Τα μπάνια του λαού: Από πού προκύπτει η φράση

Στην δεκαετία του ’80, όταν οι σημερινοί νέοι δεν είχαν ακόμα γεννηθεί, και οι τότε εικοσάρηδες είναι σήμερα –φευ- πενηντάρηδες, ο Ανδρέας Παπανδρέου, όταν του είχε προταθεί να προχωρήσει σε έκτακτες εκλογές καλοκαιριάτικα, είχε απορρίψει την ιδέα, με την ιστορική φράση «να μην χαλάσουμε τα μπάνια του λαού».

Η θερινή εκστρατεία του κόσμου στις παραλίες, είναι ένας θεσμός με μακρά ιστορία, και βέβαια όχι μόνο στην Ελλάδα, που θα μας απασχολήσει σε επόμενα σκουφάκια! Προς το παρόν θα ήθελα να σας πω μερικά πράγματα για την ίδια τη λέξη «μπάνιο», που παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον.

Λοιπόν, το «μπάνιο» είναι ένα ακόμα αντιδάνειο. Όταν μια λέξη, αφού εισαχθεί σε έλλη γλώσσα, επιστρέφει ως δάνειο στη μητρική γλώσσα με άλλη μορφή, τότε λέμε πως είναι ένα αντιδάνειο, σύμφωνα με το Μείζον Ελληνικό Λεξικό. Η λέξη «μπάνιο» είναι ένα κλασικό παράδειγμα αντιδάνειου: παράγεται από το ιταλικό «bagno», που κι αυτό προέρχεται από τον όρο «bannium» της δημώδους λατινικής. Αυτό με τη σειρά του είναι μια εξέλιξη του λατινικού «balneum / balineum», που όμως προέκυψε από το αρχαιοελληνικό «βαλανείον»! Τώρα, αυτό το «βαλανείον», δηλαδή το «λουτρό», το μέρος όπου κάποιος πλένει το σώμα του,  ετυμολογείται, όπως λέει το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, από το «βαλανεύς», δηλαδή «ο υπεύθυνος του λουτρού», ή από το «βάλανος», με τη σημασία της φιάλης, της κούπας.

Βεβαίως, «βάλανος», σημαίνει, εκτός από τον καρπό της βαλανιδιάς, και το πρόσθιο τμήμα του ανδρικού γεννητικού οργάνου, αλλά δεν θα επεκταθώ επ’ αυτού. Μόνο θα συμπληρώσω πως το Λεξικό ορίζει τα «μπάνια του λαού» ως «ομαδικές ημερήσιες εκδρομές σε παραθαλάσσια μέρη, οργανωμένες για να κάνουν μπάνιο άνθρωποι των λαϊκών στρωμάτων»…

Έτσι είναι – οι άνθρωποι των λαϊκών στρωμάτων έχουν κι αυτοί ανάγκη από τη ξεκούραση και τα θαλάσσια λουτρά, και αν τους ενοχλήσεις κατά τη διάρκεια των διακοπών τους, μπορεί να σε γράψουν σ’ εκείνο το μέρος της ανατομίας τους, που έδωσε το όνομά του στο βαλανείο και κατ’ επέκταση στο μπάνιο. Κάτι που ήξερε πολύ καλά ο Ανδρέας Παπανδρέου. Ηθικό δίδαγμα: δεν χαλάμε τα μπάνια του λαού.

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.