Κ. Μπονώτης στο NEWS 24/7: Υπάρχει δυστυχώς έδαφος για την εκμετάλλευση του ψυχικού πόνου

Ιδιαίτερες διαστάσεις πήρε τελευταία η αναφορά σε άτομα που εμφανίζονται ως ειδική ψυχικής υγείας χωρίς να είναι. Ο Επίκουρος Καθηγητής Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Κωνσταντίνος Μπονώτης, μιλά στο NEWS 24/7 για το φαινόμενο αυτό, αλλά και για το πως η Ελληνική Κοινωνία αντιμετωπίζει πλέον την επιστήμη της ψυχιατρικής και τη σημασία της στην υγεία των πολιτών.

Κύριε Μπονώτη, η φροντίδα της ψυχικής υγείας όσο και αν είναι αποδεκτή από όλους η σημασία της, εμπεριέχει ένα στοιχείο ταμπού που αφορά στην επίσκεψη σε ειδικούς επιστήμονες όταν ανησυχούμε γι’ αυτήν. Πόσο σημαντικό θεωρείται το να άρουμε τις ανασφάλειες μας και να αντιληφθούμε την επίσκεψη στο ψυχίατρο ως κάτι φυσιολογικό;

Η φροντίδα της ψυχικής υγείας αναδεικνύεται ως μία προτεραιότητα τόσο σε ατομικό όσο και κοινωνικό επίπεδο. Στις μέρες μας, η επίσκεψη σε κάποιον ειδικό δεν αφορά μία περιθωριακή μειονότητα αλλά τον φίλο μας, το σύντροφο μας και εν δυνάμει τον καθένα από εμάς σε κάποια στιγμή της ζωής του. Αυτό είναι καινοφανές χαρακτηριστικό της εποχής μας αν αναλογιστούμε αυτή των γονιών μας και ακόμη περισσότερο των παππούδων μας. Πέρα από τους παράγοντες (π.χ. σύγχρονος τρόπος ζωής, στρέσορες) που σχετίζονται με τη νέα συνθήκη, αυτή θα μπορούσε να αξιολογηθεί και ως μία, εκ των πραγμάτων, υπέρβαση έναντι ενός παραδοσιακού ταμπού. Οι ανασφάλειες και οι αντιστάσεις είναι αίτια καθυστέρησης ή αποκλεισμού μίας ενδεικνυόμενης θεραπείας. Η επίσκεψη στον ψυχίατρο θα μπορούσε όμως να θεωρηθεί εξίσου φυσιολογική με την επίσκεψη σε ένα γιατρό άλλης ειδικότητας.

Πιστεύετε ότι η ελληνική κοινωνία και δη οι νεότερες γενιές, έχει ωριμάσει όσον αφορά στην αντίληψη για το ποιο είναι το λειτούργημα του ψυχίατρου; Έχει ξεπεραστεί το στερεότυπο που συνδύαζε τη συγκεκριμένη ειδικότητα με τον εγκλεισμό σε μονάδα ψυχικής υγείας;

Οι νεότερες γενιές είναι πιο εξοικειωμένες και καλύτερα ενημερωμένες όσον αφορά στα θέματα ψυχικής υγείας, τα στερεότυπα όμως έχουν βαθιές ρίζες. Συγκριτικά με το παρελθόν, η θεραπευτική προσέγγιση στην ψυχική υγεία έχει εξελιχτεί σημαντικά, είναι πολυδιάστατη και διακρίνεται στη βιολογική (πρωτίστως φαρμακευτική) θεραπεία και στη ψυχοθεραπεία (θεραπεία βασισμένη στο λόγο) στις διάφορες μορφές της που αντιστοιχούν στις ποικίλες Σχολές της Ψυχολογίας. Ο ψυχίατρος που διαθέτει την κατάλληλη εκπαίδευση δύναται να τις εφαρμόσει εναλλακτικά ή συνδυαστικά. Αυτά τα βασικά σημεία επισημαίνονται γιατί η άγνοια και οι προκαταλήψεις δεν είναι καλοί σύμβουλοι.

Ποια είναι τα βήματα που θα πρέπει να κάνουμε σε ατομικό επίπεδο ώστε να πάρουμε την απόφαση για να απευθυνθούμε στον ειδικό επιστήμονα ψυχικής υγείας;

Το πρώτο βήμα είναι να αναγνωρίσουμε συμπτώματα, όπως μία διάχυτη αίσθηση ανησυχίας, ευερεθιστότητα, έλλειψη ενδιαφέροντος ή ευχαρίστησης, κόπωση, διαταραχές του ύπνου, προβλήματα στη συγκέντρωση και στη λήψη αποφάσεων, επίμονες δυσάρεστες ή ανεπιθύμητες σκέψεις κλπ. Συχνά συνοδεύονται από σωματικές ενοχλήσεις οι οποίες δεν εξηγούνται από αντίστοιχες ιατρικές εξετάσεις. Τα συμπτώματα αυτά μπορεί να διαρκέσουν επιφέροντας δυσφορία και επιβαρύνοντας την καθημερνή μας ζωή και τη ικανότητά μας να ανταποκριθούμε στους διάφορους ρόλους μας. Το επόμενο βήμα είναι να αναγνωρίσουμε την αναγκαιότητα να φροντίσουμε την υγεία μας και να αναζητήσουμε τον κατάλληλο ειδικό που αφενός θα κατανοήσει τη φύση του προβλήματος και αφετέρου θα μας βοηθήσει να το αντιμετωπίσουμε. Στο στάδιο αυτό θα πρέπει να ξεπεράσουμε τις ανασφάλειες που αναφέρατε. Θα ήθελα, λοιπόν, να τονίσω ότι η κατάθλιψη π.χ είναι νόσος και όχι εκδήλωση αδυναμίας. Σε άλλες περιπτώσεις το κίνητρο ή η αφορμή για να απευθυνθεί κανείς στον ειδικό είναι η διαχείριση μιας ψυχοπιεστικής κατάστασης, δυσκολίες σε διαπροσωπικές σχέσεις, η επιθυμία για αλλαγή στοιχείων της συμπεριφοράς του ή η βελτίωση της αυτογνωσίας.

Το τελευταίο διάστημα παρουσιάστηκε το φαινόμενο της προβολής μη ειδικών, ως ψυχολόγων.

Στο σύγχρονα διαμορφωμένο περιβάλλον της ψυχικής υγείας υπάρχει δυστυχώς έδαφος για την εξαπάτηση και την εκμετάλλευση του ψυχικού πόνου. Ποικιλώνυμοι επίδοξοι θεραπευτές χωρίς αντίστοιχη εκπαίδευση, χωρίς ειδικό πτυχίο, χωρίς άδεια ασκήσεως επαγγέλματος αλλά έχοντας πιθανώς κάνει έναρξη στην εφορία παρέχουν τις υπηρεσίες τους στις οποίες δεν αποκλείεται να περιλαμβάνεται και η χορήγηση φαρμακευτικής ουσίας. Στο χώρο δραστηριοποιούνται αυτοαποκαλούμενοι σύμβουλοι υγείας, αστροψυχολόγοι, παραψυχολόγοι ή «ψυχολόγοι» με τυπικά προσόντα το πιστοποιητικό παρακολούθησης κάποιου σεμιναρίου. Σε κάποιο σημείο μιας διαδρομής μας μπορεί να συναντήσουμε και μία ευδιάκριτη πινακίδα «ψυχοθεραπευτής μέντιουμ». Το φαινόμενο αναδείχτηκε πρόσφατα στην επικαιρότητα και δεν είναι μόνο ελληνικό. Στις ΗΠΑ είχε περιγραφεί ήδη από τη δεκαετία του ’50, σε μία πρώιμη φάση ανάπτυξης των υπηρεσιών ψυχικής υγείας.

Τι θα πρέπει να προσέξουμε κατά την αναζήτησή μας ώστε να κάνουμε τη σωστή επιλογή ειδικού;

Τα προειδοποιητικά σημάδια του κομπογιαννίτη έχουν επισημανθεί και σε παλαιότερες εποχές και φαίνεται πως διαθέτουν διαχρονικές ιδιότητες: Η αυτοπροβολή προσόντων και δεξιοτήτων, η εμφανής προτίμηση να μιλάει παρά να ακούει, η αποκάλυψη στοιχείων για άλλους πελάτες, οι άμεσες διαγνώσεις και πρόωρες διαβεβαιώσεις όπως και η προκαταβολική διασφάλιση της χρηματικής αποζημίωσης. Φυσικά είναι δικαίωμά μας να ζητήσουμε, όταν το κρίνουμε αναγκαίο, τα αποδεικτικά στοιχεία της επαγγελματικής κατάρτισης.

Ποιες πρωτοβουλίες πιστεύετε ότι πρέπει να υπάρξουν από πλευράς Πολιτείας αλλά και από την επιστημονική κοινότητα ώστε να εκλείψει το φαινόμενο αυτό;

Σε ευρωπαϊκή χώρα όταν, προ δεκαετίας, ο υπουργός υγείας αποφάσισε να παρέμβει στο ζήτημα αυτό δεν έλλειψαν οι αντιδράσεις με το επιχείρημα του αποκλεισμού ανθρώπων που διαθέτουν ικανότητες προσφοράς. Όμως, όταν απουσιάζουν τα τυπικά προσόντα δηλαδή η αναγκαία συνθήκη πως διασφαλίζεται το Ιπποκρατικό «ὠφελέειν, ἢ μὴ βλάπτειν»; Στη χώρα μας η θεσμική θωράκιση έχει καθυστερήσει. Είναι καιρός να υπάρξει η δέουσα παρέμβαση για τον ορισμό κριτηρίων που θα αποσαφηνίζουν ποιος μπορεί να παρέχει, με ποια ιδιότητα και τι είδους υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Σε αυτή την κατεύθυνση κάποιοι φορείς όπως η Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρία θα μπορούσαν να αναλάβουν πρωταγωνιστικό ρόλο. Αναμφίβολα, οι πολίτες θα συνεχίσουν να αναζητούν βοήθεια και στήριξη για ανακούφιση των συμπτωμάτων τους, για διαχείριση των προβλημάτων τους, για τη διαφύλαξη της υγείας τους. Η Πολιτεία έχει τη δυνατότητα και οφείλει να τους προστατεύσει.