Παύλος Γερουλάνος: Προοδευτική είναι μια κοινωνία που δεν φοβάται

Η πρόσφατη αγωνία τριών κομμάτων να οικειοποιηθούν τη λέξη «Πρόοδος» είναι μια ευκαιρία να επικαιροποιήσουμε τι σημαίνει αυτή η λέξη σήμερα. Αφενός, ο κ. Μητσοτάκης τη συνδέει με την τάξη: Πώς να προοδεύσει μια κοινωνία όταν τα πανεπιστήμια είναι χώροι εμπορίας ναρκωτικών; Αφετέρου, ο κ. Τσίπρας, έχοντας φέρει στη βουλή νόμους που ανατρέπουν βασικές αξίες κομμάτων του χώρου για την οικονομία, τα εργασιακά, τα κόκκινα δάνεια, τους ΟΤΑ, τους συνεταιρισμούς και τον αναπτυξιακό ρόλο του κράτους, επικαλείται τώρα θέματα ταυτότητας (π.χ. θέματα μετανάστευσης) για να υποστηρίξει ότι ηγείται ενός προοδευτικού κόμματος. Τέλος, η κα Γεννηματά, συνήθως, τοποθετείται ανάμεσα στις θέσεις των δύο άλλων.

Στην πραγματικότητα, προοδευτική είναι μια κοινωνία που δεν φοβάται. Που αντιλαμβάνεται την αξία της σε κάθε στιγμή της ιστορίας της και την μεγιστοποιεί χωρίς ταμπού και αγκυλώσεις. Που σέβεται και αξιοποιεί τις παραδόσεις της αλλά δεν τις αφήνει να την καθηλώσουν στο χθες. Σε μια προοδευτική κοινωνία, κάθε μέλος της ατομικά και όλοι μαζί συλλογικά, γνωρίζουμε πώς να βασιστούμε στις δικές μας δυνάμεις, έχουμε τον χώρο να το κάνουμε, δεν φοβόμαστε να διεκδικήσουμε και να κερδίσουμε ένα καλύτερο αύριο και αντιλαμβανόμαστε με αυτοπεποίθηση τι σημαίνουμε για τον υπόλοιπο κόσμο.

Για να είναι προοδευτική μια κοινωνία πρέπει να είναι ελεύθερη. Να διασφαλίζει σε όλα της τα μέλη, ατομικά και συλλογικά, έξι δικαιώματα που μας επιτρέπουν να μεγιστοποιήσουμε την αξία μας: Το δικαίωμά μας να είμαστε ίσοι απέναντι στους νόμους και το κράτος. Το δικαίωμα να συμμετέχουμε και να συνδιαμορφώνουμε το μέλλον μας. Το δικαίωμα να ολοκληρωνόμαστε σαν Άνθρωποι μέσα από την Παιδεία και τον Πολιτισμό. Το δικαίωμα να δημιουργούμε πολιτισμικό, κοινωνικό και οικονομικό πλούτο. Το δικαίωμα να προγραμματίζουμε το μέλλον μας με ασφάλεια. Και το δικαίωμα να εκπροσωπούμαστε αποτελεσματικά εκεί που παίρνονται αποφάσεις για εμάς χωρίς εμάς. Τα έξι δικαιώματα δεν ιεραρχούνται, αλλά λειτουργούν συνδετικά για να δημιουργήσουν μια ευνομούμενη κοινωνία. Για παράδειγμα, δεν μπορείς να έχεις δημιουργία χωρίς ασφάλεια. Ούτε μπορείς να έχεις ασφάλεια χωρίς ισότητα ή συμμετοχή.

Το ίδιο το πολιτικό μας σύστημα είναι από τους πρώτους παράγοντες που προσβάλλουν τα δικαιώματα των Ελλήνων και των ξένων που επέλεξαν να ζουν εδώ. Μπορεί να επικαλεστεί κανείς, για παράδειγμα, ότι όλοι θα έχουμε την ίδια εμπειρία σε ένα αστυνομικό τμήμα ή σε ένα δικαστήριο; Ότι οι διαδικασίες διαβούλευσης, διαφάνειας και λογοδοσίας λειτουργούν σε όλες τις βαθμίδες εξουσίας και για όλους; Ότι η πρόσβασή μας σε πλουτοπαραγωγικές πηγές βασίζεται στις ικανότητες μας; Σίγουρα όχι. Η αγωνία μας να θέσουμε (ή να μη θέσουμε) βάσεις στην Παιδεία χωρίς να έχουμε συμφωνήσει το νέο ρόλο της γνώσης στην κοινωνία δείχνει με τι πάθος είμαστε προσκολλημένοι στο χθες. Και πώς να προγραμματίσουμε το μέλλον μας με ασφάλεια όταν το ίδιο το πολιτικό σύστημα αλλάζει συνέχεια τους κανόνες του παιχνιδιού;

Ακόμη πιο ανησυχητικό ίσως από το γεγονός ότι το πολιτικό σύστημα δεν σέβεται δικαιώματα, είναι το ότι κανένα κόμμα στην Ελλάδα δεν θέτει το σεβασμό τους ως στόχο. Σε ένα παγκόσμιο πολιτικό περιβάλλον που επικρατεί ο φόβος από την παγκοσμιοποίηση, τη μετανάστευση, τις νέες τεχνολογίες, τις υπερδανεισμένες και υπερθερμαινόμενες δυτικές οικονομίες, την κλιματική αλλαγή και πρόσφατα την πανδημία, η διαχείριση του φόβου είναι πιο εύκολη για τους πολιτικούς μας.

Φόβος μας οδήγησε να στηρίξουμε τις τράπεζες και καλά κάναμε. Όμως, το ότι μετά από δέκα χρόνια έχουμε ακόμα τέσσερις συστημικές τράπεζες που μονοπωλούν τη διάθεση χρηματοδοτικών εργαλείων και ελέγχουν τους φορείς που θα μπορούσαν να σπάσουν το μονοπώλιο τους, από φόβο, μας καθιστά μια συντηρητική κοινωνία που δεν μπορεί να διευρύνει την παραγωγική της βάση.

Ακόμη, φόβος μας οδήγησε και στο να σηκώσουμε τον φράχτη στον Έβρο. Όμως, το ότι σήμερα ακόμα δεν έχουμε γενναία πολιτική ένταξης μεταναστών από φόβο, μας καθιστά μια συντηρητική κοινωνία που θα βρει το πρόβλημα μπροστά της. Η μετακύλιση χρόνιων προβλημάτων, μας έχει ήδη κοστίσει πολλά, ειδικά στα εθνικά θέματα. Ο κατάλογος του τι φοβόμαστε σαν κοινωνία και τι επικαλείται το πολιτικό σύστημα για να παραβιάσει βασικά δικαιώματα των πολιτών, τα οποία, αν είχαν διαφυλαχθεί, θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μια ελεύθερη και προοδευτική κοινωνία, ήταν μεγάλος, και η πανδημία τον διεύρυνε.

Το πρόβλημα όμως με την πολιτική διαχείριση του φόβου είναι ότι αφαιρεί αξία από την κοινωνία, καθώς, μπροστά στον φόβο, τα δικαιώματα καταπατούνται και η ίδια η κοινωνία μένει αδρανής. Αντίθετα, τα δικαιώματα και οι ευθύνες που συνεπάγονται, παράγουν αξία. Διότι χτίζουν σχέσεις εμπιστοσύνης μέσα στην κοινωνία και απελευθερώνουν δυνάμεις. Εμπιστοσύνη μας οδηγεί στο να είμαστε νομοταγείς πολίτες και να σεβόμαστε τον διπλανό μας. Εμπιστοσύνη μας οδηγεί στο να σταθούμε στα πόδια μας και να συνεργαστούμε. Εμπιστοσύνη μας κάνει να διεκδικούμε και να χτίζουμε ένα καλύτερο και πιο δημιουργικό μέλλον. Χωρίς εμπιστοσύνη οι δυνατότητές μας ατροφούν.

Και εδώ φτάνουμε στην ουσία του ζητήματος. Για να χτίσει εμπιστοσύνη μια πραγματικά προοδευτική διακυβέρνηση μοιράζεται την εξουσία της με κανόνες. Δείχνει εμπιστοσύνη σε θεσμούς και δημιουργεί συνθήκες συμμετοχής των πολιτών μέσα σε αυτούς. Περνάει εξουσία σε θεσμούς όπως οι ΟΤΑ, τα Πανεπιστήμια, τα Επιμελητήρια, τις Ανεξάρτητες Αρχές και, μέσα από μεταρρυθμίσεις που διασφαλίζουν διαφάνεια και λογοδοσία, ενθαρρύνει τη συμμετοχή και «ανοίγει το παιχνίδι» σε όλο και περισσότερους πολίτες. Μέσα από αυτή τη διαδικασία δίνει υπόσταση και αξία στον πολίτη. Χτίζει εμπιστοσύνη, δείχνοντας εμπιστοσύνη.

Δυστυχώς, οι ηγεσίες των σημερινών κομμάτων αδυνατούν να πιστέψουν στην Ελληνίδα και τον Έλληνα. Μετά από χρόνια βαθιάς κρίσης δεν πιστεύουν καν στους εαυτούς τους και περιμένουν λύσεις από ξένους. Αν θέλουμε να το αλλάξουμε αυτό, το πρώτο που πρέπει να κάνουμε είναι να επιλέξουμε μια φουρνιά πολιτικών που θα είναι προετοιμασμένη να διεκδικήσει την εξουσία, όχι για να την οικειοποιηθεί, αλλά για να τη μοιράσει. Που θα είναι έτοιμη να δείξει εμπιστοσύνη για να εισπράξει εμπιστοσύνη. Μόνο έτσι θα αρχίσουμε να χτίζουμε σχέσεις μέσα στην κοινωνία, που θα κάνουν τον φόβο, ελπίδα.

*Ο Παύλος Γερουλάνος είναι πρώην υπουργός και επικεφαλής της Δημοτικής Παράταξης “Αθήνα Είσαι Εσύ”