιήσεων. Το ότι οι ψηφοφόροι στήριξαν στην συντριπτική τους πλειοψηφία αυτήν την επιλογή επιβεβαιώνει την αποφασιστική επιρροή των κινητοποιήσεων στην ψήφο της Κυριακής. Φανερώνει, όμως, ταυτόχρονα τη βαθιά έλλειψη εμπιστοσύνης των ψηφοφόρων στα πολιτικά κόμματα. Αυτή, σε πολλές περιπτώσεις, συνοδεύεται από συλλήβδην απόρριψη των πολιτικών κομμάτων, από απουσία κατανόησης των ιδεολογικών και πολιτικών τους διαφορών και από στήριξη σε δήθεν απολιτικές τοποθετήσεις, οι οποίες μπορεί να συνδέονται και με την άκρα δεξιά. Σε αυτό δεν φταίνε, βέβαια, οι ψηφοφόροι, αλλά η απουσία ουσιαστικών διαχωριστικών γραμμών στην κοινωνική και οικονομική πολιτική ανάμεσα στα δεξιά και κεντροαριστερά κόμματα τα τελευταία τριάντα χρόνια.

Η μαζική απόρριψη, όμως, των πολιτικών κομμάτων μπορεί να αποτελέσει σημαντικό πρόβλημα στη ψηφοφορία του Απριλίου και στα επόμενα στάδια της συντακτικής διαδικασίας. Οι υποψήφιοι θα εντάσσονται σε λίστες, οι οποίες όμως δεν θα στηρίζονται εμφανώς από τα πολιτικά κόμματα. Οι ψηφοφόροι δεν θα έχουν πάντα τη δυνατότητα να αντιληφθούν τον πολιτικό χώρο από τον οποίο προέρχονται οι υποψήφιοι. Επίσης, επειδή ο απολιτικός λόγος έχει αποδειχθεί εξαιρετικά δημοφιλής, υπάρχει κίνδυνος μέρος των μελών της Συντακτικής συνέλευσης να προέλθει από την άκρα ή νεοφασιστική δεξιά. Άλλος κίνδυνος είναι η ψήφος να βασιστεί λιγότερο σε πολιτικά κριτήρια και περισσότερο στην επιτυχή επικοινωνία των υποψηφίων. Και τα δεξιά κόμματα είναι αυτά που έχουν τη μεγαλύτερη πρόσβαση στα ΜΜΕ και τους περισσότερους πόρους για να κάνουν μια επιτυχή καμπάνια.

Υπάρχει, λοιπόν, κίνδυνος ο πολιτικός και ιδεολογικός προσανατολισμός των μελών της Συντακτικής συνέλευσης να μην αντικατοπτρίζει ούτε τον ριζοσπαστικό χαρακτήρα ούτε την σύμπνοια των κινητοποιήσεων της τελευταίας χρονιάς και του δημοψηφίσματος της περασμένης Κυριακής. Σε κάθε περίπτωση, το εκλογικό αποτέλεσμα του Απριλίου 2021 είναι αβέβαιο.

Άλλος μεγάλος κίνδυνος είναι οι πολιτικές θέσεις των μελών της Συντακτικής συνέλευσης να είναι ποικιλόμορφες. Δεδομένου του ότι κάθε άρθρο του νέου συντάγματος – το οποίο θα γραφτεί εκ του μηδενός – πρέπει να εγκρίνεται από τα 2/3 της Συντακτικής συνέλευσης, μπορεί εύκολα να φανταστεί κανείς τις ίσως αξεπέραστες δυσκολίες που θα αντιμετωπίσει μια κατακερματισμένη πολιτικά Συντακτική συνέλευση. Αυτή θα έχει στη διάθεσή της 9 μήνες, και 3 επιπλέον αν χρειαστεί, για να καταλήξει σε έναν νέο σύνταγμα. Όταν και αν η συνέλευση καταφέρει να το συντάξει, αυτό θα υποβληθεί και πάλι σε δημοψήφισμα. Και αν το νέο σύνταγμα καταψηφιστεί, τότε θα επανέλθει σε ισχύ αυτό του 1980.

Πως αναμένεται να αντιδράσει η κυβερνώσα Δεξιά, αλλά και το βαθύ κράτος της Χιλής σ’ αυτήν την εξέλιξη;

Η κυβέρνηση Πινιέρα έκανε κυρίως καμπάνια υπέρ του «Rechazo» («Aπορρίπτω»). Επομένως το εκλογικό αποτέλεσμα της Κυριακής μπορεί να διαβαστεί και ως ένα ακόμη δείγμα της χαμηλής δημοτικότητάς της. Η χαμηλή δημοτικότητα αφορά, όμως, σχεδόν αποκλειστικά τον ίδιο τον Πινιέρα. Σε δημοσκοπήσεις που διενεργήθηκαν τους τελευταίους μήνες, οι υπόλοιποι αρχηγοί της δεξιάς δεν φαίνονται να έχουν πληγεί από την πολιτική κρίση του τελευταίου χρόνου. Αυτό δεν είναι τόσο παράξενο: οι κινητοποιήσεις έχουν στοχοποιήσει σχεδόν αποκλειστικά τον Πινιέρα, τον οποίο και συγκρίνουν με τον Πινοσέτ. Η δεξιά, λοιπόν, μάλλον δεν έχει αποδυναμωθεί εκλογικά τους τελευταίους δώδεκα μήνες. Εν όψει μάλιστα των εκλογών του Απριλίου 2021, η δεξιά θα προσπαθήσει να εκλέξει στη συντακτική συνέλευση όσο περισσότερους υποψήφιους μπορεί, που να είναι φιλικά προσκείμενοι προς αυτήν. Και με δεδομένο τον έλεγχο της πλειοψηφίας των ΜΜΕ, δεν είναι απίθανο να το πετύχει.

Δεν είμαι σίγουρη σε τι αναφέρεστε όταν μιλάτε για «βαθύ κράτος». Πάντως σίγουρα και τα οικονομικά συμφέροντα – που συνδέονται στενά με τη δεξιά, αλλά και με τους σοσιαλιστές και τους χριστιανοδημοκράτες – και τα μεγάλα κόμματα που ασκούν την εξουσία τα τελευταία 30 χρόνια, έχουν συμφέρον η νέα συντακτική συνέλευση να αποτύχει, ή – ακόμη καλύτερα – να συντάξει ένα σύνταγμα που να απέχει όσο το δυνατόν λιγότερο από εκείνο του 1980.

Η Χιλή βρίσκεται, λοιπόν, μπροστά σε μια κρίσιμη συγκυρία με απρόβλεπτη εξέλιξη . Ας ελπίζουμε ότι οι επόμενοι μήνες θα συνεχίσουν να είναι ενδιαφέροντες και να διαπνέονται από ριζοσπαστισμό ώστε να επέλθει η πολυπόθητη οριστική ρήξη με το καθεστώς του Αουγκούστο Πινοσέτ.

*Η Ευγενία Παλιεράκη είναι ιστορικός της Λατινικής Αμερικής (με ειδίκευση στη Χιλή) και επίκουρη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου CY Cergy Paris Université στη Γαλλία.

Διαβάστε τις Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο, με την αξιοπιστία και την εγκυρότητα του News247.gr.