Νίκος Ορφανός: “Να μπει ή να μην μπει καλλιτεχνικός διευθυντής;”

Να ξεκαθαρίσουμε κάτι: ο καλλιτεχνικός διευθυντής είναι ο συνδετικός κρίκος που κρατάει τον οργανισμό. Όχι, δεν υποτιμώ τους εργαζόμενους, σε καμία περίπτωση, αλλά στους καλλιτεχνικούς οργανισμούς, που εκ φύσεως είναι δημιουργικοί και λειτουργούν σε ένα δυναμικό σύστημα, με απρόβλεπτους παράγοντες, αν μείνουν χωρίς καθοδήγηση, χωρίς κάποιον να έχει την ευθύνη χάραξης μιας στρατηγικής, ενός οράματος, μιας διαδρομής, αν προτιμάτε, αναπόφευκτα οδηγούνται σε απορρύθμιση. Δεν είναι τυχαίο που όλα τα σημαντικά θέατρα του κόσμου συνδέθηκαν με εμπνευσμένους ιδρυτές ή επικεφαλής. Ο διευθυντής όμως, εν προκειμένω ο καλλιτεχνικός, δεν είναι ένα είδος αφεντικού, αλλά αυτός που εμπνέει, που συγκεφαλαιώνει, που αφουγκράζεται και συλλαμβάνει τη μεγάλη εικόνα, και ταυτόχρονα αυτός που, θεωρητικά, μπορεί όχι μόνο να βρίσκει τις λύσεις σε κάθε πρόβλημα, αλλά να μετατρέπει την έλλειψη λύσης σε λύση.

Δεν είναι τυχαίο που όλα τα σημαντικά θέατρα του κόσμου συνδέθηκαν με εμπνευσμένους ιδρυτές ή επικεφαλής

Σας ακούγονται ιδεαλιστικά και ρομαντικά; Μάλλον. Καθότι η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική. Ακριβώς γιατί υπάρχουν διαφορετικών ταχυτήτων και κατηγοριών διευθυντές. Άλλο διευθυντής στο Εθνικό, άλλο στη Ρούμελη. Όσο κινούμαστε σε στενότερο τοπικά πλαίσιο, τόσο τα περιθώρια κινήσεων γίνονται πιο ασφυκτικά.

Ο καλλιτεχνικός διευθυντής ενός ΔηΠεΘε, λοιπόν, έχει να αντιμετωπίσει πολλά. Ας θεωρήσουμε ότι πρόκειται για κάποιον που έρχεται με αγνές προθέσεις, με όρεξη για δουλειά και χωρίς απωθημένα, δηλαδή δεν έρχεται για να σκηνοθετήσει επιτέλους όσα δε μπόρεσε ως τώρα. Ούτε για να εξυπηρετήσει φίλους και υποχρεώσεις του. Καταθέτει ένα καλλιτεχνικό όραμα, αυτό εγκρίνεται, ανακοινώνεται η επιλογή του και όλοι του λένε καλή θητεία. Και μετά πέφτει στα βαθειά.

Κάθε ΔηΠεΘε είναι μία μοναδική περίπτωση. Κάθε ένα έχει τις δικές του ιδιαιτερότητες, καθώς είναι απόλυτα συνδεδεμένο με τις ιδιαιτερότητες της πόλης του. Αυτές τις απρόσμενες παραμέτρους, ο διευθυντής δεν τις γνωρίζει πριν αναλάβει, καθώς καλείται να καταθέσει μια πρόταση επί κυρίως θεωρητικών πραγμάτων, χωρίς να του δίδονται βοηθητικά στοιχεία, όπως ας πούμε τα οικονομικά στοιχεία του οργανισμού. Ή η κατάσταση που θα παραλάβει. Ή το οργανόγραμμα. Εδώ πρέπει να πούμε ότι τα ΔηΠεΘε είναι κατά βάση δημοτικές επιχειρήσεις, άρα και ο καλλιτεχνικός τους διευθυντής είναι ένας δημοτικός υπάλληλος, για όσο κρατάει η θητεία του.

Σε οικονομικό καθεστώς δημοτικού υπαλλήλου μεν, χωρίς μονιμότητα δε. Για μια θέση μάνατζερ καλλιτεχνικού οργανισμού, που θα πρέπει να ασκεί διοίκηση, διαχείριση προσωπικού, κατάρτιση προϋπολογισμών, χρέη διευθυντή παραγωγής, υπεύθυνου οργάνωσης, αλλά και να αναπληρώνει κάθε θέση που δεν έχει ο οργανισμός, να ασχολείται με τα κοινωνικά δίκτυα, να επιβλέπει όλη τη γραφειοκρατική διαδικασία, να συνεννοείται με τους φορείς της πόλης του, να χτίζει σχέσεις με το ΔΣ και το δήμαρχό του, ώστε να επιτυγχάνεται υψηλό επίπεδο επικοινωνίας, αλλά και να γίνεται ενίοτε το θέατρο που διευθύνει πεδίο πολιτικής αντιπαράθεσης, γιατί τα πάντα είναι πεδίο πολιτικής αντιπαράθεσης στην Ελληνική περιφέρεια, πολύ περισσότερο από ότι στην Αθήνα για παράδειγμα. Ε, λοιπόν, για μια τέτοια θέση, με βουνό τις ευθύνες και ουσιαστικά οριακή εξουσία και κατοχύρωση, οι οικονομικές απολαβές είναι αστείες.

Υπάρχει μια νοοτροπία, ότι οι καλλιτεχνικοί διευθυντές, εν γένει, είναι κάτι “αφεντικά” που πρέπει να λογοδοτούν κάθε τρεις και λίγο. Υπάρχει μια, πολιτικής προέλευσης, αντίληψη, ότι ο διευθυντής πρέπει να κάνει ότι λέει η ομάδα των εργαζομένων. Αυτή ουσιαστικά η αντίληψη καταργεί τον διευθυντή και κατά συνέπεια καταργεί την υπευθυνότητα. Οπωσδήποτε συνεργάζεσαι με τους εργαζόμενους, χρειάζεσαι την πολύτιμη εμπειρία τους, αλλά εφόσον θεσμικά υπεύθυνος είσαι εσύ για όλα, εφόσον εσύ έχεις την ευθύνη, τι είναι αυτό που σε κατοχυρώνει, που σε ενδυναμώνει να παίρνεις και δύσκολες ακόμη, αποφάσεις; Όταν θα πρέπει να επιλέξεις ρεπερτόριο, ηθοποιούς, να προκρίνεις κάποιους έναντι άλλων, κλπ; Ουσιαστικά τίποτα. Μόνον ο εαυτός σου και η πίστη στις δυνάμεις και την ακεραιότητά σου.

Αν αναρωτιέστε γιατί πολλά ΔηΠεΘε κάνουν μικροπράγματα και δεν “ακούγονται”όσο πρέπει, είναι γιατί προτιμούν να κάνουν μικρό προγραμματισμό που σίγουρα μπορεί να γίνει, σε σχέση με κάτι μεγαλύτερο και ευάλωτο

Βλέπετε η θέση ενός καλλιτεχνικού διευθυντή σε περιφερειακό οργανισμό είναι απολύτως εφήμερη. Δεν έχεις την άνεση που έχουν οι διευθυντές των κεντρικών οργανισμών, του Ελληνικού φεστιβάλ, του ΚΘΒΕ, του Εθνικού θεάτρου, δε γίνονται οι επιλογές ρεπερτορίου τους ζήτημα αντιπαράθεσης μεταξύ δημοτικών παρατάξεων. Δε θα βγει μια οργισμένη ανάρτηση που θα τους εγκαλεί γιατί επέλεξαν τη Σαουμπίνε ή την ανατρεπτική ομάδα από την Ιταλία, άσε που έχουν πολύ μεγαλύτερο προϋπολογισμό να διαχειριστούν, καμία σχέση με των ΔηΠεΘε.

Τα ΔηΠεΘε χρηματοδοτούνται από την πόλη τους, κάπως λιγότερο από την Περιφέρειά τους και ακόμα λιγότερο από το Υπουργείο Πολιτισμού. Στους κεντρικούς οργανισμούς συμβαίνει το αντίθετο, Χρηματοδοτούνται κυρίως από το υπουργείο.

Επίσης είναι και η γραφειοκρατία. Θηριώδης γραφειοκρατία. Κάθε κονδύλι πρέπει να αντιστοιχεί σε κωδικό, εγκεκριμένο από 7 θεσμικούς ελεγκτές: ΔΣ-οικονομική επιτροπή δήμου-οικονομική επιτροπή αποκεντρωμένης διοίκησης-επίτροπο περιφέρειας—περιφερειάρχη-οικονομική επιτροπή υπουργείου-υπουργό. Αν σου ξεφύγει ένας κωδικός ή προκύψει απρόσμενο έξοδο, θα πρέπει να το βάλεις εσύ ή καθόλου. Αυτή η γραφειοκρατία πνίγει τον οργανισμό. Γιατί αντίστοιχα επηρεάζεται από λογής παράγοντες, με τρόπο που να μη γνωρίζεις πότε θα ολοκληρωθεί στο σύνολό του ώστε να πάρεις τα λεφτά σου. Αν σε καθυστερήσουν τα συμβούλια, ο επίτροπος σου γυρίσει πίσω τον προγραμματισμό γιατί λείπει ένα χαρτί και φτου κι απ’την αρχή, αν δεν απουσιάζουν οι αρμόδιοι για να υπογράψουν, τότε ίσως είσαι τυχερός, Διαφορετικά όλος ο προγραμματισμός σου θα τιναχτεί στον αέρα. Αν αναρωτιέστε γιατί πολλά ΔηΠεΘε κάνουν μικροπράγματα και δεν “ακούγονται”όσο πρέπει, είναι γιατί προτιμούν να κάνουν μικρό προγραμματισμό που σίγουρα μπορεί να γίνει, σε σχέση με κάτι μεγαλύτερο και ευάλωτο.

Θα μπορούσα να γράψω πολλά ακόμη, αλλά βασικά συγκρατείστε τα εξής: ως καλλιτεχνικός διευθυντής ενός ΔηΠεΘε θα αναμετρηθείς με πολλά και πολλούς που θα θέλουν να σε σαμποτάρουν. Κυρίως όμως με τις αντοχές σου και μια αίσθηση ματαιότητας που θα παραφυλάει σε κάθε αναποδιά. Στην Ελλάδα δεν αναγνωρίζουμε τη σπουδαιότητα των καλλιτεχνικών διευθυντών, δεν αναγνωρίζουμε το διαχειριστή του πολιτισμού, το μάνατζερ, τον ταυτίζουμε με κερδοσκόπους άλλου τύπου. Για αυτό δεν έχουμε μάνατζερ καταρτισμένους σε ισχυρές θέσεις, αλλά κυρίως εμπειρικούς διευθυντές που επιλέγονται με κριτήρια που σηκώνουν πολλή συζήτηση.

Μακρηγόρησα. Προσπάθησα να γράψω όσο πιο πυκνά μπορούσα, πράγματα που θα έπρεπε να είναι θέμα συνεδρίου, αν όχι ημερίδας. Θέλω όμως να τονίσω τα εξής: Τα ΔηΠεΘε χρειάζονται στήριξη. Ο θεσμός τους χρειάζεται δραστική ανανέωση. Οι διευθυντές μεγαλύτερη κατοχύρωση στο έργο τους. Θα το ξαναπώ για να το καταλάβουμε: Χωρίς επαγγελματικό πολιτισμό, δε μπορούμε να έχουμε πολιτισμού υψηλού επιπέδου και πολιτιστική παραγωγή αξιώσεων και διεθνούς κύρους στην Ελλάδα. Και Τα ΔηΠεΘε κρατούν ψηλά τη σημαία του επαγγελματικού θεάτρου στην Ελληνική περιφέρεια; Ξέρετε πόσο σημαντικό είναι αυτό για τη θεατρική διαπαιδαγώγηση των πολιτών; Ασύγκριτα σημαντικό.

*Ο Νίκος Ορφανός είναι καλλιτεχνικός διευθυντής ΔηΠεΘε Ρούμελης

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις