H Ευρώπη σε σταυροδρόμι: Ομοσπονδοποίηση ή Ευρώπη πολλών ταχυτήτων;

Σε ένα πολύ κρίσιμο σταυροδρόμι βρίσκουν την Ενωμένη Ευρώπη οι ευρωεκλογές που ξεκίνησαν πριν λίγες μέρες και κορυφώνονται σήμερα.

Οι επιλογές που υπάρχουν είναι δύο : Είτε θα διεκδικήσει τον ρόλο της ως ενιαία ισχυρή οικονομική και πολιτική οντότητα ή θα αφεθεί στην σημερινή κατάσταση των δύο – ή κατά κάποιους των τριών – ταχυτήτων και μέσα από την φθορά θα οδηγηθεί σε παρακμή και σε διάλυση.

Η οδυνηρή εμπειρία της Ελλάδας ήρθε να διδάξει ότι η ΕΕ αλλά και ο χώρος του κοινού νομίσματος δεν είναι απρόσβλητος από μια διεθνή οικονομική κρίση. Μέχρι και το 2010 δεν υπήρχε ούτε καν ένας στοιχειώδης μηχανισμός αντιμετώπισης μιας παγκόσμιας κρίσης Το πρώτο δάνειο των 52 δις που πήρε τότε η Ελλάδα μαζεύτηκε με «ρεφενέ» των κρατών μελών του Ευρώ . Το χειρότερο είναι ότι αποδείχθηκε ότι η αλληλεγγύη της ένωση περιορίζεται στο σημείο που δεν θίγονται τα οικονομικά συμφέροντα της κάθε χώρας

Τούτο διότι τα πρώτα 52 δις αλλά και τα 83 δις που διατέθηκαν ως το 2012 τα οποία ονομάστηκαν «αλληλεγγύη» δεν δόθηκαν για να ξεπεράσει την κρίση η Ελλάδα αλλά για να μην καταρρεύσει και χαθούν – αρχικά – τα 50 δις ευρώ ομολόγων που είχαν τότε στα χαρτοφυλάκια τους Γερμανικές Γαλλικές Ιταλικές και Ισπανικές Τράπεζες και στην συνέχεια τα δάνεια που δόθηκαν στην Ελλάδα μετά από μια ασύντακτη χρεοκοπία.

 Αυτό ομολόγησε πριν λίγες μέρες το ίδιο το ΔΝΤ ο «έμπειρος διασώστης» που κλήθηκε να δώσει τεχνογνωσία αφού ακύρωσε βασικές αρχές του καταστατικού του που δεν το επιτρέπουν να δανείσει μέλος τους για το οποίο δεν μπορούσε να πιστοποιήσει την βιωσιμότητα του χρέους της εμφανίστηκε για άλλη μια φορά απολογούμενο εκ των υστέρων και γι αυτό του το λάθος που υποδείχθηκε από τους Ευρωπαίους που το κάλεσαν

Επιβεβαίωσαν δηλαδή αυτό που είπε πρώτος δημόσια ο πρώην επικεφαλής του Eurogroup Γκερούν Νταϊσελμπλούμ πέρσι τον Σεπτέμβριο ¨Ότι επιβλήθηκε περιοριστική πολιτική στην Ελλάδα χωρίς αναδιάρθρωση του χρέους για να σωθούν οι ευρωπαϊκές Τράπεζες

Η έννοια της …. «αλληλεγγύης» διαγράφηκε οριστικά πολύ νωρίτερα ¨Όταν τον Μάρτιο του 2015 ο τέως υπουργός οικονομικών της Γερμανίας ο πασίγνωστος Βόλφγκανγκ Σόϊμπλε- αφού οι τράπεζες είχαν ξεφορτωθεί τα ελληνικά « τοξικά» ομόλογα – πρότεινε στο τότε ΥΠΟΙΚ κ. Γιάννη Βαρουφάκη την έξοδο της Ελλάδας από το Ευρώ με ένα ποσό για την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης που θα προκαλούσε

Ακόμη και το τρίτο μνημόνιο για την Ελλάδα ήταν απόδειξη ότι η Ευρώπη δεν είχε μάθει το μάθημα της . Η χρηματοδότηση των ελλειμμάτων γίνονταν με αντάλλαγμα μια περιοριστική πολιτική η οποία μείωνε μεν τα ελλείμματα αλλά έπνιγε και την ανάπτυξη .

Παρόλα αυτά και ενώ μετά τις Γερμανικές εκλογές η Ελλάδα πήρε μια λύση για το χρέος επιφορτίστηκε με το να επιτυγχάνει πρωτογενή πλεονάσματα 3,5% του ΑΕΠ μετά από μια δεκαετή κρίση και 2,2% μέχρι και το 2060 κάτι που καμμία άλλη ευρωπαϊκή χώρα δεν μπορεί να εγγυηθεί.

Τώρα που αποδεδειγμένα ξεπερνά τους υψηλούς στόχους που τις έχουν τεθεί δέχεται κριτική για ελαφρύνσεις που προσπαθεί να κάνει για να ανακουφίσει κοινωνικά στρώματα που επλήγησαν περισσότερο από την κρίση.

Ανέτοιμη και στο προσφυγικό

Μέσω της Ελλάδας η Ενωμένη Ευρώπη δοκιμάστηκε και σε μια νέα πρόκληση για την οποία όπως αποδείχθηκε , ήταν επίσης ανέτοιμη να αντιμετωπίσει. Τις τεράστιες προσφυγικές ροές από την Συρία και όχι μόνο για τις οποίες παρά τις προσπάθειες που έγιναν κυρίως από την Γερμανία ακολουθήθηκε εθνοκεντρική πολιτική από τις χώρες του visegrad (Τσεχία Πολωνία Ουγγαρία και Σλοβακία) την Αυστρία αλλά και τους Βόρειους γείτονες (Βουλγαρία Βόρεια Μακεδονία Αλβανία) με κλείσιμο συνόρων και άρνησης υποδοχής προσφύγων αφήνοντας Ελλάδα και Ιταλία στην τύχη τους Μετά την συμφωνία με την Τουρκία το φαινόμενο περιορίστηκε μεν αλλά έφερε την διστακτικότητα της Ενωμένης Ευρώπης να δράσει αποφασιστικά διασφαλίζοντας τα ανατολικά της σύνορα Τρανή απόδειξη αποτελεί η στάση της ΕΕ στην πρόσφατη απόπειρα παραβίασης της εθνικής κυριαρχίας της Κύπρου με την απόπειρα γεώτρησης στην υφαλοκρηπίδας από πλωτό τουρκικό γεωτρύπανo.

Μπροστά σε ακόμη μεγαλύτερες προκλήσεις

Κοντά στο τέλος της δεύτερης δεκαετίας του 21ου Αιώνα η Ενωμένη Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με τεράστιες προκλήσεις. Η εκκρεμότητα του Brexit η επιβράδυνση του Γερμανο-Γαλλικού άξονα η επικίνδυνη πορεία της Ιταλίας είναι τα μεγαλύτερα οικονομικά προβλήματα εντός των συνόρων της.

Σε παγκόσμιο επίπεδο η Ενωμένη Ευρώπη θα πρέπει να πάρει θέση στην σύγκρουση των γιγάντων της Κίνας και των ΗΠΑ που απειλεί να ξεκινήσει ένα παγκόσμιο εμπορικό πόλεμο που θα πλήξει καίρια τις μεγάλες και εξαγωγικές οικονομίες του Ευρώ.

Πιο σοβαρά όμως είναι τα κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα της Ενωμένης Ευρώπης Η Ευρώπη θα πρέπει από σήμερα να αντιμετωπίσει το κύμα του Ευρωσκεπτικισμού και του εθνικισμού που βρήκε ήδη την πρώτη του κορυφή στο Brexit.

Βάση του έχει μια κοινωνική ανισότητα και μια ανυπαρξία μια εξισορροπητικής παρέμβασης από την ΕΕ ακόμη και στις πλούσιες χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο Μια μέση τάξη – για την οποία πολύ λόγος γίνεται και στην Ελλάδα – η οποία αποτελεί το βαρόμετρο της ευημερίας μιας κοινωνίας η οποία έχει πληγεί όχι μονο στην Ελλάδα αλλά στα 2/3 των χωρών της Ευρώπης Σύμφωνα με πολύ πρόσφατα στοιχεία του Διεθνούς Γραφείου Εργασίας (ILO), το εισόδημα της μεσαίας τάξης υποχώρησε σε πάνω από τα δύο τρίτα των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αντιστρέφοντας την άνοδο που είχε επιτευχθεί καθ’ όλη τη διάρκεια της 20ετίας μέχρι το ξέσπασμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Ειδικότερα στην Ελλάδα το εισόδημα της μεσαίας τάξης συρρικνώθηκε κατά 25,5%, στην Ισπανία 9,8%, στην Πορτογαλία 7%, στην Κύπρο 16,5% και στην Ιταλία 9,8%. Τονίζεται, μάλιστα, πως μόνον στη Λετονία, το Λουξεμβούργο, την Πολωνία και τη Λιθουανία επεκτάθηκε η μεσαία τάξη από το 2009 μέχρι το 2013.

Δεύτερο μεγάλο πρόβλημα που οδήγησε την άνοδο της Λέγκας του Βορράς στην Ιταλία είναι οι τεράστιες ανισότητες που έχουν εδραιωθεί μεταξύ του Ευρωπαϊκού Βορρά και του Ευρωπαϊκού Νότου.

Ενός πλούσιου Βορρά που αυξάνει τα εμπορικά του πλεονάσματα πουλώντας προϊόντα και υπηρεσίες και στον Ευρωπαϊκό Νότο ο οποίος έβαλε τα αδύναμα νομίσματα του υπερτιμημένα στο καλάθι του ευρώ για να εισπράξει στην συνέχεια τις συνέπειες.

Επιχειρήσεις στην Γερμανία της Ολλανδία την Αγγλία και την Γαλλία που μπορούν να δανείζονται με επιτόκιο 2-2,5% και επιχειρήσεις την Ιταλία που δανείζονται με 6-7% και την Ελλάδα με 12-13%. Η αναπτυξιακή ανισορροπία γεννά ανεργία για τις χώρες του νότου και οδηγεί τον μέσο πολίτη σε μια απελπιστική αναζήτηση μια διεξόδου. Στην πορεία αυτή βρίσκει πρώτο τον εθνικισμό και την ακροδεξιά απόκλιση όπως στην Ιταλία.

Στην Ευρώπη… Business as usual

Την ίδια ώρα προς το παρόν στα επίσημα φόρα της ΕΕ ενώ όλοι ευαγγελίζονται «ανάπτυξη και νέες θέσεις εργασίας» κανείς δεν θέλει να βγάλει το φίδι από την τρύπα και να συζητήσει για τα ουσιαστικά προβλήματα.

Συζητείται μεν η τραπεζική ενοποίηση ένα σύστημα ασφαλείας σε περίπτωση δημοσιονομικού κινδύνου και ένας στενότερος έλεγχος των δημοσίων οικονομικών των κρατών μελών . ¨Όλα στην κατεύθυνση του να διατηρείται το δημοσιονομικό έλλειμμα των κρατών μελών κάτω από το 3% του ΑΕΠ τους και να καταγράφεται ένα πληθωρισμός κοντά στο 2% . ¨Όλα αυτά λες και δεν έχουν αποδεχθεί οι αγκυλώσεις και τα προβλήματα που έχει προκαλέσει αυτή η πολιτική

Δεν γίνεται καμία συζήτηση για ένα απαραίτητο πλέγμα προστασίας για τους οικονομικά ευάλωτους της ΕΕ και τα περίπου 45 εκ ανέργων. ¨Όλα αφήνονται στις κρατικές πολιτικές.

Δεν γίνεται καμία συζήτηση για κάποιου τύπου αμοιβαιοποίηση του χρέους έστω και στο πλαίσιο ενιαίων κανόνων δημοσιονομικής πολιτικής ώστε ο δανεισμός να έχει λογικά επιτόκια σε όλα τα κράτη μέλη.

Δεν υπάρχει συζητείται κανένα ενιαίο σχέδιο για να βοηθηθεί με αναπτυξιακές μεταβιβάσεις να συμβαδίσει ο Βορράς με τον Νότο.

Τέλος δεν γίνεται καμία συζήτηση για ενιαία εξωτερική – πολύ περισσότερο την αμυντική – πολιτική στα σύνορα της ΕΕ. Στην ουσία όλα αντιμετωπίζονται … κατά περίπτωση.

Ας ελπίσουμε ότι κάποια στιγμή εκτός από τα επιμέρους η Ευρώπη θα δράσει προληπτικά και τα σοβαρότατα προβλήματα που ήδη αντιμετωπίζει λόγω των δομικών προβλημάτων της σύστασης της . Αν περιμένει να ξεσπάσει η κρίση όπως στην Ελλάδα για να σπεύσει να αναζητήσει λύσεις μπορεί να δράσει πολύ αργά όταν το οικοδόμημα της Ενιαίας Ευρώπης έχει καταρρεύσει από τα μέσα…