Ομιλία ΠτΔ Παυλόπουλου με θέμα “Στις ρίζες της μάθησης, ο ρόλος του Μέντορος”

«Αισθάνομαι εξαιρετική τιμή, κηρύσσοντας την έναρξη ενός τόσο υψηλού επιπέδου Συμποσίου, το οποίο οργανώνει η Ευρωπαϊκή Ένωση Ομοτίμων Καθηγητών εδώ, στην Αθήνα, και μέσα σε αυτή την εμβληματική Αίθουσα του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών». Με αυτά τα λόγια κήρυξε την έναρξη του Συμποσίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης ομότιμων καθηγητών με θέμα: «Στις ρίζες της μάθησης. Ο ρόλος του μέντορος», ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος.

Ο ΠτΔ στην ομιλία του συνέχισε λέγοντας: «Τα αισθήματά μου αυτά δικαιολογούνται και από το γεγονός -θάλεγα δε ιδίως από το γεγονός- ότι μου έχετε περιποιήσει την τιμή να με περιλαμβάνετε στα μέλη σας και, συνακόλουθα, να μπορώ έτσι να αισθάνομαι την αναντικατάστατη πνευματική θαλπωρή της Ευρωπαϊκής μας Ακαδημαϊκής Κοινότητας. Πνευματική θαλπωρή, η οποία με στηρίζει και με εμπνέει από την μια πλευρά να συνεχίζω, ως Ομότιμος πλέον Καθηγητής, την επιστημονική μου έρευνα και παραγωγή. Και, από την άλλη, να προσφεύγω στην δεοντολογία της Ακαδημαϊκής Κοινότητας, προκειμένου ν’ αποτελεί ασφαλή δείκτη πορείας και κατά την άσκηση των καθηκόντων μου ως Προέδρου της Δημοκρατίας».

Στα Ομηρικά Έπη

Παράλληλα, ο Προκόπης Παυλόπουλος στην ομιλία του έκανε εκτενή αναφορά στην ιστορία με οδηγό τα Ομηρικά Έπη, λέγοντας:

«Φεύγοντας από την Ιθάκη, για να συμμετάσχει στον Τρωικό Πόλεμο, ο Οδυσσέας αφήνει «στο πόδι» του τον επιστήθιο φίλο του, τον Μέντορα τον Ιθακήσιο, για να φροντίζει «τα του οίκου» του και, πρωτίστως, ν’ ασκεί καθήκοντα ενός είδους «οδηγού» του γιού του Τηλεμάχου.

Κατά την Μυθολογία, η θεά Αθηνά -η ιδιότητά της και ως θεάς της Σοφίας το καθιστούσε οιονεί φυσικό- έπαιρνε την μορφή του Μέντορος και συνόδευε τον Τηλέμαχο π.χ. στην Πύλο και στην Σπάρτη, σε αναζήτηση του πατέρα του, του Οδυσσέα. Όπως επίσης συμπαρίστατο στον Τηλέμαχο όταν αυτός έσπευδε σε βοήθεια του πατέρα του, π.χ. κατά την διάρκεια της «μνηστηροφονίας».

Είναι φανερό πως, ήδη από τότε, με την «μετάβαση» από τον αυθεντικό Μέντορα τον Ιθακήσιο στην θεά Αθηνά, προστάτιδα και οδηγό του Τηλεμάχου ως τον γυρισμό του Οδυσσέα, έχουμε τα πρώτα δείγματα της συμβολικής μετουσίωσης του Μέντορος. Πολλές και πολυπρισματικές υπήρξαν, στην συνέχεια, οι αναφορές στον ρόλο του Μέντορος, όχι μόνο με αναγωγή στα Ομηρικά Έπη αλλά και με επιμέρους αντιστοιχίες κατά την διαδρομή των ιστορικών εποχών.

Για να έλθουμε όμως στην δική μας εποχή, μάλλον πρέπει να σταθούμε σε μια κρίσιμη στιγμή που συμπυκνώνει, με σχεδόν ιδανικό τρόπο, την ιστορία και την λογοτεχνία. Πρόκειται για την περίοδο μεταξύ 1693 και 1694, όταν ο François Fénelon συνέγραψε το περίφημο εκπαιδευτικό του μυθιστόρημα-πραγματεία, με τίτλο «Les aventures de Télémaque» («Οι περιπέτειες του Τηλεμάχου»).

Ο Fénelon, ο οποίος άσκησε τα καθήκοντα Αρχιεπισκόπου στην Γαλλία, ήταν σπουδαίος θεολόγος αλλά και, γενικότερα, άνθρωπος των γραμμάτων, με εξαιρετικά φιλελεύθερες απόψεις για την εκπαίδευση, οι οποίες ελάχιστα, βεβαίως, συμβάδιζαν με την «αυθεντική διάθεση» της Γαλλικής βασιλικής αυλής. Το κατά τ’ ανωτέρω εκπαιδευτικό του μυθιστόρημα «Οι περιπέτειες του Τηλεμάχου», γράφτηκε ως μια μορφή οδηγού για την εκπαίδευση του νεαρού Δούκα της Βουργουνδίας, στον οποίο ο Fénelon έδωσε την μορφή του Τηλεμάχου, με την θεά Αθηνά να τον συμβουλεύει για την ολοκλήρωση της εκπαίδευσής του, συμπυκνώνοντας όλα τα χαρακτηριστικά ενός «Μέντορος» της εποχής εκείνης.

Για την ιστορική ακρίβεια, «Οι περιπέτειες του Τηλεμάχου» ασκούσαν δριμύτατη κριτική στην γενικότερη εκπαιδευτική πολιτική της Γαλλίας, όπως αυτή διαμορφωνόταν σύμφωνα με τα άκρως συντηρητικά -απολύτως αναχρονιστικά κατά τον Fénelon- πρότυπα του Λουδοβίκου ΙΔ΄ και της αυλής του. Το έργο του Fénelon, πέρ’ από την τεράστια επιρροή του στην Γαλλία, έκανε και πρωτοφανή διεθνή καριέρα στην Ευρώπη της εποχής εκείνης, μεσ’ από πολλές μεταφράσεις.

Δεν είναι, κατά συνέπεια -κάθε άλλο μάλιστα- υπερβολή να δεχθούμε, πώς ο ρόλος και οι συμβολισμοί του «Μέντορος» στην δική μας εποχή ανάγονται κατ’ εξοχήν στις «περιπέτειες του Τηλεμάχου» του Fénelon και αναδεικνύουν το μέγεθος του «εκπαιδευτή-συμβούλου», ο οποίος μπορεί να εμπνεύσει, πρωτίστως ως πρότυπο, ένα νέο άνθρωπο, προκειμένου αυτός να ολοκληρώσει, μέσ’ από την μόρφωσή του και την αντίστοιχη στάση ζωής, την όλη προσωπικότητά του.

Με άλλες λέξεις, ο σύγχρονος «Μέντωρ» εκφράζει, με ιδανικό τρόπο, το «πρότυπο» και τον «οδηγό» ζωής.

Ο σύγχρονος Μέντωρ

Αναφερόμενος στον σύγχρονο Μέντωρα, ο κ. Προκόπης Παυλόπουλος σημείωσε τα ακόλουθα: «Ο «Μέντωρ»» εκπροσωπεί και εκφράζει ένα αυθεντικό πρότυπο μιας ολοκληρωμένης, στο δικό του πεδίο του επιστητού -αλλ’ ακόμη και πέρ’ από αυτό, με την έννοια του ότι οφείλει να αντιπροσωπεύει ένα minimum «κοσμοθεωρίας» ως προς την αποστολή της μάθησης- προσωπικότητας.

Και, δεύτερον, ότι ο «Μέντωρ» δεν επιβάλλει, σ’ εκείνους, προς τους οποίους απευθύνεται, το δικό του πρότυπο, όσο και αν είναι πεπεισμένος για την πληρότητά του. Αλλά, πολύ περισσότερο, ανοίγει σε αυτούς νέους δρόμους στο άγνωστο ακόμη «σύμπαν» της μάθησης, αφήνοντάς τους ν’ ασκήσουν ελεύθερα το δικαίωμα της επιλογής, a fortiori δε και της αμφισβήτησης των κατεστημένων αντιλήψεων.

Και για να γίνω κάπως σαφέστερος: Ο σύγχρονος «Μέντωρ» μπορεί να διεκδικήσει αυτό το ρόλο στο πλαίσιο της μαθησιακής διαδικασίας -ιδίως δε εκείνο που αφορά την Ακαδημαϊκή μας Κοινότητα- όταν, πριν απ’ όλα, ο ίδιος έχει φθάσει σ’ ένα αρκούντως πλήρες επίπεδο μόρφωσης. Και μάλιστα μιας μόρφωσης που, οπωσδήποτε, εκτείνεται στο σύνολο του επιστητού, μέσα στο οποίο κινείται η εξειδίκευσή του.

Πλην όμως το υπερβαίνει, κατ’ ανάγκην, και παρέχει τα εχέγγυα μιας στέρεης γενικότερης «κοσμοθεωρίας» μάθησης, πολλώ μάλλον όταν αφενός η σύγχρονη μεθοδολογία των Επιστημών καταδεικνύει πως δεν υπάρχουν απόλυτα στεγανά μεταξύ τους. Και, αφετέρου, η μεθοδολογία της μετάδοσης της γνώσης -της γνήσιας μετάδοσης της γνώσης- αποτελεί κοινή συνισταμένη επιμέρους μεθοδολογικών διαύλων, οι οποίοι προσανατολίζονται, κατά βάση, προς έναν κοινό ορίζοντα επιστημονικής αναζήτησης και δημιουργίας. Δεν διστάζω να ισχυρισθώ ότι ο σύγχρονος «Μέντωρ» πρέπει να είναι ο «Δάσκαλος», ο οποίος εμπνέει τον διδασκόμενο «Τηλέμαχο» να του μοιάσει, όχι μόνο με την έννοια του να τον φθάσει ως προς την μόρφωση. Αλλά και με την έννοια του να μιμηθεί τον εν γένει τρόπο ζωής του και δημιουργίας του».

Ως συνέπεια των παραπάνω «ο σύγχρονος «Μέντωρ» κατά τον Προκόπη Παυλόπουλο « δικαιολογεί τους αντίστοιχους συμβολισμούς της οντότητάς του μόνον όταν, ως «Δάσκαλος», μένει πιστός στα στοιχειώδη προτάγματα της διδασκαλίας και της μάθησης, όπως αυτά πηγάζουν από τα δεδομένα της εν γένει Επιστημονικής Μεθοδολογίας» κατέληξε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας.