Δίκη Χρυσής Αυγής: Οι Forensic Architecture διάλεξαν την πλευρά της δικαιοσύνης

Μετά από σχεδόν 6 χρόνια αναμονής, ανακοινώθηκε η δικαστική απόφαση για τη Χρυσή Αυγή. Η δολοφονία του Παύλου Φύσσα αποτέλεσε την αφορμή για να ξετυλιχτεί το κουβάρι της δράσης της ναζιστικής οργάνωσης αλλά και για την αρχή της πολύκροτης δίκης. Το ερευνητικό κέντρο Forensic Architecture, όποιο κι αν είναι το τελικό αποτέλεσμα, διάλεξε την πλευρά της δικαιοσύνης καθώς διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της δικαστικης διαδικασίας.

Η οπτικοακουστική μελέτη που εκπόνησε και παρουσιάστηκε ως αποδεικτικό στοιχείο στη δίκη, αποδεικνύει την ακριβή θέση των εμπλεκόμενων προσώπων και την χρονική αλληλουχία των γεγονότων που συνέβησαν το βράδυ της δολοφονίας του αντιφασίστα μουσικού.

Ο Γιάννης Ανδρονικίδης, ιστορικός της Σύγχρονης Τέχνης με ερευνητικό ενδιαφέρον σε πρακτικές του φακού (ντοκιμαντέρ, βίντεο-δοκίμιο, φωτογραφία), την κοινωνική και πολιτική διάσταση της τέχνης, την κριτική και σύγχρονη πολιτική θεωρία μιλά στο News 24/7.

Η δράση του ερευνητικού κέντρου Forensic Architecture

Η ομάδα των Forensic Architecture, αποτελούμενη από αρχιτέκτονες, σκηνοθέτες, ερευνητές, δημοσιογράφους και δικηγόρους (μεταξύ άλλων συνεργαζόμενων μελών) ιδρύθηκε το 2010 από τον Βρετανό-Ισραηλινό αρχιτέκτονα Eyal Weizman. Ένας από τους βασικούς σκοπούς της πρακτικής τους – αρχικά και παράλληλα ως αναπτυσσόμενου ακαδημαϊκού πεδίου – είναι η ανάπτυξη μεθοδολογιών και ερευνητικών τεχνικών που να προσεγγίζουν την έρευνα παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων και περιβαλλοντικής καταστροφής υπό μία πολύπλευρη, αντι-τεχνοκρατική οπτική.

Τα στάδια που ακολουθεί η ομάδα είναι η έρευνα πεδίου (fieldwork), η εξέταση των συλλεχθέντων δεδομένων σε ένα «εργαστηριακό» πλαίσιο (laboratory) και τελικά η παρουσίαση τους σε μία σειρά από φόρουμ [forum] – με τα τελευταία να αφορούν τόσο δικαστικούς χώρους όσο και εκθεσιακούς αλλά και την ίδια την ιντερνετική τους πλατφόρμα που ανανεώνεται συχνά με καινούριες έρευνες αλλά και ενημερώσεις ως προς προηγούμενες ή εν εξελίξει έρευνες.

Βασικός σκοπός της πρακτικής τους η ανάπτυξη μεθοδολογιών και ερευνητικών τεχνικών που να προσεγγίζουν την έρευνα παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων και περιβαλλοντικής καταστροφής

Στην Ελλάδα, οι έρευνες γύρω από τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα αλλά και του Ζακ (Zackie Oh) Κωστόπουλου αποτελούν σημείο αναφοράς και ευκαιρία επανεξέτασης των δεδομένων – ειδικά με τη δίκη της Χρυσής Αυγής να φτάνει στο τέλος της. Στην περίπτωση του Φύσσα, η θεώρηση και, ουσιαστικά, η χρήση του ερευνητικού ντοκιμαντέρ [investigative documentary] ως αποδεικτικού στοιχείου αποτελεί σίγουρα για την ομάδα ένα βήμα αναγνώρισης της συνολικής τους προσέγγισης.

Χρειάζεται να λάβουμε υπόψη μας το έργο των Forensic Architecture ως ένα πεδίο έρευνας και δράσης που δεν επαφίεται σε μία απομακρυσμένη ακαδημαϊκότητα αλλά επιδιώκει να απαντήσει – ερευνητικά, αισθητικά και πολιτικά – σε παραβιάσεις δικαιωμάτων και να διεκδικήσει με την επικοινωνία των ερευνών μία άλλη οπτική.

Αυτή η άλλη οπτική δεν ανταποκρίνεται απαραίτητα στη χρήση διαφορετικών δεδομένων αλλά, όπως και στην περίπτωση του Φύσσα, στην επανεξέταση και την επανασυναρμολόγηση των συλλεχθέντων, από τις αρχές και τους φορείς, στοιχείων. Σημαντικά, οι μεθοδολογίες που αναπτύσσονται κατά τη μελέτη των δεδομένων επιδιώκεται να αποτελέσουν τόπο αναφοράς για ένα «κοινό» – μία κοινότητα ανθρώπων που ενδέχεται να τις αξιοποιήσει και να επανεξετάσει τις περιβάλλουσες συνθήκες και τον τρόπο παραγωγής και διακίνησης γνώσης.

Εδώ, μπορούμε να αναφέρουμε τις έρευνες στον Έβρο (Ayşe Erdoğan, Muhammad Gulzar) παράλληλα με τις επαναπροωθήσεις αλλά και το ναυάγιο σε ευρωπαϊκά ύδατα κατά το «θερμό καλοκαίρι της μετανάστευσης» (2015), με την Amel Alzakout να καταγράφει με μία κάμερα δεμένη στον καρπό της το τραγικό γεγονός αλλά και την πολύωρη διαδικασία της διάσωσης. Παρά την καταγραφή τους από διεθνή μέσα ενημέρωσης και οργανισμούς, πολλά στοιχεία παρέμεναν ασαφή. Σε αυτό το πλαίσιο είναι που μπορεί να επέμβει ο ερευνητής ως μεσάζοντας, αναπτύσσοντας και παρέχοντας μεθοδολογίες καταγραφής, εξέτασης και ενεργούς ανταπόκρισης.

Μια προσπάθεια να ερευνηθούν περαιτέρω τα δεδομένα που διατίθενται και τις πηγές πληροφόρησης

Με τη δύναμη των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης αλλά και των κοινωνικών δικτύων, σήμερα, η παραγωγή και η ουσιαστική πρόσβαση στη γνώση (ή και στην «αλήθεια») δεν αποτελεί δεδομένο. Ίσως αυτό να είναι και ένα κεντρικό σημείο της πρακτικής των Forensic Architecture – η προσπάθεια δηλαδή να ερευνήσει κανείς περαιτέρω τα δεδομένα που διαθέτει και τις πηγές πληροφόρησης. Μία συχνή κριτική πάνω στην πρακτική τους έχει να κάνει με το ίδιο το αναπαραστατικό μέσο (το ερευνητικό ντοκιμαντέρ) αλλά και τη βάση τους στο Κολέγιο Γκόλντσμιθς του Λονδίνου. Επιχειρήματα αποδυνάμωσης αποτελούν δηλαδή, για μερικούς, από τη μία η ακαδημαϊκή τους «βάση» και, από την άλλη, το ότι «είναι τέχνη».

Περαιτέρω συζήτηση γύρω από αυτή την κριτική σίγουρα θα είχε μεγάλο ενδιαφέρον να γίνει, με πτυχές της να αφορούν, για παράδειγμα, τη στάση της τέχνης απέναντι στις μορφές του φασισμού αλλά και θέσεις σχετικά με τον τρόπο που η πολιτική εισέρχεται στα καλλιτεχνικά ιδρύματα (μεταξύ άλλων, παραπέμπω στο τεύχος Anti-fascism/Art/Theory του Third Text).

Είχα την τύχη να ασχοληθώ με την πρακτική των Forensic Architecture στο πλαίσιο της διπλωματικής μου εργασίας στο Κολλέγιο Τέχνης του Εδιμβούργου, υπό την επίβλεψη της Άντζελας Δημητρακάκη. Ερευνητικά, επικεντρώθηκα στον τρόπο διαμόρφωσης και αναπαραγωγής της υποκειμενικότητας μέσα από πρακτικές του φακού – συγκεκριμένα αυτές του ντοκιμαντέρ και του βίντεο-δοκιμίου – αλλά και στην καθοριστικής σημασίας επικοινωνία των ερευνητικών ντοκιμαντέρ της ομάδας σε διαφορετικά φόρουμ με την παράλληλη επιδίωξη διαμόρφωσης ενός «αισθητικού κοινού» [aesthetic commons]. Με έμφαση σε τρεις πυλώνες, της μετανάστευσης, την κινητικότητας και της κινητοποίησης στο δημόσιο χώρο – ειδικά κατά την περίοδο της πανδημίας –, επιδίωξα την ανάδειξη ενός κοινού τρόπου σκέψης και δράσης που συνδέεται άμεσα με την οικονομική, κοινωνική και πολιτική διάσταση της σύγχρονης τέχνης.

Διαβάστε τις Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο, με την αξιοπιστία και την εγκυρότητα του News247.gr