Στην εποχή της νέας “καπνοαπαγόρευσης”

Η «επιστράτευση» δεκάδων ανδρών της ΕΛ.ΑΣ., τα υψηλά πρόστιμα αλλά και ο τηλεφωνικός αριθμός για «καρφώματα», αποτελούν τα βασικά συστατικά του υπό ψήφιση νομοθετικού πλαισίου μέσω του οποίου η Κυβέρνηση προσπαθεί να επιβάλλει την απαγόρευση του καπνίσματος. Όπως φαίνεται οι εδώ και 17 χρόνια συνταγές που δοκιμάστηκαν δεν έφεραν κανένα αποτέλεσμα, καθώς ουδέποτε έγινε εφικτό ο αντικαπνιστικός νόμος να εφαρμοστεί απόλυτα στην Ελλάδα.

Για την ιστορία αξίζει να αναφέρουμε ότι η πρώτη σχετική επιβολή απαγόρευσης καπνίσματος στη χώρα, θεσμοθετήθηκε με βασιλικό διάταγμα του 1856 το οποίο μάλιστα υπέγραφε η Βασίλισσα Αμαλία εξ ονόματος του συζύγου της Όθωνα. Το διάταγμα απαγόρευε το κάπνισμα σε δημόσια κτίρια και ο λόγος ήταν καθαρά η πρόληψη πυρκαγιών.

Από τότε το ζήτημα της θεσμοθέτησης μείωσης του καπνίσματος της χώρας δεν αποτέλεσε θέμα συζήτησης ειδικά για την Ελλάδα και παρά το γεγονός ότι η επιστημονική κοινότητα από αρκετά νωρίς άρχιζε να αναφέρει τη σύνδεση της συνήθειας με βλάβες στον οργανισμό. Η Ελλάδα ως χώρα καπνοπαραγωγών και με σημαντικά έσοδα από τη φορολογία είχε να ζυγίσει πολλά προκειμένου να λάβει μια πολιτική απόφαση. Σταδιακά ξεκινά από τα μέσα της δεκαετία του ’90 η απαγόρευση κυρίως στα μέσα μεταφοράς. Πολλοί θυμόμαστε τις πτήσεις όπου μέχρι τότε επιτρέπονταν το κάπνισμα ή και τα λεωφορεία.

Φτάνουμε λοιπόν στο 2002 όπου με Υγειονομική Διάταξη του Υπουργείου Υγείας απαγορεύεται επίσημα πλέον το κάπνισμα σε δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους εργασίας, στα μέσα μεταφοράς, σε νοσοκομειακούς και άλλους χώρους υγείας όπως και σε εκπαιδευτικά ιδρύματα. Παρόλα αυτά, ο νόμος επιτρέπει την ειδική περίπτωση όπου ο διαχειριστής της εργασιακής μονάδας επιτρέπει το κάπνισμα, κάνοντας την απαγόρευση μη ενεργή σε πολλές περιπτώσεις. Παρά τι γκρίνιες σε ένα βαθμό αυτό εφαρμόζεται. Βέβαια δε σημειώθηκε καμιά μείωση στην κατανάλωση προϊόντων καπνού.

Το Μάιο του 2003 υπογράφεται από 170 χώρες μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, η Σύμβαση – Πλαίσιο για τον Έλεγχο του Καπνού του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας -ΠΟΥ (W.H.O. FCTC), που ενσωματώνεται με νόμο του 2005 και στο ελληνικό σύνταγμα. Μάλιστα προβλέπεται και η απαγόρευση των διαφημίσεων και της προβολής. Και πάλι τα αποτελέσματα στη μείωση του καπνίσματος είναι πενιχρά.

Με επόμενο νόμο του 2008 επιχειρείται η περαιτέρω αυστηροποίηση του θεσμικού πλαισίου για την κυκλοφορία αλλά και χρήση προϊόντων καπνού σε συνδυασμό με απαγορεύσεις γα το αλκοόλ με γνώμονα την προστασία των ανήλικων. Μάλιστα τότε είναι που διαπιστώνεται και μια καλύτερη ανταπόκριση καθώς καταργούνται σταδιακά και οι χώροι μέσασε ιδιωτικά κτίρια που είχαν οριστεί ως καπνιστήρια. Οι καπνιστές βγαίνουν στα πεζοδρόμια και καπνίζουν κυρίως στα διαλλείματα. Αυτό έφερε ένα περιορισμό στην κατανάλωση αλλά όχι ιδιαίτερα στη μείωση των καπνιστών. Στους δε χώρους διασκέδασης δεν υπήρξε ποτέ κάποια εφαρμογή. Ακόμη και η απαγόρευση με σχετική πινακίδα δεν ευαισθητοποίησε κανένα . Μόνο οι πωλήσεις σε… τασάκια μειώθηκαν τα οποία αντικαταστάθηκαν από «διακριτικά» εσπρεσοπότηρα γεμάτα νερό.

Και μετά ήρθε η κρίση. Τα καταστήματα εστίασης και διασκέδασης άρχισαν αν υπολειτουργούν. Οι πελάτες μειώνονταν σταθερά. Η εφαρμογή του νόμου βρήκε ένα ακόμη εμπόδιο, τη μείωση των τζίρων. Πώς να επιβάλλεις σε έναν επιχειρηματία πρόστιμα από μια επιχείρηση που καταρρέει και που ο καπνιστής αποτελεί πολύτιμο πελάτη;

Η κρίση βέβαια ήταν και η μόνη η οποία οδήγησε σε μείωση των καπνιστών στη χώρα. Η μείωση των εισοδημάτων και η αύξηση της τιμής κυρίως λόγω της αύξησης των φόρων των καπνικών προϊόντων είχε πραγματικά ουσιαστικό αποτέλεσμα καθώς πλέον οι καπνιστές αποτελούν περίπου το 33% του πληθυσμού από περίπου 45% πριν από μια δεκαετία. Η εξέλιξη αυτή επιβεβαιώνει σε σημαντικό βαθμό τις διαπιστώσεις των επιστημόνων υγείας οι οποίοι σε συνέδρια και εκδηλώσεις τόνιζαν ότι τα παραδείγματα από άλλες χώρες δείχνουν ότι η τιμή παίζει καθοριστικό ρόλο. Αντίθετα φαίνεται να μην επέδρασε καθόλου αποτρεπτικά η αλλαγή των πακέτων με τις ακραίες και πολλές φορές ανατριχιαστικές φωτογραφίες.

Νέος Νόμος

Και φτάνουμε στο σήμερα. Στην παρουσίαση του σχεδίου για την υγεία της ΝΔ το Μάρτιο, η πρώτη κουβέντα του τότε προέδρου της αξιωματικής αντιπολίτευσης και νυν πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη ήταν ότι την «επομένη των εκλογών η Ελλάδα κόβει το κάπνισμα». Σύμμαχος σ’ αυτή την προσπάθεια ο υπουργός υγείας Βασίλης Κικίλιας ο οποίος είναι επίσης φανατικός αντικαπνιστής και μάλιστα από την αρχή της θητείας του με προσωπικές αναρτήσεις στα social media προέβαλε την ανάγκη της πρόληψης και το κόψιμο του καπνίσματος.

Το συγκεκριμένο ζήτημα μάλιστα ήταν ψηλά στην ατζέντα και επικοινωνιακά έδειξε να κερδίζει.

Προκειμένου λοιπόν η Κυβέρνηση να καταφέρει πιο συγκεκριμένα αποτελέσματα, προχωρά σε αυστηροποίηση του πλαισίου των απαγορεύσεων. Επιβάλλει την απαγόρευση του καπνίσματος σε περισσότερους χώρους ακόμη και εξωτερικούς και επιστρατεύει και την Ελληνική Αστυνομία για την εφαρμογή τους. Μάλιστα ο υπουργός υγείας εξήγγειλε και τη δημιουργία αριθμού τηλεφωνικών κλήσεων ώστε ο πολίτης να μπορεί να καταγγέλλει τη μη εφαρμογή των διατάξεων.

Ίσως για μας τους Έλληνες αυτά να θεωρούνται πρωτοφανή, αλλά σε άλλες χώρες εφαρμόζονται. Οι απαγορευτικές σημάνσεις σε υπαίθριους χώρους εστίασης είναι συνηθισμένες στο εξωτερικό. Μάλιστα εκεί οι καπνιστές πρέπει να απομακρύνονται αρκετά μέτρα από την είσοδο των κτιρίων προκειμένου να καπνίζουν σε συγκεκριμένα σημεία. Βέβαια η λογική εκεί φτάνει τα επίπεδα του στιγματισμού. Και δείχνει να έχει αποτέλεσμα. Αλλά κανείς δεν αρνείται και τη διάσταση του κοινωνικού ρατσισμού που προωθείται. Αφορά όμως το …καλό της κοινωνίας.

Το στοίχημα λοιπόν για την κυβέρνηση είναι μεγάλο και δύσκολο. Ήδη υπάρχουν αντιδράσεις ακόμη και από την ίδια την αστυνομία η οποία θέτει θέμα ανυπαρξίας έμψυχου δυναμικού για να προχωρά στους ελέγχους. Για να μη μιλήσουμε και για μια αντιφατική εικόνα καθώς έχουμε δει και ειδικούς φρουρούς να καπνίζουν έξω από το Μαξίμου!

Επίσης και οι εκπρόσωποι των επιχειρηματιών του χώρου εστίασης και διασκέδασης μιλούν για εξοντωτικά πρόστιμα (μπορεί να ανέλθουν σε χιλιάδες ευρώ ή ακόμη και να «σφραγιστεί η επιχείρηση) αλλά και μια κάθετη απόλυτη επιβολή απαγορεύσεων που θα οδηγήσει σε απώλειες πελατών και τζίρων. Το ίδιο αναφέρουν και οι ιδιοκτήτες των 4000 χιλιάδων πρακτορείων του ΟΠΑΠ οι οποίοι κάνουν λόγω για αύξηση των μη νόμιμων σημείων στοιχηματισμού και παιγνίων.

Την ίδια ώρα οι διατάξεις δεν εξαιρούν και τα ηλεκτρονικά τσιγάρα και τις γενικότερα εναλλακτικής μορφές προϊόντων καπνού (όπως τα θερμαινόμενα «τσιγάρα»). Κι αυτό προκαλεί τις αντιδράσεις δεκάδων επιχειρηματιών.

Ο νέο νόμος αναμένεται να ψηφιστεί άμεσα. Από κει και πέρα όμως μένει να φανεί αν αυτή τη φορά θα μπορέσει να εφαρμοστεί. Όλοι οι εμπλεκόμενοι συμφωνούν ότι η παιδεία αποτελεί βασική παράμετρο και ότι χάθηκε πολύτιμος χρόνος από την έναρξη της ενημέρωσης από τα σχολεία. Το θέμα είναι να γίνει συνείδηση τουλάχιστον στους νέους και δυνητικά υποψήφιους καπνιστές η βλάβη που προκαλεί το κάπνισμα. Στους μεγαλύτερους η συνείδηση αυτή γίνεται -αν γίνεται- όταν η βλάβη είναι ήδη εμφανής. Όμως ποτέ δεν είναι αργά.