ΓΙΑ ΚΑΠΟΙΟΥΣ Η ΩΡΑ ΚΥΛΑΕΙ ΠΙΟ ΓΡΗΓΟΡΑ. ΓΙΑΤΙ, ΟΜΩΣ;

Νιώθεις πως μια που ξυπνάς τη Δευτέρα το πρωί και μια έχει φτάσει η Παρασκευή; Συζητάς με φίλους για κάτι που νιώθεις ότι έγινε (έκανες) πριν δέκα μέρες και τελικά, διαπιστώνεις πως είχε γίνει προ διμήνου; Δεν θέλω να αγχώνεσαι. Και δεν θέλω να πιστεύεις τους κακοήθεις που επιμένουν ότι ο τρόπος που αντιλαμβάνεσαι πια, έχει να κάνει με την ηλικία σου. Δηλαδή πως μεγαλώνεις. Φταίει και αυτό. Όχι μόνο αυτό. Μπορείς επίσης, να το νικήσεις. Πώς; Συνέχισε να διαβάζεις.

Το Magazine επικοινώνησε με την ΜΑ Κλινικής Ψυχολογίας και ψυχοθεραπεύτρια, Μαρίνα Μόσχα για να σου δώσει απαντήσεις. Ας δούμε κάποια δεδομένα.

Ο πρώτος που έθεσε το πώς αντιλαμβανόμαστε το χρόνο, σε συνάρτηση με την ηλικία μας ήταν ο Γάλλος φιλόσοφος Paul Janet. Το έκανε το 1897. Ήταν 21. Σύμφωνα με τη θεωρία του που ειρήσθω εν παρόδω δεν απήλαυσε ποτέ της παγκόσμιας αποδοχής -βέβαια, καμία θεωρία δεν το έχει καταφέρει ποτέ αυτό-, αντιλαμβανόμαστε το χρόνο, συγκρίνοντας τον με τη διάρκεια της ζωής μας. Ή αν προτιμάς, με τη ζωή που έχουμε μπροστά μας -πάντα υπό φυσιολογικές συνθήκες.

Η φαινομενική διάρκεια μιας χρονικής περιόδου είναι αναλογική με την ίδια τη διάρκεια της ζωής. Αν κινείσαι κατ’ αυτόν τον τρόπο, η μισή ‘αντιληπτή ζωή’ έχει περάσει μόλις γίνεται 7 χρόνων. Αν βάλεις στην εξίσωση το γεγονός ότι δεν έχουμε αναμνήσεις από την πρώτη τριετία μας στη γη, τότε η μισή ‘αντιληπτή ζωή’ έχει κάνει φτερά την ημέρα που ενηλικιωνόμαστε. Αυτό δεν το λες και πολύ αισιόδοξο -ή παρήγορο.

Ένα από τα παραδείγματα που έδωσε ο φιλόσοφος αφορούσε κάτι που κάναμε όλοι σαν παιδιά, σε εκδρομές: χάναμε το μέτρημα των φορών που ρωτούσαμε ‘φτάνουμε;’. Το ταξίδι μας φαινόταν πολύ πιο μεγάλο από ό,τι φαινόταν στους ενήλικες που ήταν στο ίδιο όχημα. Σύμφωνα με τον Janet οι 24 ημέρες έως τα Χριστούγεννα για ένα 5χρονο, μοιάζουν σαν ένας χρόνος για έναν 76χρονο.

Η σημερινή μας καλεσμένη συμφωνεί ότι “τα παιδιά έχουν διαφορετική αίσθηση του χρόνου. Πράγμα που καταλαβαίνει όποιος προσπαθήσει να πείσει ένα μικρό παιδί να καθίσει μια ώρα να κάνει κάτι, μόνο στο δωμάτιο. Όσο πιο μικρό είναι τόσο πιο δύσκολο είναι να περάσει αυτή η ώρα, χωρίς να βγει δέκα φορές από το δωμάτιο και για αυτό οι γονείς είναι χρήσιμο να χωρίζουν το χρόνο σε πιο μικρά κομμάτια -ώστε να υπάρχει αποτέλεσμα”.

Παρεμπιπτόντως, η θεωρία του Janet είχε τη γραμμή τερματισμού στα 100 χρόνια και την επισήμανση ότι μετά τα 30 η επιτάχυνση μειώνεται και κάθε χρόνος που ακολουθεί αντιστοιχεί σε ποσοστό μικρότερο του 3% της ζωής μας. Να είσαι καλά Paul Janet, αλλά θα πάρουμε το κουτί ‘δύο’ και αυτό που είχε να πει ο Albert Einstein.

Μια ώρα στο γραφείο με όμορφα κορίτσια, περνάει πιο γρήγορα από μια ώρα στην καρέκλα του οδοντίατρου.

Η κυρία Μόσχα λέει πως “συνηθίζουμε να λέμε πως όλα τα όμορφα τελειώνουν γρήγορα. Είναι αυτό ακριβώς. Όταν κάνουμε κάτι που μας αρέσει ο χρόνος περνάει πάρα πολύ γρήγορα. Όταν κάνουμε κάτι που νιώθουμε ως αγγαρεία ή δεν απολαμβάνουμε ιδιαίτερα, νιώθουμε λες και κρατά αιώνια. Αυτή η συνθήκη είναι στον τρόπο λειτουργίας των ανθρώπων. Πάμε ένα ταξίδι που μας αρέσει και ούτε καταλαβαίνουμε πότε περνάει το τριήμερο. Αν πάμε κάπου όπου δεν περνάμε καλά, δεν περνάει ούτε η ώρα. Είναι σαν να δινόμαστε πολύ περισσότερο σε ό,τι κάνουμε και απολαμβάνουμε, σε σχέση με ό,τι δεν μας αρέσει και κοιτάμε να τελειώνουμε μια ώρα αρχύτερα”.

Ο χρόνος είναι (σαν) χρήμα

Όσο περισσότερο μένουν τα χρήματα στην αγορά, τόσο χάνουν την αξία τους. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τα χρόνια της ζωής -όσο περισσότερο ζεις, τόσο μικρότερες νιώθεις τις χρονιές. Ναι και ο χρόνος είναι θύμα του πληθωρισμού, όπως επισημαίνει ο Αυστριακός Maximilian Kiener (έχει μάστερ στη φιλοσοφική από το University of Oxford, όπου από φέτος είναι ερευνητής), ο οποίος δημιούργησε μια ζωή που μπορεί να περάσει μπροστά από τα μάτια σου. Ένα click θα σε πείσει.

Το άγχος να τα προλάβουμε όλα

Mελέτη που έγινε σε δείγμα μαθητών, με ζητούμενο να αναφέρουν πόσο γρήγορα περνάει ο χρόνος (από πολύ αργά έως πολύ γρήγορα) ενημέρωσε ότι οι περισσότεροι δήλωσαν πως “ο χρόνος περνάει πολύ γρήγορα, γιατί έχουμε να κάνουμε πάρα πολλά” και ότι “ποτέ δεν είναι ο χρόνος αρκετός για να κάνουμε τα πάντα”. Έτσι, προέκυψε το φαινόμενο που σχετίζεται με το θέμα μας και λέγεται ‘time pressure’ -το οποίο πάει σετάκι με το άγχος και ξεκάθαρα αφορά όλες τις ηλικίες. Δηλαδή, όσο περισσότερο άγχος έχουμε για να κάνουμε τις δουλειές μας, τόσο πιο γρήγορα περνάει ο χρόνος. Όποια και αν είναι η ηλικία μας. Και οφείλεται στο γεγονός ότι το άγχος μας δεν μας αφήνει να επικεντρωθούμε στο τώρα -στη στιγμή. Μας αναγκάζει να ‘βγάλουμε’ τη μέρα, το συντομότερο δυνατό και έτσι δεν έχουμε χρόνο να ασχοληθούμε με ό,τι είναι γύρω μας και να δημιουργήσουμε αναμνήσεις. Ηθικό δίδαγμα; Αν ζούμε το τώρα, θα νιώθουμε μεγαλύτερη τη μέρα.

Η ντοπαμίνη που μειώνεται

Ουκ ολίγες έρευνες (δίνουμε χαρακτηριστικά μία) έχουν ασχοληθεί με όσα συμβαίνουν στον εγκέφαλο μας, όπως περνούν τα χρόνια. Έχει διαπιστωθεί πως οι ηλικιωμένοι νιώθουν να περνάει ο χρόνος πιο γρήγορα, εξαιτίας και των αλλαγών που προκύπτουν στον εγκέφαλο τους και πιθανόν συνδέονται με τη μείωση των επιπέδων ντοπαμίνης. Η ουσία αυτή που δρα ως νευροδιαβιβαστής, συμμετέχει ενεργά στα συστήματα του εγκέφαλου που έχουν σχέση με τις πράξεις ενός σκοπού. Αν δεν έχουμε σκοπό, υπάρχει θέμα. Οπότε, καλό είναι να θέλουμε πράγματα (γνώσεις, δεξιότητες κλπ) και να σκεφτόμαστε πώς θα τα αποκτήσουμε, σε όλες τις ηλικίες.

Το same all, same all -που είναι το τέλος μας

Πάμε λίγο στο θέμα των εμπειριών και το ρόλο που παίζουν στο πώς αντιλαμβανόμαστε το χρόνο. Για την ακρίβεια, θα πάμε στο θέμα των νέων εμπειριών που βάσει ερευνών μειώνονται όσο μεγαλώνουμε, καθώς εμφανίζουμε την τάση να αποκτούμε ρουτίνα. Αυτή μπερδεύει το πότε ζούμε τι και τελικά, το πώς περνάει ο χρόνος. Ψυχολόγοι έχουν τονίσει ότι συγκριτικά με την παιδική μας ηλικία, όταν ενηλικιωνόμαστε μειώνονται οι νέες και συναρπαστικές (άρα αξέχαστες) εμπειρίες που ζούμε και συχνά αντιλαμβανόμαστε το χρόνο ανάλογα με τον πρώτο σύντροφο, το πρώτο φιλί, το πρώτο μας σπίτι, το πρώτο μας παιδί κλπ Κάποια στιγμή τελειώνουν αυτά τα πρώτα και οι ημέρες αρχίζουν να γίνονται ίδιες.

Κάπου εκεί χάνεται και η αίσθηση. Όσο πιο λεπτομερείς είναι οι αναμνήσεις μας, τόσο περισσότερο διαρκεί η στιγμή βάσει του νευροεπιστήμονα David Eagleman, ο οποίος είχε δηλώσει στο New Yorker ότι “έτσι εξηγείται ο λόγος που πιστεύουμε πως ο χρόνος περνάει πιο γρήγορα, όταν μεγαλώνουμε. Ενώ ως παιδιά αισθανόμαστε πως τα καλοκαίρια είναι ατελείωτα, όταν γινόμαστε ηλικιωμένοι χάνουμε ένα μεγάλο μέρος στον ύπνο που μας παίρνει”.

“Όσο πιο οικείος γίνεται ο κόσμος στον οποίον ζούμε, τόσες λιγότερες πληροφορίες καταγράφει ο εγκέφαλος μας και τόσο πιο γρήγορα φαίνεται πως περνάει ο χρόνος που είναι ένα λαστιχένιο πράγμα. Απλώνεται όταν βάζουμε σε λειτουργία τον εγκέφαλο μας. Όταν λέμε ‘α, ναι ξέρω’ ή ‘έγινε ό,τι περίμενα’ συρρικνώνεται”.

Ποια είναι η λύση σε αυτό το πρόβλημα; Να μειώσουμε τα ‘ναι, ξέρω’ και να επιδιώκουμε να ζήσουμε νέες εμπειρίες. Ως γενική οδηγία, οι ειδικοί (ψυχολόγοι και νευροεπιστήμονες) συστήνουν να προγραμματίζουμε μια δραστηριότητα, στο τέλος κάθε μέρας. Έτσι θα νιώθουμε τις ώρες της ημέρας ως έχουν -κάτι που συμβαίνει όταν λιώνουμε στον καναπέ, μπροστά στην τηλεόραση ή αγκαλιά με τον υπολογιστή.

“Το τέλος των πρώτων φορών είναι επίσης, ένας από τους λόγους που νιώθουμε πως ο χρόνος περνάει πολύ γρήγορα. Είμαι βέβαιη ότι ακόμα θυμάστε τις πρώτες διακοπές που πήγατε. Και τώρα χαίρεστε και δεν έχετε παράπονο, αλλά έχετε δει και περισσότερα πράγματα. Άρα έχετε μέτρο σύγκρισης και αυξάνονται οι προσδοκίες. Ζητούμε το κάτι παραπάνω. Αυτό έχει να κάνει και με τα επίπεδα της ντοπαμίνης. Είναι σαν να εθιζόμαστε και να ζητάμε κάτι πιο δυνατό ως ενισχυτικό για να μπορέσουμε να ευχαριστηθούμε κάτι. Τι μπορούμε να κάνουμε; Να δοκιμάζουμε νέα πράγματα, έως το σημείο που δεν βλάπτουμε τον εαυτό μας ή τους γύρω μας. Υπάρχει πάντα ένα όριο. Οι δοκιμές νέων πραγμάτων ωστόσο, είναι κάτι που χρειαζόμαστε. Όπως χρειαζόμαστε να δημιουργήσουμε χρόνο για να ασχοληθούμε με αυτά που μας ευχαριστούν. Ας πάρουμε απόφαση ότι έτσι έχει η κατάσταση και να μάθουμε να αξιοποιούμε την κάθε στιγμή”.

Τώρα ήλθε η ώρα να μιλήσουμε για την πανδημία

Στην πανδημία που μπήκαμε στον αυτόματο και όλες οι μέρες ήταν ίδιες -χωρίς νέες πληροφορίες-, ζήσαμε ό,τι περνούν όσοι κάνουν για χρόνια την ίδια διαδρομή από το σπίτι στη δουλειά ή τούμπαλιν και δεν έχουν την παραμικρή ανάμνηση από το πώς έφτασαν στον προορισμό τους.

Η κοινή αντίληψη που υπήρχε για το 2020 ήταν πως η γη έχει σταματήσει να γυρίζει -είχε πατηθεί το pause που μας ανάγκασε να αλλάξουμε συνήθειες και τελικά ζωή και να ξεχάσουμε κάθε πλάνο για το μέλλον. Και ενώ συνέβαιναν όλα αυτά, ανησυχούσαμε και για το αν θα είμαστε καλά -εμείς και όσοι αγαπούμε. Όπως διαπιστώθηκε σε έρευνες που έγιναν στη Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία και την Ιταλία πολλοί ήταν αυτοί που πιστεύουν πως η πανδημία κράτησε περισσότερο από ό,τι πραγματικά έχει διαρκέσει -μολονότι οι μέρες περνούσαν in the blink of an eye. Ένας από τους λόγους έχει να κάνει με τη διατάραξη των ‘χρονικών δεικτών’, όπως είναι οι ρουτίνες, οι οποίες μας κρατούν δεμένους με την αίσθηση του χρόνου.

Συμπερασματικά, η κυρία Μόσχα λέει ότι “ο πρώτος παράγοντας που νιώθουμε πως ο χρόνος περνάει πολύ γρήγορα είναι η ηλικία. Συμβάλουν όμως, και όσα είπαμε έως εδώ. Όσο μεγαλώνουμε έχουμε περισσότερες ευθύνες και περισσότερες υποχρεώσεις. Βλέπουμε συχνά να μην έχουμε το χρόνο να κάνουμε ό,τι μας αρέσει ή αν μας περισσεύει λίγος, προτιμούμε να τον αφιερώσουμε για να τακτοποιήσουμε άλλη μια υποχρέωση. Σε πράγματα από τα οποία δεν αντλούμε ευχαρίστηση. Μη ξεχνάμε τις συνθήκες της ζωής που ίσχυαν και προ πανδημίας και μας έκαναν να νιώθουμε πως 24 ώρες δεν είναι αρκετές για όσα πρέπει να κάνουμε. Ο χρόνος τρέχει γρήγορα και αυτό που χρειάζεται να κάνουμε, είναι να δημιουργούμε κάποιον για να τον αφιερώσουμε στα ‘θέλω’ μας. Να μην αφηνόμαστε και να μην παρασυρόμαστε. Να επιτρέπουμε στον εαυτό μας να ευχαριστηθεί το χρόνο του”.

Έτσι, θα νιώθουμε και για πάντα νέοι!