Guy Standing: Ο εμπνευστής του Βασικού Εισοδήματος, για το τέλος της παγκοσμιοποίησης

Η νεοφιλελεύθερη οικονομική στρατηγική που ξεκίνησε να ξεδιπλώνεται τη δεκαετία του 1980 έχει διαμορφώσει ένα παγκόσμιο οικονομικό σύστημα που περιγράφεται καλύτερα ως ραντιέρικος («κερδοσκοπικός») καπιταλισμός, στο οποίο ολοένα και περισσότερο εισόδημα και πλούτος που παράγονται κατευθύνονται στους κατόχους της ιδιοκτησίας – χρηματοπιστωτικής, φυσικής και της αποκαλούμενης πνευματικής. Και ενώ, ταυτόχρονα, λιγότερα πηγαίνουν προς αυτούς που βασίζονται στην εργασία για το εισόδημά τους, η νέα τάξη του πρεκαριάτου λαμβάνει ακόμη λιγότερα ενώ υποφέρει από χρόνια οικονομική ανασφάλεια. Ζουν στο όριο του μη βιώσιμου χρέους.

Η επισφάλεια, ωστόσο, σημαίνει κάτι παραπάνω από ασταθείς σχέσεις εργασίας και αβέβαιο εισόδημα. Η χειρότερη πτυχή της είναι ότι το πρεκαριάτο αισθάνεται σαν «ικέτης», που πρέπει να ικετεύσει για εισόδημα και στήριξη, χωρίς ισχυρά κοινωνικά και οικονομικά δικαιώματα. Όλα αυτά επιδεινώνονται ακόμη περισσότερο εξαιτίας της πανδημίας διότι το πρεκαριάτο έχει τη μικρότερη ανθεκτικότητα και δυνατότητα να αντιστέκεται σε σοκ (βλ. ακραίες μεταβολές). Και, κατά ειρωνική έννοια, στις περισσότερες χώρες τα αντίμετρα των κυβερνήσεων στην πραγματικότητα επιδείνωσαν την ανισότητα και τις ανασφάλειες που βίωνε το πρεκαριάτο.

Το News 24/7 προδημοσιεύει τη συνέντευξη του Guy Standing στο Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ. Ο Guy Standing είναι Οικονομολόγος, Καθηγητής SOAS University of London, Ιδρυτικό μέλος και επίτιμος συμπρόεδρος του BIEN (Basic Income Earth Network).

Η κρίση του κορονοϊού αποσταθεροποίησε μερικούς θεμελιώδεις πυλώνες της διαδικασίας της παγκοσμιοποίησης όπως τη γνωρίζουμε τις τελευταίες τρεις δεκαετίες; Κάτι «νέο» θα γεννηθεί ή σταδιακά θα πάμε προς «μια από τα ίδια» κατεύθυνση;

Κυβερνήσεις, κεντρικές τράπεζες και διεθνείς χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί θα προσπαθήσουν να αναγεννήσουν το χρηματο-οικονομικό καπιταλισμό. Όπως στην περίπτωση της οικονομικής συντριβής του 2007-2008, έχουν ρίξει ήδη τεράστια ποσά για τη στήριξη των χρηματοπιστωτικών αγορών. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα πολλά εκατομμύρια άνθρωποι να ενταχθούν στο πρεκαριάτο και να μείνουν άστεγοι, υπερχρεωμένοι και να υπόκεινται σε αυτοκτονικές τάσεις. Αλλά ελπίζω ότι αρκετοί άνθρωποι θα αρνηθούν να τους επιτρέψουν να συνεχίσουν προς αυτή την πορεία. Γνωρίζουμε ότι στηρίζοντας αποκλειστικά το χρηματοπιστωτικό τομέα το μόνο που θα γίνει είναι να επιδεινωθούν τα δεδομένα και αυτό θα οδηγήσει σε έναν δεύτερο και τρίτο γύρο της ύφεσης που προκάλεσε η πανδημία.

Ποιο θα έπρεπε να είναι το κατάλληλο μείγμα πολιτικής για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κρίσης και τη διασφάλιση μίας βιώσιμης και δίκαιης ανάκαμψης; Η κλασική διχοτόμηση Αριστεράς-Δεξιάς μπορεί να δώσει απάντηση στα τρέχοντα διλήμματα πολιτικής;

Θα απαντήσω αυτές τις ερωτήσεις με το βλέμμα στην επόμενη φάση. Αλλά θέλω να δώσω έμφαση στο ότι αυτή είναι μία κομβική στιγμή γι’ αυτούς που ισχυρίζονται ότι ανήκουν στην πολιτική Αριστερά. Πρέπει να προσφέρουν μία στρατηγική μετασχηματισμού, βασισμένη στις αξίες του Διαφωτισμού, μία στρατηγική βασισμένη στην αποδόμηση του ραντιέρικου καπιταλισμού και στην οικοδόμηση μιας οικολογικά βιώσιμης κοινωνίας.

Καθολικό Βασικό Εισόδημα, Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα, Εγγυημένη Απασχόληση κ.ά. Ποιο από αυτά τα εργαλεία μπορεί να αξιοποιηθεί καλύτερα την επόμενη ημέρα της πανδημίας; Ίσως ένας συνδυασμός κάποιων εξ αυτών;

Έχω κάνει τη θέση μου όσο το δυνατόν πιο ξεκάθαρη στα βιβλία μου. Πρέπει να απαιτήσουμε και να εργαστούμε για ένα νέο σύστημα αναδιανομής εισοδήματος, που θα απορρίπτει τις παρωχημένες επιταγές του εργατισμού (labourism) τον οποίο υποστήριξαν οι παραδοσιακοί σοσιαλδημοκράτες, χωρίς επιτυχία, τον 20ο αιώνα. Ο Μαρξ υποστήριξε ότι η εργασία είναι «αποξενωμένη δραστηριότητα» και είχε δίκιο. Ένα πρόγραμμα Εγγυημένης Απασχόλησης θα ήταν παράλογο και θα οδηγούσε σε «επαγγελματικό φόρτο» όπως εξήγησα στο βιβλίο μου Battling Eight Giants: Basic Income Now (Πολεμώντας 8 Γίγαντες: Βασικό Εισόδημα Τώρα). Γιατί οι προοδευτικοί θέλουν όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους σε θέσεις υποβαθμισμένης εργασίας; Εάν είσαι σε μία θέση εργασίας είσαι υποχρεωτικά υπόλογος σε έναν εργοδότη. Αρκετά δίκαιο. Αλλά επιτρέψτε μας να μην το ρομαντικοποιήσουμε ως προοδευτικό στόχο.

Ο Βασικός Μισθός είναι μία πολιτική στη βιομηχανική αγορά εργασίας, που μπορεί να λειτουργήσει σε κάποιο βαθμό στην αγορά εργασίας της Βιομηχανίας. Αλλά ουσιαστικά πρόκειται για μία αξιοπρεπή χειρονομία στις ευέλικτες, έμμεσες εργασιακές σχέσεις του παρόντος και του μέλλοντος.

Υποστήριξα την ιδέα ενός βασικού εισοδήματος ως πυλώνα ενός νέου αναδιανεμητικού συστήματος για πάνω από 30 χρόνια. Δεν αποτελεί πανάκεια. Αλλά θα μπορούσε να αποτελέσει ζήτημα κοινωνικής δικαιοσύνης, που θα ενίσχυε τη φιλελεύθερη και ρεπουμπλικανική ιδέα της ελευθερίας (σ.σ. του ανεξάρτητου και του συμμετοχικού υποκειμένου αντίστοιχα), παρέχοντας σε όλους βασική ασφάλεια. Θα έπρεπε να χρηματοδοτηθεί από τη δημιουργία ενός Commons Capital Funds (σ.σ. Ταμείο των Κοινών) όπως υποστήριξα στο βιβλίο μου Plunder of the Commons: A Manifesto for Sharing Public Wealth (σ.σ. η Αρπαγή των Κοινών: Ένα Μανιφέστο για το Διαμοιρασμό του Δημόσιου Πλούτου).

Τόσο από την Αριστερά όσο και από τη Δεξιά εκφράζεται αμφιβολία για το εάν αυτά τα «εγγυημένα» εργαλεία θα είναι αποτελεσματικά. Οι πρώτοι τονίζουν την πιθανή αποδόμηση του Κράτους Πρόνοιας και την περαιτέρω απορρύθμιση της εργασίας ενώ οι άλλοι υπογραμμίζουν το οικονομικό βάρος και τον ηθικό κίνδυνο. Έχουν βάση οι κριτικές αυτές;

Η παλιά Αριστερά είναι παθητικά συντηρητική, ακόμη και αντιδραστική. Ο Albert Hirschman σε ένα υπέροχα διορατικό βιβλίο, τόνισε ότι κάθε φορά που εμφανίζεται μία νέα κοινωνική πολιτική, οι επικριτές της ισχυρίζονται ότι θα οδηγούσε σε απώλεια άλλων κοινωνικών πολιτικών, όπως το κράτος πρόνοιας. Αυτό δε συνέβη ποτέ. Πάντα θα πρέπει να αγωνιζόμαστε για να διατηρούμε τις κοινωνικές αναδιανεμητικές παροχές. Αυτό σίγουρα δεν δικαιολογεί την παραίτηση από άλλους προοδευτικούς στόχους. Θεωρώ ότι όλοι θα έπρεπε να είχαν πρόσβαση σε επαρκείς πόρους ώστε να έχουν αξιοπρεπή διαβίωση. Γιατί η Αριστερά να το φοβάται; Δεν υπάρχει βέβαια αμφιβολία ότι οι σοσιαλδημοκράτες έχουν χάσει την υποστήριξή τους παντού. Έχουν γίνει ένα κόμμα του «χθες».

Σε ό,τι αφορά τη Δεξιά, σίγουρα εκτίθενται σήμερα ως οικονομικά χρεοκοπημένοι. Η μόνη τους ελπίδα είναι ένα είδος οικονομικού λαϊκισμού, ώστε να στηρίξουν τον ραντιέρικο καπιταλισμό. Αλλά οι ανισότητες, οι αβεβαιότητες και η πανδημία που καλλιεργούν έχουν γίνει ολοένα και πιο αδιανόητες. Στην εμπροσθοφυλακή τους είναι ο Donald Trump, ο Boris Johnson, ο Victor Orban και ένας τρελός Jair Bolsonaro, με τον Salvini και τους άλλους να βρίσκονται στις πτέρυγες. Πρέπει να συνεχίσουμε να τους χλευάζουμε, ενώ φροντίζουμε να επικεντρωνόμαστε σε μία προοδευτική ατζέντα, βασισμένης στο όραμα μιας Καλής Κοινωνίας. Πρέπει να επανεπενδύσουμε στο Μέλλον.

*Όλο το αφιέρωμα του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κρίσης ανασφάλειας και ανισοτήτων που προκαλεί η πανδημία θα δημοσιευθεί τη Δευτέρα στο enainstitute.org.