Καύσωνας: Τι είναι οι Δείκτες Δυσφορίας και γιατί πρέπει να τους προσέχουμε

Την περίοδο του θέρους λαμβάνει χώρα ιδιαίτερη καταπόνηση των εργαζομένων που οφείλεται στη συνέργεια μετεωρολογικών δεδομένων του εξωτερικού περιβάλλοντος και παραμέτρων μικροκλίματος του εσωτερικού εργασιακού χώρου. Και για αυτό, η θερμοκρασία στους χώρους εργασίας πρέπει να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του ανθρώπινου οργανισμού λαμβανομένης υπόψη της φύσης της εργασίας, της σωματικής προσπάθειας που απαιτείται για την εκτέλεσή της και των κλιματολογικών συνθηκών των εποχών του έτους.

Αυτό σημειώνεται από το 2013 σε σε εγκύκλιο του Υπ. Εργασίας για την πρόληψη της θερμικής καταπόνησης των εργαζομένων το καλοκαίρι, ζητώντας από τις κατά τόπους υπηρεσίες Επιθεώρησης Ασφάλειας και Υγείας στην Εργασία του ΣΕΠΕ την περίοδο να επικεντρωθούν σε προληπτικούς ελέγχους εφαρμογής μέτρων που στοχεύουν στη μείωση της θερμικής καταπόνησης των εργαζομένων.

ΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΔΥΣΦΟΡΙΑΣ

Οι Δείκτες Δυσφορίας εκφράζουν την ικανοποίηση ή μη, του ανθρώπου από το περιβάλλον και τις επικρατούσες συνθήκες. Δίνουν μια καλή εκτίμηση των συνθηκών που επικρατούν και είναι ιδιαίτερα χρήσιμοι στις ευπαθείς ομάδες, όπως ηλικιωμένα άτομα, παιδιά, στους ανθρώπους με πνευμονικές παθήσεις πχ. άσθμα, αθλητές, εργαζόμενους σε εξωτερικούς χώρους και γενικά στις ομάδες ανθρώπων που επηρεάζονται άμεσα από τις περιβαλλοντικές συνθήκες. Οι δείκτες αυτοί εξαρτώνται άμεσα από τη θερμοκρασία, την υγρασία, την ταχύτητα του ανέμου, τη νέφωση, την ηλιακή ακτινοβολία (τοπικά και χρονικά), καθώς και φυσιομετρικούς παράγοντες όπως ο μεταβολισμός και η ενδυμασία του ανθρώπου σε σχέση και με τις δραστηριότητές του.

1) Ο γενικός Δείκτης Δυσφορίας DI (Discomfort Index) Προτάθηκε από τον Thom to 1959 (Thom, 1959: The Discomfort Index Weatherwise, 12:57-60) και τροποποιήθηκε το 1978 από τον Besancenot.

2) Ο Προσωπικός Δείκτης Δυσφορίας PMV (Predicted Mean Value)
Προτάθηκε από το Fanger το 1973 (Fanger P.O., 1973. Thermal Comfort, McGraw Hill, New York). Προκύπτει από την εφαρμογή του ενεργειακού ισοζυγίου γύρω από τον άνθρωπο με βάση το μοντέλο MEMI (Munich Energy Balance Model for Individuals). Εκτός από τα δεδομένα που ήδη συλλέγονται αυτόματα, όπως η θερμοκρασία, η υγρασία, η ταχύτητα του ανέμου και η σχετική νέφωση, καθώς και τον υπολογισμό της ηλιακής ακτινοβολίας, απαιτείται από τον χρήστη να επιλέξει μέσω ενός οικείου τρόπου την ένδυση και τη δραστηριότητα του.

3) Ο Δείκτης Wet Bulb Globe Temperature (WBGT)

Υπάρχουν πολλοί δείκτες στη βιβλιογραφία για τον ποσοτικό προσδιορισμό του θερμικού στρες. Ο βιοκλιματικός δείκτης WBGT έχει επιλεγεί ως δείκτης θερμικής καταπόνησης, αφού είναι ο ευρύτερα χρησιμοποιούμενος δείκτης για τους εργαζόμενους, μπορεί να υπολογιστεί από βασικές μετεωρολογικές παραμέτρους και είναι εύκολα ερμηνεύσιμος σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα (περισσότερα).

Ο WBGT υπολογίζεται βάση των τριών θερμοκρασιακών παραμέτρων Tw Tg Td που συνδυάζονται για την παραγωγή του WBGT.

Όργανα μέτρησης WBGT διατίθενται στο εμπόριο, αλλά είναι αρκετά δαπανηρά και απαιτούν τακτική συντήρηση για να παράγουν ακριβείς τιμές. Σε ένα μετεωρολογικό σταθμό, η θερμοκρασία και η υγρασία του αέρα μετριούνται χρησιμοποιώντας τυποποιημένα μετεωρολογικά όργανα και ελέγχονται για να σκιάζουν τα όργανα από την ακτινοβολία του ήλιου. Οι τιμές για τη θερμοκρασία του μαύρου σφαιριδίου και τη φυσική θερμοκρασία υγρού βολβού δεν μπορούν να προσδιοριστούν με ακρίβεια, συνεπώς χρησιμοποιούνται προσεγγίσεις του δείκτη WBGT.

Προτεραιότητα δίνεται στις υπαίθριες εργασίες (π.χ. σε οικοδομές, οδικά και άλλα τεχνικά έργα) και στις εργασίες σε στεγασμένους χώρους όπου λόγω της φύσης των παραγωγικών διαδικασιών μπορεί να υπάρχει επί πλέον θερμική επιβάρυνση από υψηλές τιμές θερμοκρασίας-υγρασίας και ακτινοβολούμενη θερμότητα (π.χ., σε χυτήρια, μεταλλουργίες, βιομηχανίες πλαστικών, μαγειρεία κ.ά.) και ιδίως στις χειρωνακτικές εργασίες (π.χ., μεταφορά βαρέων αντικειμένων οικοδομικών υλικών). Η ένταξη των εργαζομένων στις παραπάνω ομάδες γίνεται από τον Ιατρό Εργασίας (Ι.Ε.) της επιχείρησης και, όπου δεν προβλέπεται η απασχόληση Ι.Ε., με ιατρική βεβαίωση που θα προσκομίζει ο ίδιος ο εργαζόμενος. Σύμφωνα με την εγκύκλιο, μεταξύ άλλων, οι εργοδότες θα πρέπει μεταξύ άλλων να προβούν στη λήψη των κατάλληλων κατά περίπτωση τεχνικών και οργανωτικών μέτρων για τη μείωση της θερμικής καταπόνησης των εργαζομένων. Σε αντίθετη περίπτωση, το υπουργείο Εργασίας προειδοποιεί με τις προβλεπόμενες από το νόμο διοικητικές και ποινικές κυρώσεις.

ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Τα ευρήματα των μετρήσεων των ανωτέρω παραμέτρων του περιβάλλοντος – τα οποία λαμβάνονται με μια σειρά από αισθητήρες θερμοκρασίας, υγρασίας κ.ά.- υπεισέρχονται στον παραπάνω μαθηματικό τύπο ή σε ένα νομόγραμμα για να προσδιοριστεί η τιμή ενός χαρακτηριστικού μικροκλιματικού δείκτη που έχει επινοηθεί για τον συνδυασμό των περιβαλλοντικών παραμέτρων και τον καθορισμό των συνθηκών θερμικής άνεσης, στα πλαίσια εφαρμογής μιας συγκεκριμένης μεθόδου εκτίμησης της θερμικής καταπόνησης. Τέτοιοι μικροκλιματικοί δείκτες είναι η Eνεργός ή Διορθωμένη Ενεργός Θερμοκρασία (C.Ε.Τ. index, αρχικά του Corrected Effective Temperature) που συνδυάζει την θερμοκρασία, την σχετική υγρασία και την ταχύτητα του αέρα και την ακτινοβολία από θερμά σώματα, ο Δείκτης Θερμικής Καταπόνησης (H.S.I. αρχικά του Heat- Stress Index) και κυρίως η «Θερμοκρασία υγρού και σφαιρικού θερμομέτρου» (WBGT index) που είναι και ο σημαντικότερος.

Η προσδιορισθείσα με βάση τις μετρήσεις τιμή του μικροκλιματικού δείκτη συγκρίνεται με μια τιμή αναφοράς του η οποία εξαρτάται και από τις ανθρωπογενείς παραμέτρους του υπό εξέταση εργασιακού περιβάλλοντος, όπως η βαρύτητα της δραστηριότητας του εργαζόμενου, η διάρκεια έκθεσής του στο δυσμενές θερμικό περιβάλλον, η κατάσταση υγείας του, η ενδυμασία του κ.ά., αντιστοιχεί δε σε οριακό επίπεδο ασφαλούς έκθεσης του εργαζομένου στη θερμότητα του περιβάλλοντος. Όταν η τιμή αναφοράς υπερβαίνεται, υπάρχει – με βάση τα στοιχεία ερευνών- πιθανότατος κίνδυνος βλάβης της υγείας εξαιτίας της θερμικής καταπόνησης και πρέπει να εφαρμοστούν άμεσα μέτρα μείωσής της στην εξεταζόμενη θέση.

Η τιμή αναφοράς των 30 ο C για τον δείκτη «Διορθωμένη Ενεργός Θερμοκρασία», για παράδειγμα, που προδιαγράφεται και από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, έχει υιοθετηθεί από την Ελληνική Νομοθεσία για τους εργαζόμενους σε υπαίθριες εργασίες σε μεταλλεία και λατομεία, όπου εφαρμόζεται η σχετική διάταξη του Κανονισμού Μεταλλευτικών και Λατομικών Εργασιών (Υ.Α. υπ’ αρ. Δ7 / Α / οικ.12050/2223 / 23-5-2011, Άρθρο 23 Παραγρ. 4).

Για τους υπόγειους χώρους εργασίας και τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας o Κανονισμός Λατομικών και Μεταλλευτικών Εργασιών χρησιμοποιεί τιμές αναφοράς του δείκτη WBGT. Όπως έχει αναφερθεί παραπάνω, ο δείκτης WBGT είναι ο σημαντικότερος από τους μικροκλιματικούς δείκτες που χρησιμοποιούνται για τη έκφραση των συνθηκών θερμικής καταπόνησης στο εργασιακό περιβάλλον. Οι τιμές αναφοράς του αποτυπώνονται σε πίνακα (ή υπό μορφή καμπυλών διαγράμματος) και εξαρτώνται από:

• τον ρυθμό μεταβολισμού του εργαζόμενου, που εκφράζει την μυϊκή ενέργεια που καταναλώνει σε μια δραστηριότητα (με κατηγοριοποίηση σε χαμηλό, μέτριο, υψηλό, πολύ υψηλό δείκτη μεταβολισμού)
• τον βαθμό εγκλιματισμού του εργαζομένου, το αν δηλαδή έχει επιτευχθεί η σταδιακή προσαρμογή των φυσιολογικών του λειτουργιών και κατά συνέπεια η αύξηση της αντοχής του στην εργασία σε θερμό περιβάλλον ή όχι (με κατηγοριοποίηση σε εγκλιματισμένο και μη-εγκλιματισμένο εργαζόμενο)
• την χρονική διάρκεια έκθεσης του εργαζόμενου στο θερμό περιβάλλον

• τις συνθήκες κίνησης του αέρα στο χώρο εργασίας και με παραδοχές όσον αφορά
• το είδος της ενδυμασίας του (με χαρακτηριστικό μέγεθος αναφοράς τον δείκτη θερμικής μόνωσης, clo)

• την κατάσταση της υγείας του εργαζόμενου (ιδίως αν ανήκει σε ομάδα υψηλού κινδύνου)

Σημειώνεται ότι η βασιζόμενη στον δείκτη WBGT μέθοδος εκτίμησης της θερμικής καταπόνησης στον εργαζόμενο που ακολουθεί το Διεθνές Πρότυπο ISO 7243 : 1989, έχει πιστοποιηθεί και διατίθεται από τον Ελληνικό Οργανισμό Τυποποίησης ως Πρότυπο ΕΛΟΤ ΕΝ 27243 : 1993.

Σε γενικές γραμμές, ο ορθός προσδιορισμός και η όσο το δυνατόν πληρέστερη συνεκτίμηση των επί μέρους παραμέτρων της θερμικής καταπόνησης που σχετίζονται με το περιβάλλον και τον ανθρώπινο παράγοντα είναι αναγκαία για να καθοριστούν σωστά η μορφή και το είδος των μέτρων, σε τεχνική ή οργανωτική βάση, που πρέπει να ληφθούν ώστε να διαμορφωθεί ένα ανεκτό θερμικά εργασιακό περιβάλλον

Ακολουθούν τεχνικά και οργανωτικά μέτρα που προτείνονται ως ενδεικτικές-μη περιοριστικές λύσεις ανάλογα με τις υπάρχουσες ανάγκες και δυνατότητες και πρέπει να συνδυάζονται σωστά για να οδηγήσουν στη βελτίωση των συνθηκών εργασίας.

ΤΕΧΝΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΗΣ ΘΕΡΜΙΚΗΣ ΚΑΤΑΠΟΝΗΣΗΣ

1. ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΑ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΩΝ ΚΤΙΡΙΩΝ

• Θερμομόνωση στέγης ή πλάκας

• Βάψιμο εξωτερικά των κτιρίων με λευκό ή άλλο ανακλαστικό μονωτικό χρώμα

• Κατασκευή σκιάστρων στις δυτικές και νότιες πλευρές των κτιρίων

• Τοποθέτηση στις δυτικές και νότιες πλευρές αδιαφανών ή ανακλαστικών τζαμιών

• Εγκατάσταση αεροκουρτίνας ψυχρού αέρα στα μεγάλα ανοίγματα που, λόγω αναγκών της παραγωγικής διαδικασίας, παραμένουν ανοιχτά
• Ανοίγματα στα ψηλότερα σημεία κεκλιμένων οροφών για φυσικό αερισμό

2. ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΕ ΤΜΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ

• Μόνωση των θερμών επιφανειών που βρίσκονται μέσα στους χώρους εργασίας (σωλήνες ζεστού νερού – ατμού, λέβητες, δεξαμενές κ.ά.)
• Απομόνωση των πηγών θερμότητας με θερμομονωτικά χωρίσματα και απαγωγή της θερμότητας προς τον εξωτερικό περιβάλλοντα χώρο

3. ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΜΙΚΡΟΚΛΙΜΑ ΤΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΚΟΥ ΧΩΡΟΥ

• Επαρκής φυσικός αερισμός ή εγκατάσταση τεχνητού αερισμού κατόπιν σχετικής μελέτης – εξασφάλιση της ταχύτητας κυκλοφορίας του αέρα με μεθόδους όπως η δημιουργία φυσικών ρευμάτων, η χρήση ανεμιστήρων και η μηχανική προσαγωγή νωπού αέρα με σύγχρονη απομάκρυνση του παλαιού
• Τοπική απαγωγή του θερμού αέρα και των ρύπων από το πλησιέστερο, προς την πηγή δημιουργίας τους, σημείο
• Εγκατάσταση κλιματιστικών μηχανημάτων, κατόπιν σχετικής μελέτης, όπου είναι εφικτό

Γ. ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΗΣ ΘΕΡΜΙΚΗΣ ΚΑΤΑΠΟΝΗΣΗΣ

• Οργάνωση του χρόνου εργασίας με προγραμματισμό διαλειμμάτων κατάλληλης διάρκειας για τη μείωση της θερμικής καταπόνησης των εργαζομένων
• Προγραμματισμός των εργασιών που συνεπάγονται υψηλή θερμική καταπόνηση των εργαζομένων, κατά το δυνατόν, σε ώρες εκτός θερμοκρασιακών αιχμών
• Μείωση της απασχόλησης σε ιδιαίτερα επιβαρυμένους θερμικά χώρους όπως είναι τα μηχανοστάσια, χυτήρια, υαλουργεία, κεραμοποιεία, ναυπηγικές εργασίες κ.λπ. μεταξύ των ωρών
12.00-16.00

• Διαμόρφωση κυλικείων, ή άλλων κατάλληλων χώρων για το χρόνο διαλείμματος. Οι χώροι αυτοί, ανάλογα με τις αντικειμενικές ανάγκες και δυνατότητες, να εξοπλίζονται με σύστημα κλιματισμού. Οι χώροι αυτοί θα επιλεγούν μετά από συνεργασία του εργοδότη και του Τεχνικού Ασφάλειας, Γιατρού Εργασίας και μελών ΕΥΑΕ και όπου δεν υπάρχουν των εκπροσώπων των εργαζομένων
• Παροχή πόσιμου δροσερού νερού σε θερμοκρασία 10 -15ο C

Δ. ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΥΠΑΙΘΡΙΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

Τα μέτρα που μπορεί να ληφθούν για να αντιμετωπιστεί τυχόν θερμική καταπόνηση των εργαζομένων περιλαμβάνουν:
• Χορήγηση και χρήση κατάλληλου καλύμματος κεφαλής όπου δεν προβλέπεται χρήση κράνους προστασίας, καθώς και προστατευτικών μέσων δέρματος
• Διαμόρφωση / επιλογή σκιερού μέρους για διαλείμματα

• Διαμόρφωση / επιλογή σκιερού μέρους ή κατασκευή κατάλληλων στεγάστρων για την εκτέλεση των εργασιών, όπου τούτο είναι δυνατόν
• Προγραμματισμός των εργασιών έτσι ώστε οι πλέον επιβαρυμένες (π.χ. εργασίες ασφαλτόστρωσης)

να γίνονται τις ώρες που οι θερμοκρασίες είναι χαμηλότερες

• Μείωση της απασχόλησης κατά το χρονικό διάστημα μεταξύ των ωρών 12.00-16.00
• Χορήγηση πόσιμου δροσερού νερού (10-15οC)

Ε. ΧΟΡΗΓΗΣΗ ΜΕΣΩΝ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

Πέραν της συσσώρευσης θερμότητας από την άμεση ηλιακή ακτινοβολία υπό συνθήκες καύσωνα -για την αντιμετώπιση της οποίας προβλέπεται η χρήση καλυμμάτων κεφαλής και αυχένα και άλλων προστατευτικών μέσων του δέρματος, π.χ. αντηλιακών κρεμών-, οι υψηλές θερμοκρασίες περιβάλλοντος κατά το θέρος αποτελούν πρόσθετο επιβαρυντικό παράγοντα για τους εργαζόμενους που εκτίθεται ήδη σε ακτινοβολούμενη θερμότητα λόγω της παραγωγικής διαδικασίας (π.χ. σε εγκαταστάσεις χυτηρίων και μεταλλουργίες). Για τις περιπτώσεις τέτοιων δυσμενών συνθηκών στους χώρους εργασίας διατίθενται, ούτως ή άλλως, μια σειρά από μέσα ατομικής προστασίας μερών ή ολόκληρου του σώματος π.χ. σκούρα γυαλιά προστασίας των οφθαλμών σε κλιβάνους βιομηχανιών τροφίμων, ασπίδες προστασίας του προσώπου, ολόσωμες θερμομονωτικές στολές κ.ά., τα οποία ο εργοδότης οφείλει να χορηγεί στους εργαζόμενους αφού πρώτα λάβει υπόψη του την έγγραφη γνώμη του Τεχνικού Ασφαλείας και του Ιατρού Εργασίας (αν προβλέπεται) και αξιολογήσει κατά πόσον ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της εργασίας.

ΣΤΟΝ ΔΡΟΜΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΡΟΓΝΩΣΕΙΣ

Από το 2013 στην εγκύκλιο του Υπ. Εργασίας (ΑΔΑ: ΒΕΖ8Λ-ΑΗΣ) γίνεται αναφορά για την πρόληψη της θερμικής καταπόνησης των εργαζομένων το καλοκαίρι. Το Υπ. Εργασίας ζητά από τις κατά τόπους υπηρεσίες Επιθεώρησης Ασφάλειας και Υγείας στην Εργασία του ΣΕΠΕ την περίοδο να επικεντρωθούν σε προληπτικούς ελέγχους εφαρμογής μέτρων που στοχεύουν στη μείωση της θερμικής καταπόνησης των εργαζομένων Το Υπ. Εργασίας προκειμένου να προβεί σε μέτρα για την προστασία της θερμικής καταπόνησης των εργαζομένων και την αναθεώρηση της σχετικής Οδηγίας, έχει συνάψει συνεργασία με την ΕΜΥ για την εκπόνηση μετρήσεων πλησίον μετεωρολογικών σταθμών αεροδρομίων.

ΟΙ ΠΡΟΓΝΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΜΥ

Η ΕΜΥ στην κεντρική ιστοσελίδα της εκδίδει την πρόγνωση του δείκτη WBGT υπολογισμένου με τη μέθοδο Liljgren. (Περισσότερες πληροφορίες για την μέθοδο εδώ.)

Υπενθυμίζουμε οτι ο βιοκλιματικός δείκτης WBGT (Wet Bulb Globe Temperature) έχει επιλεγεί ως χαρακτηριστικός δείκτης θερμικής καταπόνησης. H χρήση του συνιστάται στο πρότυπο ISO 7243 (Ergonomics of the thermal environment), και χρησιμοποιείται συμβουλευτικά στην Οδηγία για την υγεία και την ασφάλεια στην εργασία. Να κλείσουμε επισημαίνοντας ότι πολύ “αγαπητός” σε κάποια media είναι ο δείκτης θερμότητος (Heat Index) ο οποίος δείχνει υψηλότερες τιμές από τις πραγματικές και χρησιμοποιείται κυρίως για δημιουργία εντυπώσεων. Πάντως , ευρέως κανένας από τους δείκτες δεν έχει “περάσει” στην κουλτούρα του Έλληνα , γεγονός που έχει θετικές αλλά και αρνητικές επιδράσεις.

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις